Przejdź do treści

słowacki

Slovenský jazyk

Liczba rodzimych mówców

około 4,6 milionów rodzimych użytkowników w Słowacji plus emigranci i diaspory

Oficjalny język

Słowacja, UE; może być także używany na niemal wszystkich poziomach oficjalnej komunikacji w Republice Czeskiej

Język mniejszości

Węgry, Serbia, Ukraina, Chorwacja

Język diaspory

Wielka Brytania, Niemcy, Irlandia, Austria, Ukraina; USA, Kanada, Argentyna, Australia

Alfabet
46 litery
Przypadki
6
Kod językowy
sk, slo, slk
Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO
Rodzina językowa
rodzina indoeuropejska (zachodnia gałąź języków słowiańskich, razem z czeskim, polskim, łużyckim(i) i dwoma językami wymarłymi, tj. połabskim oraz słowińskim)
Liczba dialektów
3 główne grupy, 6 podgrup, ponad 30 dialektów

Najdłuższy wyraz

najbardziej niemożliwy do skomercjalizowania, forma: dopełniacz rodzaju męskiego liczby pojedynczej

Ciekawy wyraz lub zdanie

Wsadź ćwierć palca w kark.

Ciekawe szczegóły

Wyrazy zbudowane wyłącznie ze spółgłosek

Cechą charakterystyczną dla języka słowackiego są sylabiczne l, r oraz ich długie ekwiwalenty, ĺ i ŕ. W takich sylabach wydaje się zatem brakować „normalnych” samogłosek, co może prowadzić do ciekawych słów. Jednakże są one łatwe do wymówienia przez rodzimych użytkowników.

Wyraz štvrť (ćwierć) jest szczególnie przydatny, ponieważ może być używany w wyrazach złożonych. Niektóre z najdłuższych poświadczonych słów (z korpusu) to štvrťstoročie (ćwierćwiecze), štvrťstrana (ćwierć strony) i štvrťhrsť (ćwierć garści).

Ponieważ czasowniki w trybie rozkazującym niekiedy posiadają tylko rdzeń, istnieje kilka form rozkazujących zawierających tylko spółgłoski:

płoń
napełnij
pierdź

milcz
warcz
trzymaj

wsadź, wepchnij
kurcz
dżdżyj

Istnieje tradycyjne zdanie ilustrujące sylabiczne ‘r’ (takie samo jak w czeskim):

Przebij palcem kark.

Można je jednak wydłużyć poprzez prefiks czasownikowy oraz zmianę ostatniego wyrazu z użyciem wyrazu złożonego zawierającego štvrť:

Wsadź palec w ćwierć garści.

A także z realnym czasownikiem w trybie rozkazującym (vrč) w zwrocie bezpośrednim:

Warcz, wsadź palec w ćwierć garści, charcie.

Można nawet pobawić się trochę ze słowami złożonymi i utworzyć następujące wyrazy (niepoświadczone):

jedna czwarta szyi
jedna czwarta palca

jedna czwarta trąby powietrznej
jedna czwarta pluśnięcia

jedna czwarta pluskania

Wyrazy trudne do wymówienia

mgła
lody

palcowanie
diler, pośrednik

Historia

  • X wiek

    Proces oddzielania się języków zachodniosłowiańskich z języka protosłowiańskiego rozpoczyna się na dobre.

  • Kodeksy, listy i tłumaczenia Biblii pisane w języku staro-cerkiewno-słowiańskim (za pomocą cyrylicy i głagolicy) były pierwszymi dokumentami napisanymi na terytorium dzisiejszej Słowacji. Proglas (napisany przez św. Konstantyna Cyryla Filozofa) jest uznawany za pierwsze oryginalne dzieło literackie w języku starosłowiańskim.

  • Średniowiecze

    Brak dokumentów w języku słowackim z tego okresu. W tekstach łacińskich pojawiają się słowackie nazwy geograficzne.

  • 1493

    Pierwszy zachowany spójny tekst w języku słowackim.

  • koniec XVIII wieku

    Utworzenie pierwszych odmian ponad-dialektalnych.

  • 1763 - 1813

    Pierwsze próby użycia stabilnego słowackiego języka pisanego: Romuald Hadvabný (słownik łacińsko-słowacki, 1763) oraz Jozef Ignác Bajza (pierwsza powieść słowacka, opowiadania i wiersze, 1782 – 1813).

  • 1787

    Anton Bernolák rozpoczął pracę nad swoim (obecnie uważanym za pierwszy standaryzowany) językiem słowackim (słowniki, gramatyki).

    Anton Bernolák
  • 1843

    Próba „kontra-standaryzacji“ języka podjęta przez Ludevíta Štúra. Jego język został później zmodyfikowany przez Michala Miloslava Hodžę, Martina Hattalę i Samo Czambela,a w końcu przekształcił się we współczesny język słowacki.

    Ludevít Štúr
  • 1850

    Wersja Jana Kollára (tak, jednak inna) została uznana za język oficjalny, ale spowodowała protesty ze strony słowackiej inteligencji (z powodu jego archaicznego wyglądu i podobieństw do języka czeskiego).

    Jan Kollár
  • 1920

    Język czechosłowacki staje się oficjalnym językiem Czechosłowacji; promowanie biernej dwujęzyczności czeskiego i słowackiego.

  • 1931

    Opublikowano Zasady Słowackiej Ortografii, tworzące orientację czechosłowacką.

  • 1953

    Ostatnia istotna reforma ortografii, współczesna słowacka ortografia datuje się od tego czasu.

  • 1993

    Rozpad Czechosłowacji; czeskojęzyczne media pozostają ważne na Słowacji.

  • Od 2003 roku

    Podręczniki standaryzowanego słowackiego i inne źródła językowe dostępne w wersji elektronicznej.

System pisma i wymowa

  • a
  • á
  • ä
  • b
  • c
  • č
  • d
  • ď
  • dz
  • e
  • é
  • f
  • g
  • h
  • ch
  • i
  • í
  • j
  • k
  • l
  • ĺ
  • ľ
  • m
  • n
  • ň
  • o
  • ó
  • ô
  • p
  • q
  • r
  • ŕ
  • s
  • š
  • t
  • ť
  • u
  • ú
  • v
  • w
  • x
  • y
  • ý
  • z
  • ž

Nowoczesna ortografia słowacka może się pochwalić największą liczbą liter spośród języków europejskich zapisywanych pismem łacińskim – 46 liter. Alfabet słowacki charakteryzuje się wysokim użyciem znaków diakrytycznych oraz kilkoma unikalnymi literami. Ľ/ľ i Ĺ/ĺ (L z haczkiem oraz z akcentem ostrym, czyli akutem) są literami właściwymi jedynie dla języka słowackiego, natomiast litery Ď/ď i Ť/ť są używane tylko w języku czeskim i słowackim. A gdyby Turcy nie włączyli do swojej pisowni litery Ň/ň w ramach reformy ortograficznej z 1995 roku, byłaby ona także literą występującą jedynie w języku słowackim i czeskim.

Istnieje ciekawa reprezentacja wizualna haczka mäkčeň – zwykle ma on kształt klina umieszczonego nad literą (ˇ), lecz w przypadku ď, ť, ľ i Ľ jest on umieszczany w inny sposób – wygląda prawie jak apostrof przyłączony do prawego boku litery. Jest to tylko wizualna zmiana, a znakiem diakrytycznym jest ten sam haczek. W piśmie odręcznym ma zawsze regularną formę haczka. Jako że litery te występują jedynie w języku słowackim i czeskim, problem jest względnie nieznany za granicą, czego efektem są przedziwne zamiany i połączenia dokonywane przez obcokrajowców, często poprzez wprowadzanie niewłaściwych apostrofów.

Dwuznaki (ch, dz, dž) są uważane za odrębne litery. Są one jednak raczej „słabe” – w piśmie pionowym zajmują dwie pozycje, ale w krzyżówkach „ch” zajmuje zwykle jedno miejsce, jednakże dla „dz” i „dž” to jest zmienne. Pisane dużymi literami, występują one w dwóch formach – CH i Ch, DZ i Dz, DŽ i Dž – w zależności od sposobu pisania następnych liter, od tego, czy tekst jest w całości pisany dużymi literami.

Dialekty

Bliskość języków słowackiego i czeskiego jest faktem dobrze znanym. Ich wzajemna zrozumiałość jest podobna, jak w przypadku włoskiego i neapolitańskiego, portugalskiego i galicyjskiego, norweskiego i szwedzkiego oraz podobnych bliskich sobie języków. Dystans jest być może większy niż w przypadku serbskiego i chorwackiego czy brytyjskiej i amerykańskiej odmiany angielskiego, jednak jest on mniejszy niż w przypadku par niemiecki – niderlandzki czy rosyjski – ukraiński. Innym językiem bliskim słowackiemu jest język polski, jednak w tym przypadku różnice są większe, a wzajemna zrozumiałość jest ograniczona.

Istnieje kontinuum dialektalne pomiędzy językiem czeskim a dialektami wschodniosłowackimi z dialektami przejściowymi w kierunku rusińskiego (łemkowski) i polskiego (góralski). W ten sposób dialekty języków zachodnio- i wschodniosłowiańskich są połączone łańcuchem zrozumiałości i mogą być klasyfikowane jako część północnosłowiańskiego kontinuum dialektalnego. Hipotetyczny podróżnik rozpoczynający swą wędrówkę w najbardziej wysuniętym na zachód czeskim mieście Aš i zatrzymujący się w każdej kolejnej wiosce zauważy, że lokalne dialekty różnią się nieznacznie między sobą, ale pozostają bliskie sobie. W ten sposób podróżnik ten może przybyć do Władywostoku, nie znajdując jasnej granicy językowej na szlaku swojej wędrówki – jednak języki na skrajnych terytoriach (zachodnich i wschodnich) będą się bardzo różniły między sobą.

Słowotwórstwo i słownictwo

W języku słowackim nowe słowa tworzy się w przeważającej mierze poprzez dodawanie afiksów, czyli derywację, oraz poprzez włączanie zapożyczeń (głównie z angielskiego).

  • derywacja: prefiks vy- + czasownik hodiť = vyhodiť (wyrzucać); rzeczownik pohár + sufiks -ik = pohárik (czareczka)
  • złożenie: les + park = les-o-park (park leśny); zem + guľa = zem-e-guľa (glob)
  • derywacja połączona ze złożeniem: dlhý + noha = dlhonohý (długonogi); drevo + rúbať = drevorubač (drwal)

W języku słowackim używa się dużej liczby afiksów. Afiksy mogą modyfikować znaczenie słowa, na przykład:

  • kresliť (rysować): po-kresliť (porysować), za-kresliť (zarysować), pre-kresliť (przerysować), od-kresliť (odrysować)
  • chodiť (chodzić): chod-iev-a-ť (chodzić regularnie); behať (biegać): beh-áv-a-ť (biegać regularnie); prerokovať (dyskutować): prerok-úv-a-ť (dyskutować regularnie)
  • múdry (mądry): múdr-ejš-í (mądrzejszy); pracovitý (pracowity): pracovit-ejš-í (bardziej pracowity); unavený (zmęczony): unaven-ejš-í (bardziej zmęczony)

Wielojęzyczna strona do nauki słowackiego: http://slovake.eu

Wyrazy tematyczne

Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy

Powrót na górę strony