słowacki
Slovenský jazyk
Slovenský jazyk
około 4,6 milionów rodzimych użytkowników w Słowacji plus emigranci i diaspory
Słowacja, UE; może być także używany na niemal wszystkich poziomach oficjalnej komunikacji w Republice Czeskiej
Węgry, Serbia, Ukraina, Chorwacja
Wielka Brytania, Niemcy, Irlandia, Austria, Ukraina; USA, Kanada, Argentyna, Australia
Cechą charakterystyczną dla języka słowackiego są sylabiczne l, r oraz ich długie ekwiwalenty, ĺ i ŕ. W takich sylabach wydaje się zatem brakować „normalnych” samogłosek, co może prowadzić do ciekawych słów. Jednakże są one łatwe do wymówienia przez rodzimych użytkowników.
Wyraz štvrť (ćwierć) jest szczególnie przydatny, ponieważ może być używany w wyrazach złożonych. Niektóre z najdłuższych poświadczonych słów (z korpusu) to štvrťstoročie (ćwierćwiecze), štvrťstrana (ćwierć strony) i štvrťhrsť (ćwierć garści).
Ponieważ czasowniki w trybie rozkazującym niekiedy posiadają tylko rdzeń, istnieje kilka form rozkazujących zawierających tylko spółgłoski:
Istnieje tradycyjne zdanie ilustrujące sylabiczne ‘r’ (takie samo jak w czeskim):
Można je jednak wydłużyć poprzez prefiks czasownikowy oraz zmianę ostatniego wyrazu z użyciem wyrazu złożonego zawierającego štvrť:
A także z realnym czasownikiem w trybie rozkazującym (vrč) w zwrocie bezpośrednim:
Można nawet pobawić się trochę ze słowami złożonymi i utworzyć następujące wyrazy (niepoświadczone):
Proces oddzielania się języków zachodniosłowiańskich z języka protosłowiańskiego rozpoczyna się na dobre.
Kodeksy, listy i tłumaczenia Biblii pisane w języku staro-cerkiewno-słowiańskim (za pomocą cyrylicy i głagolicy) były pierwszymi dokumentami napisanymi na terytorium dzisiejszej Słowacji. Proglas (napisany przez św. Konstantyna Cyryla Filozofa) jest uznawany za pierwsze oryginalne dzieło literackie w języku starosłowiańskim.
Brak dokumentów w języku słowackim z tego okresu. W tekstach łacińskich pojawiają się słowackie nazwy geograficzne.
Pierwszy zachowany spójny tekst w języku słowackim.
Utworzenie pierwszych odmian ponad-dialektalnych.
Pierwsze próby użycia stabilnego słowackiego języka pisanego: Romuald Hadvabný (słownik łacińsko-słowacki, 1763) oraz Jozef Ignác Bajza (pierwsza powieść słowacka, opowiadania i wiersze, 1782 – 1813).
Anton Bernolák rozpoczął pracę nad swoim (obecnie uważanym za pierwszy standaryzowany) językiem słowackim (słowniki, gramatyki).
Próba „kontra-standaryzacji“ języka podjęta przez Ludevíta Štúra. Jego język został później zmodyfikowany przez Michala Miloslava Hodžę, Martina Hattalę i Samo Czambela,a w końcu przekształcił się we współczesny język słowacki.
Wersja Jana Kollára (tak, jednak inna) została uznana za język oficjalny, ale spowodowała protesty ze strony słowackiej inteligencji (z powodu jego archaicznego wyglądu i podobieństw do języka czeskiego).
Język czechosłowacki staje się oficjalnym językiem Czechosłowacji; promowanie biernej dwujęzyczności czeskiego i słowackiego.
Opublikowano Zasady Słowackiej Ortografii, tworzące orientację czechosłowacką.
Ostatnia istotna reforma ortografii, współczesna słowacka ortografia datuje się od tego czasu.
Rozpad Czechosłowacji; czeskojęzyczne media pozostają ważne na Słowacji.
Podręczniki standaryzowanego słowackiego i inne źródła językowe dostępne w wersji elektronicznej.
Nowoczesna ortografia słowacka może się pochwalić największą liczbą liter spośród języków europejskich zapisywanych pismem łacińskim – 46 liter. Alfabet słowacki charakteryzuje się wysokim użyciem znaków diakrytycznych oraz kilkoma unikalnymi literami. Ľ/ľ i Ĺ/ĺ (L z haczkiem oraz z akcentem ostrym, czyli akutem) są literami właściwymi jedynie dla języka słowackiego, natomiast litery Ď/ď i Ť/ť są używane tylko w języku czeskim i słowackim. A gdyby Turcy nie włączyli do swojej pisowni litery Ň/ň w ramach reformy ortograficznej z 1995 roku, byłaby ona także literą występującą jedynie w języku słowackim i czeskim.
Istnieje ciekawa reprezentacja wizualna haczka mäkčeň – zwykle ma on kształt klina umieszczonego nad literą (ˇ), lecz w przypadku ď, ť, ľ i Ľ jest on umieszczany w inny sposób – wygląda prawie jak apostrof przyłączony do prawego boku litery. Jest to tylko wizualna zmiana, a znakiem diakrytycznym jest ten sam haczek. W piśmie odręcznym ma zawsze regularną formę haczka. Jako że litery te występują jedynie w języku słowackim i czeskim, problem jest względnie nieznany za granicą, czego efektem są przedziwne zamiany i połączenia dokonywane przez obcokrajowców, często poprzez wprowadzanie niewłaściwych apostrofów.
Dwuznaki (ch, dz, dž) są uważane za odrębne litery. Są one jednak raczej „słabe” – w piśmie pionowym zajmują dwie pozycje, ale w krzyżówkach „ch” zajmuje zwykle jedno miejsce, jednakże dla „dz” i „dž” to jest zmienne. Pisane dużymi literami, występują one w dwóch formach – CH i Ch, DZ i Dz, DŽ i Dž – w zależności od sposobu pisania następnych liter, od tego, czy tekst jest w całości pisany dużymi literami.
Bliskość języków słowackiego i czeskiego jest faktem dobrze znanym. Ich wzajemna zrozumiałość jest podobna, jak w przypadku włoskiego i neapolitańskiego, portugalskiego i galicyjskiego, norweskiego i szwedzkiego oraz podobnych bliskich sobie języków. Dystans jest być może większy niż w przypadku serbskiego i chorwackiego czy brytyjskiej i amerykańskiej odmiany angielskiego, jednak jest on mniejszy niż w przypadku par niemiecki – niderlandzki czy rosyjski – ukraiński. Innym językiem bliskim słowackiemu jest język polski, jednak w tym przypadku różnice są większe, a wzajemna zrozumiałość jest ograniczona.
Istnieje kontinuum dialektalne pomiędzy językiem czeskim a dialektami wschodniosłowackimi z dialektami przejściowymi w kierunku rusińskiego (łemkowski) i polskiego (góralski). W ten sposób dialekty języków zachodnio- i wschodniosłowiańskich są połączone łańcuchem zrozumiałości i mogą być klasyfikowane jako część północnosłowiańskiego kontinuum dialektalnego. Hipotetyczny podróżnik rozpoczynający swą wędrówkę w najbardziej wysuniętym na zachód czeskim mieście Aš i zatrzymujący się w każdej kolejnej wiosce zauważy, że lokalne dialekty różnią się nieznacznie między sobą, ale pozostają bliskie sobie. W ten sposób podróżnik ten może przybyć do Władywostoku, nie znajdując jasnej granicy językowej na szlaku swojej wędrówki – jednak języki na skrajnych terytoriach (zachodnich i wschodnich) będą się bardzo różniły między sobą.
W języku słowackim nowe słowa tworzy się w przeważającej mierze poprzez dodawanie afiksów, czyli derywację, oraz poprzez włączanie zapożyczeń (głównie z angielskiego).
W języku słowackim używa się dużej liczby afiksów. Afiksy mogą modyfikować znaczenie słowa, na przykład:
Wielojęzyczna strona do nauki słowackiego: http://slovake.eu