niemiecki

Deutsche Sprache

Liczba rodzimych mówców

95-100 milionów (oficjalny język), 120 milionów (wszystkie kraje)

Oficjalny język

Niemcy, Austria, Szwajcaria, Włochy (płd. Tyrol), Liechtenstein, Luksemburg, Belgia, UE, Rada Nordycka

Język mniejszości

Francja (1,2 mln), Brazylia (0,9 mln), Rosja (850.000), RPA (300.000 – 500.000), Kazachstan (360.000), Polska, Węgry, Rumunia, Włochy, Czechy, Namibia, Dania, Słowacja, Watykan (Gwardia Szwajcarska), Wenezuela (Colonia Tovar)

Język diaspory

USA, Argentyna, Kanada, Meksyk, Australia, Chile, Paragwaj, Nowa Zelandia, Boliwia, Holandia, Wielka Brytania, Peru, Hiszpania, Polska, Izrael, Norwegia, Ekwador, Ukraina, Republika Dominikany, Grecja, Irlandia, Belize

Alfabet
26 litery

Przypadki
4

Kod językowy
de, deu, ger

Typologia językowa
fleksyjny , tworzenie złożeń (compositów) , SOV /V2

Rodzina językowa
indoeuropejska, zachodniogermańska, wysokoniemiecka

Liczba dialektów
kilkaset, kilkadziesiąt z kodem ISO 639-3, niektóre to prawdopodobnie osobne języki: dolnoniemiecki, środkowoniemiecki, górnoniemiecki (z alemańskim), jidysz, luksemburski, pensylwański

Najdłuższy wyraz

Telekommunikationskundenschutzverordnung

dyrektywa chroniąca klientów telekomunikacji

Nachrichtenübermittlungsbeschleunigungssystem

system przyspieszający transfer wiadomości

Ciekawy wyraz lub zdanie

Angstschweiß

zimny pot

8 kolejnych spółgłosek

Batterieeier

jajka z chowu klatkowego

5 kolejnych samogłosek

Milieueinflüsse

wpływy środowiskowe

5 kolejnych samogłosek

Wprowadzenie

Niemiecki jest oficjalnym językiem siedmiu krajów UE i największym jej językiem. Nie jest to jednakże język międzynarodowy jak angielski, francuski, hiszpański czy portugalski. Po pierwsze, emigracja niemiecka na inne kontynenty, choć znacząca, była indywidualna i nie otrzymywała imperialnego wsparcia militarnego i kulturalnego. Dlatego też z czasem dziesiątki milionów niemieckich osadników w obu Amerykach, RPA i Oceanii zostały wchłonięte przez goszczące ich kraje i utraciły swój język. Po drugie, dwie wojny światowe pomniejszyły niemieckojęzyczne terytoria i spowodowały utratę dobrej reputacji (łagodnie mówiąc) oraz zamknięcie wielu instytucji kulturalnych (np. szkół) w krajach takich jak Brazylia czy USA. Zauważalnym wyjątkiem od spadającej liczby użytkowników niemieckiego jest społeczność Amiszów w USA, z corocznym (!) niemal pięcioprocentowym wzrostem, co w teorii mogłoby uczynić ich największą grupą społeczną w USA do końca stulecia.

Historia

Staro-wysokoniemiecki
~ 200 - 900

Wysokoniemieckie przesuwki spółgłoskowe
(bdg→ptk, th→d, v→b, k→ch, p→pf, t→ts/ss)
~ 870

Pieśń o Hildebrandzie & wiersze Muspilli

Źródło
Średnio-wysokoniemiecki
1138 - 1254

Hohenstaufen: oparty na alemańskim standard literacki
Ekspansja na wschód
~ 1200 - 1400

Państwo Zakonu Krzyżackiego w krajach bałtyckich
Wczesny jidysz (średnio-wysokoniemiecki z alfabetem hebrajskim)
Wczesno-nowo-wysokoniemiecki
~ 1300 - 1600

Hanza z administracją dolnoniemiecką
1450

Druk (Gutenberg)
1522 - 1534

Tłumaczenie Biblii (Luter)

Wikimedia Commons
Nowo-wysokoniemiecki
1700 - 1900

Masowa emigracja do Ameryki
1800

Standardowy niemiecki językiem mówionym
1852 - 1860

Słownik standardowego wysokoniemieckiego (Grimm)

Wikimedia Commons
1901

Standaryzacja
(2. konferencja ortograficzna)
1996

Reforma ortografii

Wysokoniemieckie przesuwki spółgłoskowe

	Wiek	Z przesuwką (wysokoniemiecki)	Bez przesuwki (angielski)
d→t	2-4	gut	good
p→ff	4/5	Schiff	ship
t→ss	4/5	essen	eat
k→ch	4/5	machen	make
t→ts	5/6	Zehe	toe
p→pf	6/7	Apfel	apple
ß→b	7/8	geben	give
b→p	8/9	Rippe	rib
d→t	8/9	Tag	day
dg→ck	8/9	Brücke	bridge
þ→d	9/10	Dorn	thorn

System pisma i wymowa

Niemiecki ma 26-literowy alfabet, ale używa znaku diakrytycznego umlaut nad a, o, u (ä, ö, ü) oraz specjalnego znaku (ß) na bezdźwięczne s po długich samogłoskach.

Niemiecki ma ortografię etymologiczną niezgodną ze współczesną wymową; wymowa może jednakże być zwykle wywnioskowana z formy pisanej. Przykłady konwencji ortograficznych to: sch /ʃ/ (Schale. ‘miska’), st /ʃt/ (Stoff, ‘materiał’), sp /ʃp/ (Spaß, ‘zabawa, radość’) oraz dyftongi ei /a͡ɪ/ (Ei, ‘jajko’) oraz eu /ɔʏ̯/ (Heu, ‘siano’).

Poniższa znana piosenka dla dzieci pokazuje niemiecki system dźwiękowy: https://www.youtube.com/watch?v=B9ylfF-sYf4

Trzech Chińczyków z kontrabasem siedziało na ulicy i coś sobie opowiadało. Nadszedł policjant i pyta: A co to ma być? Trzech Chińczyków z kontrabasem.

Piosenkę śpiewa się wielokrotnie, za każdym razem zastępując wszystkie samogłoski jedną wybraną samogłoską lub dyftongiem, np. 'a': Dra Chanasan mat dam Kantrabass ..., 'ö': Drö Chönösön möt döm Köntröböss ..., albo 'au': Drau Chaunausen maut daum Kauntraubauss ....

Gramatyka

Niemiecki ma cztery przypadki i trzy rodzaje gramatyczne, a między rodzajnikami, przymiotnikami a rzeczownikami musi zachodzić zgodność. Odmiana przymiotnika różni się w zależności od tego, czy fraza rzeczownikowa jest określona, czy nieokreślona. Co ciekawe, niemieckie rzeczowniki jako takie prawie wcale się nie odmieniają; końcówka fleksyjna zwykle widoczna jest w rodzajniku. Specyficzną cechą niemieckiego jest użycie umlaut w odmianie. Dlatego też wiele niemieckich rzeczowników oznacza liczbę mnogą przez wymianę samogłoski akcentowanej a/o/u → ä/ö/ü.

określona fraza rzeczownikowa

	Rodzaj męski szary wilk/szare wilki	Żeński mała mysz/małe myszy	Rodzaj nijaki szybki koń/szybkie konie
Mianownik	der graue Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde
Dopełniacz	des grauen Wolf(e)s der grauen Wölfe	der kleinen Maus der kleinen Mäuse	des schnellen Pferd(e)s der schnellen Pferde
Celownik	dem grauen Wolf den grauen Wölfen	der kleinen Maus den kleinen Mäusen	dem schnellen Pferd den schnellen Pferden
Biernik	den grauen Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde

nieokreślona fraza rzeczownikowa

	Rodzaj męski (jakiś/jakieś) szary wilk/szare wilki	Żeński (jakaś/jakieś) mała mysz/małe myszy	Rodzaj nijaki (jakiś/jakieś) szybki koń/szybkie konie
Mianownik	ein grauer Wolf grauen Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein scnnelles Pferd schnelle Pferde
Dopełniacz	eines grauen Wolf(e)s grauer Wölfe	einer kleinen Maus kleiner Mäuse	eines schnellen Pferd(e)s schneller Pferde
Celownik	einem grauen Wolf grauen Wölfen	einer kleinen Maus kleinen Mäusen	einem schnellen Pferd schnellen Pferden
Biernik	einen grauen Wolf graue Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein schnelles Pferd schnelle Pferde

Czasowniki odmieniają się przez osobę i liczbę i uzgadniają się z podmiotem. Oprócz końcówek, wiele niemieckich czasowników (tzw. mocnych) wykazuje wewnątrzwyrazową wymianę samogłosek dla oznaczenia zmiany czasu, a w 2. i 3. osobie liczby pojedynczej form czasownikowych oraz w przeszłym subiunctivum pojawia się umlaut.

schlafen (spać)	Liczba pojedyncza	Liczba mnoga
1. osoba	Ich schlafe (śpię) Ich schlief (spałem/am)	Wir schlafen (śpimy) Wir schliefen (spaliśmy/spałyśmy)
2. osoba	Du schläfst (śpisz) Du schliefst (spałeś/spałaś)	Ihr schlaft (śpicie) Ihr schlieft (spaliście/spałyście)
3. osoba	Er/sie/es schläft (on/ona/ono śpi) Er/sie/es schlief (on/ona/ono spał/a/o)	Sie schlafen (oni/one śpią) Sie schliefen (oni/one spali/spały)

Słowotwórstwo i słownictwo

Niemiecki jest znany z dużego leksykonu. Wynika to po części z długiej literackiej tradycji gromadzenia synonimów z wielu okresów i dialektów, a po części z dozwolonego w języku tworzenia złożeń (Apfelsaft), tam gdzie angielski stosuje łańcuchy rzeczowników (apple juice) a francuski frazy przyimkowe po rzeczowniku (jus de pomme). Co ciekawe, niemiecka Wikipedia jest drugą największą na świecie i o wiele większą niż można by się spodziewać po liczbie użytkowników niemieckiego.

Kolejnym powodem, dla którego niemiecki ma tak duży leksykon jest potężna niemiecka biurokracja, która ma swoje biurokratyczne słowo na wszystko od Postwertzeichen (Briefmarke - znaczek) aż po Personenkraftwagen/PKW (Auto - samochód).

I dlatego też przy ubieganiu się o prawo jazdy zwykłe „nie” może wyglądać o tak: Ihr Antrag auf Einleitung eines Verfahrens zur Erteilung der Erlaubnis zum Führen eines Kraftfahrzeugs auf öffentlichen Straßen wurde abgelehnt. (Państwa wniosek o wszczęcie postępowania w sprawie przyznania upoważnienia do kierowania pojazdami na drogach publicznych został odrzucony.)

Dialekty

Dialektalny pejzaż języka niemieckiego jest bardzo złożony, po części dlatego, że ten obszar językowy przez większą część swojej historii był polityczną mozaiką suwerennych terenów luźno powiązanych ze sobą osobą cesarza elekta. Jeśli chodzi o same dialekty, najsłynniejszą granicą jest przesuwka głosowa północ/południe biegnąca mniej więcej przez Frankfurt z b/d/g na północy i p/t/k na południu. Różnice dialektalne nie obejmują oczywiście tylko i wyłącznie zmian głosowych, ale widoczne są także w słownictwie. Bułki, na przykład, to na północy Brötchen, Wecken lub Semmel na południu, Weckerl i Semmerl w Bawarii oraz Weggli i Semmeli w Szwajcarii. Inne północne warianty obejmują Schrippe (Berlin), Luffe (Brunszwik) i odpowiednik duńskiego rundstykke – Rundstück.

dolne

dolnoniemiecki
1. Schleswigisch
2. Holsteinisch
3. Nordniedersächsisch
4. Groninger Platt
5. Nordniedersächsische Dialekte in den Niederlanden
6. Westfälisch
7. Ostfälisch
wschodnio-dolnoniemiecki
1. Mecklenburgisch-Vorpommersch
2. Nordmärkisch
3. Mittelmärkisch

centralne

zachodni środkowoniemiecki
1. Ripuarisch
2. Moselfränkisch
3. Letzeburgisch
4. Hessisch
5. Pfälzisch
6. Lothringisch (Fränkisch)
wschodni środkowoniemiecki
1. Thüringisch
2. Sächsisch
3. Berliner Dialekt
4. Lausitzisch-Schlesisch

górne

północny górnoniemiecki
1. Ostfränkisch
2. Südfränkisch
zachodni górnoniemiecki
1. Schwäbisch
2. Niederalemannisch
3. Elsässisch
4. Hochalemannisch
5. Höchstalemannisch
wschodni górnoniemiecki
1. Nordbairisch
2. Mittelbairisch
3. Südbairisch

Linki

Wielojęzyczna strona do nauki niemieckiego: http://deutsch.info

Lingvopedia

niemiecki

Liczba rodzimych mówców

Oficjalny język

Język mniejszości

Język diaspory

Najdłuższy wyraz

Ciekawy wyraz lub zdanie

Wprowadzenie

Historia

Staro-wysokoniemiecki

~ 200 - 900

~ 870

Średnio-wysokoniemiecki

1138 - 1254

~ 1200 - 1400

Wczesno-nowo-wysokoniemiecki

~ 1300 - 1600

1450

1522 - 1534

Nowo-wysokoniemiecki

1700 - 1900

1800

1852 - 1860

1901

1996