Germana

Deutsche Sprache

Nombro da denaskaj parolantoj

95-100 milionoj (oficiallingvaj landoj), 120 milionoj (ĉiuj landoj)

Oficiala lingvo en

Germanio, Aŭstrio, Svisio, Italio (Suda Tirolio), Liĥtenŝtejno, Luksemburgo, Belgio, EU, Nordia Konsilio

Malplimulta lingvo en

Francio (1,2 milionoj), Brazilo (0,9 miliono), Rusio (850 000), Sudafriko (300 000 – 500 000), Kazaĥio (360 000), Pollando, Hungario, Rumanio, Italio, Ĉeĥio, Namibio, Danio, Slovakio, Vatikano (Svisa Gvardio), Venezuelo (Colonia Tovar)

Diaspora lingvo en

Usono, Argentino, Kanado, Meksiko, Aŭstralio, Ĉilio, Paragvajo, Novzelando, Bolivio, Nederlando, Britio, Peruo, Hispanio, Pollando, Israelo, Norvegio, Ekvadoro, Ukrainio, Domingo, Grekio, Irlando, Belizo

Alfabeto
26 literoj

Gramatikaj kazoj
4

Lingvokodo
de, deu, ger

Lingva tipologio
fleksia , vortkunmetado , SOV /V2

Lingvofamilio
Hindeŭropa, okcidentgermana, altgermana

Nombro da dialektoj
Pluraj centoj, i.a. dekoj kun ISO 639-3 kodoj, kelkaj el ili defendeble memstaraj lingvoj: Platgermana (platdiĉa, malaltgermana), centra germana, altgermana (kun alemana), jida lingvo, luksemburgia, pensilvania germana

La plej longa vorto

Telekommunikationskundenschutzverordnung

telekomunikada uzantoprotekta instrukcio

Nachrichtenübermittlungsbeschleunigungssystem

novaĵtransiga plirapidigosistemo

Kurioza vorto aŭ frazo

Angstschweiß

terurŝvito

8 sinsekvaj konsonantoj

Batterieeier

ovoj de enkaĝa kokino

5 sinsekvaj vokaloj

Milieueinflüsse

medi-influoj

5 sinsekvaj vokaloj

Enkonduko

La germana estas oficiala lingvo en sep EU-landoj, kaj la plej granda lingvo de la Unio. Aliflanke ĝi ne estas internacia lingvo samgrade kiel la angla, franca, hispana aŭ portugala. Unue, germana elmigrado al aliaj kontinentoj, kvankam grandkvanta, estis individua kaj senŝtata, sen la militista aŭ kultura subteno de imperio. Tiel, tra la tempo, dekoj da milionoj da germanaj setlantoj en la Amerikoj, Suda Afriko kaj Oceanio estis asimilitaj de siaj novaj nacioj, kaj plejparte perdis sian lingvon. Due, du mondmilitoj malgrandigis la german-parolantajn teritoriojn kaj kaŭzis kaj ĝeneralan perdon de bonvolo (uzante mildan esprimon) kaj fermadon de kulturaj institucioj, ekzemple germanlingvaj lernejoj en landoj kiel Usono kaj Brazilo. Notinda escepto de la nombra malkresko de la germana estas la amiŝa komunumo en Usono, kun jara (!) kresko de preskaŭ 5 %, kio teorie devus igi ilin la plej granda usona popolgrupo post jarcento.

Historio

Malnova supragermana lingvo
~ 200 - 900

Supragermanaj sonŝoviĝoj
(bdg→ptk, th→d, v→b, k→ch, p→pf, t→ts/ss)
~ 870

Hildebrand-kanto kaj Muspilli-teksto

Fonto
Meza supragermana lingvo
1138 - 1254

Hohenstaufen: literatura normo bazita sur la okcidenta supragermana
Disvastigo al oriento
~ 1200 - 1400

Ŝtato de la ordo de germanaj kavaliroj en Baltio: frua jida
(Meza altgermana kun hebreaj literoj)
Frua nova altgermana
~ 1300 - 1600

Malaltgermana administrado de la Hansa ligo
1450

Presilo (Gutenberg)
1522 - 1534

Traduko de Biblio (Luther)

Wikimedia Commons
Nova altgermana
1700 - 1900

Amasa elmigrado al Usono
1800

La altgermana (Hochdeutsch) iĝas parola lingvo
1852 - 1860

Vortaro en la norma altgermana (Grimm)

Wikimedia Commons
1901

Normigo
(2-a ortografia konferenco)
1996

Ortografia reformo

Supragermanaj sonŝoviĝoj

	Jarcento	Ŝanĝita (altgermana)	Neŝanĝita (angla)
d→t	2-4	gut	good
p→ff	4/5	Schiff	ship
t→ss	4/5	essen	eat
k→ch	4/5	machen	make
t→ts	5/6	Zehe	toe
p→pf	6/7	Apfel	apple
ß→b	7/8	geben	give
b→p	8/9	Rippe	rib
d→t	8/9	Tag	day
dg→ck	8/9	Brücke	bridge
þ→d	9/10	Dorn	thorn

Skribosistemo kaj prononco

La germana havas 26-literan alfabeton, sed uzas umlaut-supersignojn super a, o kaj u (ä, ö, ü), plus specialan ß-literon por senvoĉa s-sono post longaj vokaloj.

La germana havas etimologian literumstilon malkongruan kun la aktuala prononcado. Tamen la elparolo povas (kutime) esti konkludata el la skriba formo. Ekzemploj de literkombinoj kun speciala prononco estas sch /ʃ/ (Schale, “bovlo”), st /ʃt/ (Stoff “teksaĵo”), sp /ʃp/ (Spaß, “amuzaĵo”) kaj la diftongoj ei /a͡ɪ/ (Ei, “ovo”) kaj eu /ɔʏ̯/ (Heu, “fojno”).

Ekzistas fama germana infankanto, kiu bele demonstras la germanan sonsistemon: https://www.youtube.com/watch?v=B9ylfF-sYf4

Tri ĉinoj kun kontrabaso sidis sur la strato kaj babilis. Jen venis la polico: Nu kio estas tio? - Tri ĉinoj kun kontrabaso.

Oni ripetas la kanton multajn fojojn, ĉiufoje ŝanĝante ĉiujn vokalojn al unu sama vokalo aŭ diftongo, laŭvice, ekzemple kun 'a': Dra Chanasan mat dam Kantrabass ..., 'ö': Drö Chönösön möt döm Köntröböss ..., aŭ eĉ 'au': Drau Chaunausen maut daum Kauntraubauss ....

Gramatiko

La germana havas kvar kazojn kaj tri gramatikajn genrojn, kiuj kongruas inter artikoloj, adjektivoj kaj substantivoj. La deklinacio de adjektivoj varias depende de tio, ĉu la substantivsintagmo estas difinita aŭ nedifinita. Interese, germanaj substantivoj mem havas preskaŭ neniujn kaz-finaĵojn, la kaz-markiloj ĉefe aperas en la artikolo de la sintagmo. Speciala trajto de la germana estas la uzo de umlaut por fleksioj. Tiel multaj germanaj substantivoj markas pluralon per ŝanĝo de la akcentita vokalo: a/o/u → ä/ö/ü.

difinita substantivsintagmo:

	Vira la griza(j) lupo(j)	Ina la eta(j) muso(j)	Neŭtra la rapida(j) ĉevalo(j)
Nominativo	der graue Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde
Genitivo	des grauen Wolf(e)s der grauen Wölfe	der kleinen Maus der kleinen Mäuse	des schnellen Pferd(e)s der schnellen Pferde
Dativo	dem grauen Wolf den grauen Wölfen	der kleinen Maus den kleinen Mäusen	dem schnellen Pferd den schnellen Pferden
Akuzativo	den grauen Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde

nedifinita substantivsintagmo

	Vira griza(j) lupo(j)	Ina eta(j) muso(j)	Neŭtra rapida(j) ĉevalo(j)
Nominativo	ein grauer Wolf grauen Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein scnnelles Pferd schnelle Pferde
Genitivo	eines grauen Wolf(e)s grauer Wölfe	einer kleinen Maus kleiner Mäuse	eines schnellen Pferd(e)s schneller Pferde
Dativo	einem grauen Wolf grauen Wölfen	einer kleinen Maus kleinen Mäusen	einem schnellen Pferd schnellen Pferden
Akuzativo	einen grauen Wolf graue Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein schnelles Pferd schnelle Pferde

Germanaj verboj fleksias laŭ persono kaj nombro kaj kongruas en tio kun la subjekto. Krom finaĵa fleksio multaj germanaj tiel nomataj “fortaj” verboj uzas internajn vokalŝanĝojn por marki tempo-fleksion kaj umlaŭto aperas en la 2-a kaj 3-a personoj en singularo plus en la subjunktivo de la pasinteco.

schlafen (dormi)	Ununombro	Plurnombro
1-a persono	Ich schlafe (mi dormas) Ich schlief (mi dormis)	Wir schlafen (ni dormas) Wir schliefen (ni dormis)
2-a persono	Du schläfst (vi dormas) Du schliefst (vi dormis)	Ihr schlaft (vi dormas) Ihr schlieft (vi dormis)
3-a persono	Er/sie/es schläft (li/ŝi/ĝi dormas) Er/sie/es schlief (li/ŝi/ĝi dormis)	Sie schlafen (ili dormas) Sie schliefen (ili dormis)

Vortformado kaj leksikono

La germana famas pro sia granda vortprovizo. Tio ŝuldiĝas parte al longa literatura tradicio akumulinta sinonimojn el multaj epokoj kaj dialektoj, kaj ankaŭ al la fakto, ke la germana permesas vortkunmetadon (Apfelsaft, “pomsuko”), kie la angla uzas substantivĉenojn (apple juice) kaj la franca post-substantivajn prepozicio-atributojn (jus de pomme). La germana Vikipedio estas la 2-a plej granda en la mondo, kaj multe pli granda ol oni atendus laŭ la nombro de germanparolantoj.

Plia kialo por la grandeco de la germana leksiko estas la potenca germana burokratio, kiu bezonas apartan burokratan vorton por ĉio de Postwertzeichen (Briefmarke - poŝtmarko) ĝis Personenkraftwagen/PKW (Auto - aŭto).

Ekzemple, kiam oni petas kondukpermisilon, simpla “ne” povas soni pli-malpli tiel: Ihr Antrag auf Einleitung eines Verfahrens zur Erteilung der Erlaubnis zum Führen eines Kraftfahrzeugs auf öffentlichen Straßen wurde abgelehnt. (Via peto pri ekigo de proceduro celanta al transdono de permesilo por konduki motorveturilon sur publikaj stratoj estis rifuzita).

Dialektoj

La germana dialekta pejzaĝo estas tre kompleksa, parte ĉar la germana lingvejo dum la plejparto de sia historio estis politika mozaiko el suverenaj regionoj nur malstrikte ligitaj per la potenco de elektita imperiestro. La plej fama dialekta limo estas nord-suda sonŝovo-disdivido laŭ linio tra Frankfurto kun b/d/g norde kaj p/t/k sude. Kompreneble, dialektaj diferencoj ne nur rilatas al sonŝovoj, sed ankaŭ al la vortprovizo. Bulkoj, ekzemple, estas Brötchen en la nordo kaj Wecken aŭ Semmel en la sudo, mutaciantaj tra Weckerl kaj Semmerl en Bavario al Weggli kaj Semmeli en Svislando. Pliaj nordaj variantoj estas Schrippe (Berlino), Luffe (Brunsvigo) kaj la dan-ekvivalenta Rundstück (dane: rundstykke).

Malalta

Malaltsaksa
1. Schleswigisch
2. Holsteinisch
3. Nordniedersächsisch
4. Groninger Platt
5. Nordniedersächsische Dialekte in den Niederlanden
6. Westfälisch
7. Ostfälisch
Orienta malaltsaksa
1. Mecklenburgisch-Vorpommersch
2. Nordmärkisch
3. Mittelmärkisch

Centra

Okcidenta centra germana
1. Ripuarisch
2. Moselfränkisch
3. Letzeburgisch
4. Hessisch
5. Pfälzisch
6. Lothringisch (Fränkisch)
Orienta centra germana
1. Thüringisch
2. Sächsisch
3. Berliner Dialekt
4. Lausitzisch-Schlesisch

Supra

Norda supra germana
1. Ostfränkisch
2. Südfränkisch
Okcidenta supra germana
1. Schwäbisch
2. Niederalemannisch
3. Elsässisch
4. Hochalemannisch
5. Höchstalemannisch
Orienta supra germana
1. Nordbairisch
2. Mittelbairisch
3. Südbairisch

Ligiloj

Multlingva paĝaro por lerni la germanan: http://deutsch.info

Lingvopedio

Germana

Nombro da denaskaj parolantoj

Oficiala lingvo en

Malplimulta lingvo en

Diaspora lingvo en

La plej longa vorto

Kurioza vorto aŭ frazo

Enkonduko

Historio

Malnova supragermana lingvo

~ 200 - 900

~ 870

Meza supragermana lingvo

1138 - 1254

~ 1200 - 1400

Frua nova altgermana

~ 1300 - 1600

1450

1522 - 1534

Nova altgermana

1700 - 1900

1800

1852 - 1860

1901

1996