Doorgaan naar de inhoud

Duits

Deutsche Sprache

Aantal moedertaalsprekers

95-100 miljoen (in landen met die officiële taal), 120 miljoen (alle landen)

Officiële taal in

Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Italië (Zuid-Tirol), Liechtenstein, Luxemburg, België, EU, Noordse Raad

Minderheidstaal in

Frankrijk (1,2 miljoen), Brazilië (0,9 miljoen), Rusland (850.000), Zuid-Afrika (300.000 - 500.000), Kazachstan (360.000), Polen, Hongarije, Roemenië, Italië, Tsjechië, Namibië, Denemarken, Slowakije, Vaticaanstad (Zwitserse Garde), Venezuela (Colonia Tovar)

Taal van diaspora

VSA, Argentinië, Canada, Mexico, Australië, Chili, Paraguay, Nieuw-Zeeland, Bolivia, Nederland, UK, Peru, Spanje, Polen, Israël, Noorwegen, Ecuador, Oekraïne, Dominicaanse Republiek, Griekenland, Ierland, Belize

Alfabet
26 letters
Grammaticale naamvallen
4
Taalcode
de, deu, ger
Taalkundige tipologie
flexief , woordsamenstelling , SOV /V2
Taalfamilie
Indo-Europees, West-Germaans, Hoogduits
Aantal dialecten
Enkele honderden, dozijnen met ISO 639-3 codes, sommigen ervan misschien wel aparte talen: Nederduits, Centraal Duitse, Hoogduits (met Alemannisch), Jiddisch, Luxemburgs, Pennsylvania-Duits.

Langste woord

telecommunicatieklantenbeschermingsrichtlijn
nieuwsoverdrachtversnellingssysteem

Eigenaardig woord of zin

koud zweet
8 opeenvolgende medeklinkers
legbatterij-eieren
5 opeenvolgende klinkers
milieu-invloeden
5 opeenvolgende klinkers

Inleiding

Duits is een officiële taal in zeven EU-landen, en de grootste taal van de unie. Het is echter geen internationale taal, zoals het Engels, Frans, Spaans of Portugees. Ten eerste was de Duitse emigratie naar andere continenten, hoewel aanzienlijk, individueel en zonder militaire of culturele ondersteuning van een imperium. Zo zijn, na verloop van tijd, tientallen miljoenen Duitse kolonisten in Amerika, Zuidelijk Afrika en Oceanië opgeslorpt door hun gastlanden en verloren ze daarbij hun taal. Ten tweede, hebben twee wereldoorlogen de Duitstalige gebieden gereduceerd, wat leidde tot het verlies van goede wil (op zijn zachtst gezegd) en de sluiting van culturele instellingen zoals scholen in landen zoals de VSA en Brazilië. Een opmerkelijke uitzondering van de algemene numerieke daling van het Duits is de Amish-gemeenschap in de VSA, met een jaarlijkse (!) groei van bijna 5%, die ze in theorie de grootste Amerikaanse bevolkingsgroep zou moeten maken rond de eeuwwisseling.

Geschiedenis

  • Oudhoogduits

  • ~ 200 - 900

    Hoogduitse medeklinkerverschuivingen
    (bdg→ptk, th→d, v→b, k→ch, p→pf, t→ts/ss)

  • ~ 870

    Hildebrandslied en Muspilli-tekst

  • Middelhoogduits

  • 1138 - 1254

    Hohenstaufen: letterkundige norm gebaseerd op Westopperduits
    Uitbreiding oostwaarts

  • ~ 1200 - 1400

    Teutoonse-Ordensstaat in het Baltische Vroeg Jiddisch
    (Middelhoogduits met Hebreeuwse letters)

  • Vroegnieuwhoogduits

  • ~ 1300 - 1600

    Hanzeliga Nederduitse administratie

  • 1450

    Drukpers (Gutenberg

  • 1522 - 1534

    Bijbelvertaling (Luther)

  • Nieuwhoogduits

  • 1700 - 1900

    Massale emigratie naar Amerika

  • 1800

    Het Hoogduits (Hochdeutsch) wordt een gesproken taal

  • 1852 - 1860

    Woordenboek in het standaard Hoogduits (Grimm)

  • 1901

    Normalisatie
    Tweede spellingsconferentie

  • 1996

    Spellingshervorming

Hoogduitse medeklinkerverschuivingen

Eeuw Verschoven (Hoogduits) Onverschoven (Engels)
d→t 2-4 good
p→ff 4/5 ship
t→ss 4/5 eat
k→ch 4/5 make
t→ts 5/6 toe
p→pf 6/7 apple
ß→b 7/8 give
b→p 8/9 rib
d→t 8/9 day
dg→ck 8/9 bridge
þ→d 9/10 thorn

Schrijfsysteem en uitspraak

Het Duits heeft een 26-letterig alfabet, maar gebruikt umlautsteken-diacrieten op a, o en u (ä, ö, ü), evenals een speciale letter (ß) voor een stemloze s na lange klinkers.

  • a
  • ä
  • b
  • c
  • d
  • e
  • f
  • g
  • h
  • i
  • j
  • k
  • l
  • m
  • n
  • o
  • ö
  • p
  • q
  • r
  • s
  • ß
  • t
  • u
  • ü
  • v
  • w
  • x
  • y
  • z

Het Duits heeft een etymologische spellingstijl die de huidige uitspraak niet dekt. Toch kan de uitspraak (bijna) altijd voorspeld worden op grond van de geschreven vorm. Voorbeelden van speciale spelling zijn sch /ʃ/ (Schale 'kom'), st /ʃt/ (Stoff 'stof'), sp /ʃp/ (Spaß 'plezier') en de tweeklanken ei /a͡ɪ/ (Ei 'ei') en eu /ɔʏ̯/ (Heu 'hooi').

Er is een bekend kinderlied dat mooi het Duitse klanksysteem demonstreert: https://www.youtube.com/watch?v=B9ylfF-sYf4

Drie Chinezen met een contrabas zaten op de straat en praatten. Daar kwam de politie aan: Wel, wat is dit? - Drie Chinezen met een contrabas.

Het lied wordt vele malen herhaald, telkens vervangt men alle klinkers met een en dezelfde klinker of tweeklank, bijvoorbeeld 'a': Dra Chanasan mat dam Kantrabass ..., 'ö': Drö Chönösön möt döm Köntröböss ..., of zelfs 'au': Drau Chaunausen maut daum Kauntraubauss ....

Grammatica

Het Duits heeft vier naamvallen en drie grammaticale geslachten, met overeenkomst tussen lidwoorden, bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden. De verbuiging van bijvoeglijke naamwoorden is afhankelijk van de vraag of de nominale constituent bepaald of onbepaald is. Interessant is, dat Duitse substantieven zelf bijna geen naamvalsverbuiging hebben, de verbuigingsmarkeerder zit vooral in het lidwoord. Een bijzondere eigenschap van het Duits is het gebruik van umlaut voor verbuigingen. Zo merken veel Duitse naamwoorden de meervoudsvorm door het veranderen van de beklemtoonde klinker: a/o/u → ä/ö/ü.

uitrukking met een bepaald substantief:

Mannelijk
de grijze wolf/wolven
Vrouwelijk
de kleine muis/muizen
Onzijdig
het snelle paard/ de snelle paarden
Nominatief der graue Wolf
die grauen Wölfe
die kleine Maus
die kleinen Mäuse
das schnelle Pferd
die schnellen Pferde
Genitief des grauen Wolf(e)s
der grauen Wölfe
der kleinen Maus
der kleinen Mäuse
des schnellen Pferd(e)s
der schnellen Pferde
Datief dem grauen Wolf
den grauen Wölfen
der kleinen Maus
den kleinen Mäusen
dem schnellen Pferd
den schnellen Pferden
Accusatief den grauen Wolf
die grauen Wölfe
die kleine Maus
die kleinen Mäuse
das schnelle Pferd
die schnellen Pferde

uitdrukking met een onbepaald substantief:

Mannelijk
een grijze wolf/ grijze wolven
Vrouwelijk
een kleine muis/ kleine muizen
Onzijdig
een snel paard/ snelle paarden
Nominatief ein grauer Wolf
grauen Wölfe
eine kleine Maus
kleine Mäuse
ein scnnelles Pferd
schnelle Pferde
Genitief eines grauen Wolf(e)s
grauer Wölfe
einer kleinen Maus
kleiner Mäuse
eines schnellen Pferd(e)s
schneller Pferde
Datief einem grauen Wolf
grauen Wölfen
einer kleinen Maus
kleinen Mäusen
einem schnellen Pferd
schnellen Pferden
Accusatief einen grauen Wolf
graue Wölfe
eine kleine Maus
kleine Mäuse
ein schnelles Pferd
schnelle Pferde

Werkwoorden worden vervoegd naar persoon en getal, en komen overeen met het onderwerp. Naast flexie-uitgangen hebben een groot aantal Duitse zogenaamd sterke werkwoorden een interne klinkerwijziging om de flexie te merken en komt een umlaut voor in de 2e en 3e persoon enkelvoud van werkwoordvormen, evenals in de verleden conjunctief.

schlafen
(slapen)
Enkelvoud Meervoud
1-ste persoon Ich schlafe
(ik slaap)
Ich schlief
(ik sliep)
Wir schlafen
(wij slapen)
Wir schliefen
(wij sliepen)
2-de persoon Du schläfst
(jij slaapt)
Du schliefst
(jij sliep)
Ihr schlaft
(jullie slapen)
Ihr schlieft
(jullie sliepen)
3-de persoon Er/sie/es schläft
(hij/zij/het slaapt)
Er/sie/es schlief
(hij/zij/het sliep)
Sie schlafen
(zij slapen)
Sie schliefen
(zij sliepen)

Woordvorming en lexicon

Het Duits is bekend voor zijn uitgebreid lexicon. Dit is deels te danken aan een lange literaire traditie van verzamelen van synoniemen uit vele tijden en dialecten, evenals aan het feit dat het Duits woordsamenstelling toelaat (Apfelsaft), waar het Engels gebruik maakt van kettingen van naamwoorden (apple juice) en het Frans voorzetselgroepen gebruikt na zelfstandige naamwoorden (jus de pomme). Interessant is dat de Duitse Wikipedia de 2de grootste in de wereld is, en veel groter dan men zou verwachten uitgaande van het aantal Duitstaligen.

Nog een andere reden voor de omvang van de Duitse lexicon is de machtige Duitse bureaucratie, die een bureaucratisch woord nodig heeft voor alles, van Postwertzeichen (Briefmarke - postzegel) naar Personenkraftwagen / PKW (Auto - auto).

Dus, bij het aanvragen van een rijbewijs, kan een eenvoudig "neen" zo klinken: Ihr Antrag auf Einleitung eines Verfahrens zur Erteilung der Erlaubnis zum Führen eines Kraftfahrzeugs auf öffentlichen Straßen wurde abgelehnt. (Uw aanvraag voor de inleiding van de procedure met het oog op de toekenning van een vergunning om een ​​voertuig te besturen op de openbare weg werd geweigerd).

Dialecten

Het Duitse dialectenlandschap is zeer ingewikkeld, gedeeltelijk omdat het taalgebied voor de langste tijd van zijn geschiedenis een politiek lappendeken was van soevereine gebieden, slechts losjes bij elkaar gehouden door een gekozen keizer. In dialecttermen is de bekendste grens een noord/zuid klankenverschuiving, die grofweg door Frankfurt loopt, met b/d/g ten noorden en p/t/k ten zuiden. Dialectverschillen stoppen niet bij klankverschuivingen alleen, maar zijn ook te vinden in het lexicon. Rollen, bijvoorbeeld, zijn Brötchen in het Noorden, en Wecken of Semmel in het zuiden, ze wisselen via Weckerl en Semmerl in Beieren naar Weggli en Semmeli in Zwitserland. Verder noordelijke varianten omvatten Schrippe (Berlijn), Luffe (Braunschweig) en het Deense equivalent Rundstück (da: rundstykke).

Neder

  • Nedersaksisch
    1. Schleswigisch
    2. Holsteinisch
    3. Nordniedersächsisch
    4. Groninger Platt
    5. Nordniedersächsische Dialekte in den Niederlanden
    6. Westfälisch
    7. Ostfälisch
  • Oost-Nederduits
    1. Mecklenburgisch-Vorpommersch
    2. Nordmärkisch
    3. Mittelmärkisch

Middel

  • Westmiddelduits
    1. Ripuarisch
    2. Moselfränkisch
    3. Letzeburgisch
    4. Hessisch
    5. Pfälzisch
    6. Lothringisch (Fränkisch)
  • Oostmiddelduits
    1. Thüringisch
    2. Sächsisch
    3. Berliner Dialekt
    4. Lausitzisch-Schlesisch

boven

  • Noord-Opperduits
    1. Ostfränkisch
    2. Südfränkisch
  • West-Opperduits
    1. Schwäbisch
    2. Niederalemannisch
    3. Elsässisch
    4. Hochalemannisch
    5. Höchstalemannisch
  • Oost-Opperduits
    1. Nordbairisch
    2. Mittelbairisch
    3. Südbairisch

Veeltalige webstek om Duits te leren: http://deutsch.info

Themawoorden

Grappige of vreemde traditionele spreekwoorden en uitdrukkingen

Terug naar boven