Przejdź do treści

portugalski

Língua portuguesa

Liczba rodzimych mówców

ok. 220 mln

Oficjalny język

Brazylia (185 mln), Portugalia/Azory/Madera (11 mln), Angola (60.000), Mozambik (30.000), Republika Zielonego Przylądka (25.000), Timor Wschodni, Gwinea Równikowa, Gwinea Bissau, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Makao, UE

Język mniejszości

Paragwaj (750.000), RPA (617.000), Urugwaj (20.000), Goa (250.000)

Język diaspory

Francja (750.000), USA (365.000), Kanada, Szwajcaria, Belgia, Niemcy (ok. 80.000 w każdym), Luksemburg (50.000), Wenezuela

Alfabet
26 litery
Przypadki
0
Kod językowy
pt, por
Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejska, romańska
Liczba dialektów
Kilkaset dialektów i kreoli (europejskich, brazylijskich, afrykańskich, azjatyckich). Jeden dialekt uznaje się za język (galicyjski).

Najdłuższy wyraz

chemia, „tetrachlorodibenzoparadioksyna”
polityka, „dekonstytucjonalizacja”
medycyna, „nadczynność przytarczyc”

Ciekawy wyraz lub zdanie

„zaakceptował”, wszystkie 5 samogłosek w porządku alfabetycznym
brazylijski owoc
Pająk chwyta żabę.
„Hej, spójrz na tę awanturę, spójrz”, brazylijski portugalski

Wprowadzenie

Z niewielkiego kącika Półwyspu Iberyjskiego portugalski rozprzestrzenił się wzdłuż i wszerz na pokładach statków morskiego imperium. W drodze po dalekowschodnie bogactwa portugalskie naus (statki) ustanawiały placówki handlowe i forty wzdłuż wybrzeży Afryki, w Indiach (Goa), Chinach (Makao) i wzdłuż strategicznie istotnych tras transportowych (Zielony Przylądek, Timor Wschodni). Jednakże, 90% żeglarzy umierało w trakcie każdej wyprawy i nie nastąpił żaden duży transfer ludności. W najbliższym sąsiedztwie Portugalia zasiedliła Azory i Maderę (oba tereny mają obecnie własne dialekty), które stały się ważnymi przyczółkami do dalszych wypraw. Jednakże prawdziwie mistrzowskim posunięciem portugalskiej ekspansji była Brazylia, która stała się tyglem indiańskich, portugalskich i – dzięki bezwzględnemu handlowi niewolnikami na dużą skalę – afrykańskich genów. W trakcie zasiedlania język portugalski, europejskie choroby i kapitanowie statków niewolniczych (bandeirantes) zdziesiątkowali tysiące języków indiańskich, pozostawiając jedynie jednego poważnego konkurenta, opartego na Tupi Lingua Geral, który to język był szeroko używany w Amazonii przez kilkaset lat. Dziś ogromna większość użytkowników portugalskiego to Brazylijczycy, a tam, gdzie kiedyś prasy drukarskie zakazane były królewskim dekretem, telenovela (opery mydlane) odwróciły obecnie przepływ kulturalny między Portugalią a jej byłą kolonią.

Historia

  • 409 – 711

    Okres migracji
    Wpływy wizygockie

  • 711

    Inwazja Maurów
    Wpływy arabskie

  • IX - XI w.

    Początek rekonkwisty: Galicja

  • 1095

    Niepodległa Portugalia

  • XII - XIV w.

    Język liryki

  • 1249

    Koniec rekonkwisty

  • 1290

    Pierwszy portugalski uniwersytet

  • XV - XVI w.

    Język odkrywców, handlarzy i misjonarzy, Imperium

  • 1419 – 1420

    Madera

  • 1427 – 1431

    Azory

  • 1498

    Kalkuta, Indie

  • 1500

    Wyprawa Cabrala: Brazylia

  • 1510

    Goa, Indie

  • 1557

    Makao, Chiny

  • 1580 ‒ 1640

    Unia z Hiszpanią

  • 1755 ‒ 1779

    okres reform markiza de Pombal

  • 1807

    Inwazja napoleońska, dwór królewski przeniesiony do Brazylii

  • 1822

    Niepodległość Brazylii

  • 1960 ‒ 1970

    Wojny dekolonizacyjne w Afryce, ucieczka milionów Portugalczyków

Mapa chronologiczna ukazująca ewolucję językową w południowo-zachodniej Europie.

Źródło: Wikimedia Commons

Tak jak siostrzane języki romańskie, portugalski podlegał wielu systematycznym zmianom głosowym w czasie swojego rozwoju ze wspólnych korzeni łacińskich. Portugalski, mimo że leksykalnie najbliższy hiszpańskiemu, jest jednakże najbardziej spokrewniony z włoskim i katalońskim, jeśli chodzi o samogłoski, ponieważ zachował łacińskie samogłoski tam, gdzie hiszpański i francuski wprowadziły dyftongi.

System pisma i wymowa

Portugalski posługuje się standardowym alfabetem łacińskim, ale włącza ç oraz dopuszcza akcenty nad samogłoskami. Akcenty te nie są zwykłymi oznaczeniami nacisku, ale mają wartość fonetyczną.

  • a
  • á
  • à
  • â
  • ã
  • b
  • c
  • ç
  • d
  • e
  • é
  • ê
  • f
  • g
  • h
  • i
  • j
  • k
  • l
  • m
  • n
  • o
  • ó
  • ô
  • õ
  • p
  • q
  • r
  • s
  • t
  • u
  • ú
  • ü
  • v
  • w
  • x
  • y
  • z

Portugalska ortografia jest dość regularna i w większości przypadków (standardowa) wymowa może być przewidziana na podstawie zapisu. Język ten ma wysoki stosunek samogłosek do spółgłosek. Jest to cecha poskreślana w brazylijskim portugalskim, który jest niewolnikiem rytmu jambiczno-sylabicznego do tego stopnia, że wstawia dodatkowe samogłoski w zbitkach spółgłoskowych, np. pi-si-co-lo-gi-a zamiast psicologia (psychologia). W Portugalii natomiast samogłoski są osłabione do tego stopnia, że wynikowe dźwięki są dla brazylijskiego ucha niezrozumiałym bełkotem złożonym ze spółgłosek, np. Frnandpssoa zamiast Fer-nan-do Pe-sso-a (sławny poeta). Rzecz jasna, bardziej rytmiczny brazylijski wariant sprzyja żywej kulturze tanecznej, podczas gdy żałobna i rozwlekła melancholia portugalskiego fado wywołuje raczej płacz niż taniec.

Gramatyka

Odmiana frazy rzeczownikowej:

Rodzaj męski Żeński
czarny koń okrągły stół
Liczba pojedyncza o cavalo preto a mesa redonda
Liczba mnoga os cavalos pretos as mesas redondas

Odmiana frazy czasownikowej:

Portugalski ma 3 regularne koniugacje (-ar, -er, -ir), np. falar (mówić, rozmawiać), comer (jeść) and dormir (spać) oraz kilkadziesiąt nieregularnych czasowników/grup czasownikowych. Częściowo regularną cechą jest przesuwka samogłoskowa między formami akcentowanymi na rdzeniu a tymi akcentowanymi na końcówce oraz między ciemnymi (a/o) a jasnymi (e/i) końcówkami samogłoskowymi.

Akcent na rdzeniu Akcent na końcówce
dormir
spać
durmo
ja śpię
dormimos
my śpimy
Kończące się tylną samogłoską Kończące się przednią samogłoską
consentir
zgadzać się
consinto
zgadzam się
consente
on/ona się zgadza
comer
jeść
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
1. osoba 2. osoba 3. osoba 1. osoba 2. osoba 3. osoba
Tryb oznajmujący
Czas teraźniejszy como comes come comemos comeis comem
Czas przeszły niedokonany comia comias comia comíamos comíeis comiam
Czas przeszły historyczny comi comeste comeu comemos comestes comeram
Czas zaprzeszły comera comeras comera comêramos comêreis comeram
Czas przyszły comerei comerás comerá comeremos comereis comerão
Tryb łączący
Czas teraźniejszy coma comas coma comamos comais comam
Czas przeszły niedokonany comesse comesses comesse comêssemos comêsseis comessem
Czas przyszły comer comeres comer comermos comerdes comerem
-
Tryb warunkowy comeria comerias comeria comeríamos comeríeis comeriam
Tryb rozkazujący come (coma) (comamos) comei (comam)
Bezokolicznik osobowy comer comeres comer comermos comerdes comerem

Dodatkowo mogą być utworzone poniższe czasy złożone przy użyciu czasownika pomocniczego ter (mieć), z przykładami w pierwszej osobie liczby pojedynczej:

Tryb oznajmujący Tryb łączący
Czas przeszły historyczny złożony dokonany tenho comido tenha comido
Czas zaprzeszły złożony tinha comido tivesse comido
Czas przyszły uprzedni terei comido tiver comido
Tryb warunkowy złożony teria comido -

Słowotwórstwo i słownictwo

Portugalski nie jest językiem kompozycyjnym. Zezwala tylko i wyłącznie na prefiksy (np. hiper-, „hyper”) i sufiksy (np. -ização, „-izacja”), a nie na zestawianie rdzeni. W związku z tym, najdłuższymi wyrazami w języku są wyrazy naukowe pochodzące z łaciny czy greki (chemia, medycyna, socjologia).

Arabskie wyrazy w europejskim portugalskim

Wiele wyrazów arabskich pochodzących z czasów ponad 500 lat islamskich rządów i rekonkwisty (reconquista) jest głęboko zakorzenionych w portugalskim. Wyrazy te można łatwo rozpoznać po początkowym ‘al-’, czyli arabskim rodzajniku.

  • arroz
    ryż
  • safra
    żniwa, zbiory
  • aduana
    cło
  • alface
    sałata
  • javali
    dzik
  • maroma
    lina

Wyrazy z języka Tupi w brazylijskim portugalskim

Portugalczycy ponieśli lingwistyczną porażkę w obliczu brazylijskiej natury a tysiące nazw zwierząt, roślin i miejsc zostały zapożyczone z języków indiańskich, przede wszystkim z Tupí i z jego zregularyzowanej przez jezuitów wersji Lingua Geral.

  • capivara (największy gryzoń świata)
  • nazwy miejscowe kończące się na -açu (duży), np. wielki wodospad Iguaçu (wielka woda)
  • mirim (mały), np. táxi-mirim (mini-taxi)
  • capim (trawa, slang na pieniądze, „siano”)

Wyrazy angolskie w portugalskim

Potrawy i religia angolskich niewolników stały się zasadniczą częścią brazylijskiej duszy oraz wniosły do kultury takie symbole jak feijoada (potrawka fasolowa) i exu (spirytystyczny demon).

Dialekty

Portugalski ma tylko 2 pisane standardy używane do nauczania, europejski (luzytański) portugalski i brazylijski portugalski, porównywalne do ortograficzno-leksykalnego rozłamu na brytyjski i amerykański angielski, ale posiadające także pewne różnice gramatyczne. Dialektalny krajobraz mówionego portugalskiego jest jednak bardzo zróżnicowany w zakresie akcentów i leksykonu. Istnieje 10 głównych obszarów dialektalnych w Portugalii i na jej wyspach. Wśród portugalskich dialektów w Hiszpanii wyróżnia się galicyjski, a czasem nawet uznawany ze względów politycznych za odrębny język. Dialekty w Brazylii noszą ślady leksykalne wielu języków indiańskich i afrykańskich, jak również innych języków imigrantów europejskich. We wszystkich zakątkach byłego imperium pozostały dialekty portugalskie. Obecne odrodzenie portugalskiego w Angoli i Mozambiku jest wspierane przez poważny wysiłek normalizacyjny szkodliwy dla dialektów. I wreszcie, istnieje cała grupa ocalałych portugalskich kreoli, które nie są dialektami, ale językami, które wyewoluowały z portugalskich pidżynów handlowych: Kabuverdiano (Wyspy Zielonego Przylądka), Forro (Wyspy Świętego Tomasza i Książęca) i Papiamento (holenderskie karaibskie wyspy ABC).

Mapa portugalskich dialektów kontynentalnych wraz z innymi językami romańskimi

Źródło: Wikimedia Commons

  • Portugués septetrional
  • Portugués central
  • Portugués litoral
  • Portugués meridional
  • Gallego occidental
  • Gallego central
  • Gallego oriental
  • Gallego jalimés
  • Mirandés
  • Asturiano occidental o Leonés
  • Asturiano central
  • Asturiano oriental
  • Montañés
  • Alto-Extremeño
  • Español septentrional
  • Español meridional
  • Español andaluz
  • Aragonés
  • Valenciano
  • Catalán occidental
  • Catalán oriental
  • Catalán septentrional
  • Alguerés
  • Balear
  • Gascón
  • Languedociano
  • Provenzal
  • Limosín
  • Auvernense
  • Vivaroalpino

Wyrazy tematyczne

Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy

Powrót na górę strony