portugalski

Língua portuguesa

Liczba rodzimych mówców

ok. 220 mln

Oficjalny język

Brazylia (185 mln), Portugalia/Azory/Madera (11 mln), Angola (60.000), Mozambik (30.000), Republika Zielonego Przylądka (25.000), Timor Wschodni, Gwinea Równikowa, Gwinea Bissau, Wyspy Świętego Tomasza i Książęca, Makao, UE

Język mniejszości

Paragwaj (750.000), RPA (617.000), Urugwaj (20.000), Goa (250.000)

Język diaspory

Francja (750.000), USA (365.000), Kanada, Szwajcaria, Belgia, Niemcy (ok. 80.000 w każdym), Luksemburg (50.000), Wenezuela

Alfabet
26 litery

Przypadki
0

Kod językowy
pt, por

Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO

Rodzina językowa
indoeuropejska, romańska

Liczba dialektów
Kilkaset dialektów i kreoli (europejskich, brazylijskich, afrykańskich, azjatyckich). Jeden dialekt uznaje się za język (galicyjski).

Najdłuższy wyraz

tetraclorodibenzoparadioxina

chemia, „tetrachlorodibenzoparadioksyna”

desconstitucionalização

polityka, „dekonstytucjonalizacja”

hiperparatireoidismo

medycyna, „nadczynność przytarczyc”

Ciekawy wyraz lub zdanie

aceitou

„zaakceptował”, wszystkie 5 samogłosek w porządku alfabetycznym

uauaçu

brazylijski owoc

A aranha arranha a rã.

Pająk chwyta żabę.

Ih, ó o auê aí, ó!

„Hej, spójrz na tę awanturę, spójrz”, brazylijski portugalski

Wprowadzenie

Z niewielkiego kącika Półwyspu Iberyjskiego portugalski rozprzestrzenił się wzdłuż i wszerz na pokładach statków morskiego imperium. W drodze po dalekowschodnie bogactwa portugalskie naus (statki) ustanawiały placówki handlowe i forty wzdłuż wybrzeży Afryki, w Indiach (Goa), Chinach (Makao) i wzdłuż strategicznie istotnych tras transportowych (Zielony Przylądek, Timor Wschodni). Jednakże, 90% żeglarzy umierało w trakcie każdej wyprawy i nie nastąpił żaden duży transfer ludności. W najbliższym sąsiedztwie Portugalia zasiedliła Azory i Maderę (oba tereny mają obecnie własne dialekty), które stały się ważnymi przyczółkami do dalszych wypraw. Jednakże prawdziwie mistrzowskim posunięciem portugalskiej ekspansji była Brazylia, która stała się tyglem indiańskich, portugalskich i – dzięki bezwzględnemu handlowi niewolnikami na dużą skalę – afrykańskich genów. W trakcie zasiedlania język portugalski, europejskie choroby i kapitanowie statków niewolniczych (bandeirantes) zdziesiątkowali tysiące języków indiańskich, pozostawiając jedynie jednego poważnego konkurenta, opartego na Tupi Lingua Geral, który to język był szeroko używany w Amazonii przez kilkaset lat. Dziś ogromna większość użytkowników portugalskiego to Brazylijczycy, a tam, gdzie kiedyś prasy drukarskie zakazane były królewskim dekretem, telenovela (opery mydlane) odwróciły obecnie przepływ kulturalny między Portugalią a jej byłą kolonią.

Historia

409 – 711

Okres migracji
Wpływy wizygockie
711

Inwazja Maurów
Wpływy arabskie
IX - XI w.

Początek rekonkwisty: Galicja
1095

Niepodległa Portugalia
XII - XIV w.

Język liryki
1249

Koniec rekonkwisty
1290

Pierwszy portugalski uniwersytet
XV - XVI w.

Język odkrywców, handlarzy i misjonarzy, Imperium
1419 – 1420

Madera
1427 – 1431

Azory
1498

Kalkuta, Indie
1500

Wyprawa Cabrala: Brazylia
1510

Goa, Indie
1557

Makao, Chiny
1580 ‒ 1640

Unia z Hiszpanią
1755 ‒ 1779

okres reform markiza de Pombal
1807

Inwazja napoleońska, dwór królewski przeniesiony do Brazylii
1822

Niepodległość Brazylii
1960 ‒ 1970

Wojny dekolonizacyjne w Afryce, ucieczka milionów Portugalczyków

Mapa chronologiczna ukazująca ewolucję językową w południowo-zachodniej Europie.

Źródło: Wikimedia Commons

Tak jak siostrzane języki romańskie, portugalski podlegał wielu systematycznym zmianom głosowym w czasie swojego rozwoju ze wspólnych korzeni łacińskich. Portugalski, mimo że leksykalnie najbliższy hiszpańskiemu, jest jednakże najbardziej spokrewniony z włoskim i katalońskim, jeśli chodzi o samogłoski, ponieważ zachował łacińskie samogłoski tam, gdzie hiszpański i francuski wprowadziły dyftongi.

System pisma i wymowa

Portugalski posługuje się standardowym alfabetem łacińskim, ale włącza ç oraz dopuszcza akcenty nad samogłoskami. Akcenty te nie są zwykłymi oznaczeniami nacisku, ale mają wartość fonetyczną.

Portugalska ortografia jest dość regularna i w większości przypadków (standardowa) wymowa może być przewidziana na podstawie zapisu. Język ten ma wysoki stosunek samogłosek do spółgłosek. Jest to cecha poskreślana w brazylijskim portugalskim, który jest niewolnikiem rytmu jambiczno-sylabicznego do tego stopnia, że wstawia dodatkowe samogłoski w zbitkach spółgłoskowych, np. pi-si-co-lo-gi-a zamiast psicologia (psychologia). W Portugalii natomiast samogłoski są osłabione do tego stopnia, że wynikowe dźwięki są dla brazylijskiego ucha niezrozumiałym bełkotem złożonym ze spółgłosek, np. Frnandpssoa zamiast Fer-nan-do Pe-sso-a (sławny poeta). Rzecz jasna, bardziej rytmiczny brazylijski wariant sprzyja żywej kulturze tanecznej, podczas gdy żałobna i rozwlekła melancholia portugalskiego fado wywołuje raczej płacz niż taniec.

Gramatyka

Odmiana frazy rzeczownikowej:

	Rodzaj męski	Żeński
	czarny koń	okrągły stół
Liczba pojedyncza	o cavalo preto	a mesa redonda
Liczba mnoga	os cavalos pretos	as mesas redondas

Odmiana frazy czasownikowej:

Portugalski ma 3 regularne koniugacje (-ar, -er, -ir), np. falar (mówić, rozmawiać), comer (jeść) and dormir (spać) oraz kilkadziesiąt nieregularnych czasowników/grup czasownikowych. Częściowo regularną cechą jest przesuwka samogłoskowa między formami akcentowanymi na rdzeniu a tymi akcentowanymi na końcówce oraz między ciemnymi (a/o) a jasnymi (e/i) końcówkami samogłoskowymi.

	Akcent na rdzeniu	Akcent na końcówce
dormir spać	durmo ja śpię	dormimos my śpimy

	Kończące się tylną samogłoską	Kończące się przednią samogłoską
consentir zgadzać się	consinto zgadzam się	consente on/ona się zgadza

Tryb oznajmujący
comer jeść	Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
	1. osoba	2. osoba	3. osoba	1. osoba	2. osoba	3. osoba
Czas teraźniejszy	como	comes	come	comemos	comeis	comem
Czas przeszły niedokonany	comia	comias	comia	comíamos	comíeis	comiam
Czas przeszły historyczny	comi	comeste	comeu	comemos	comestes	comeram
Czas zaprzeszły	comera	comeras	comera	comêramos	comêreis	comeram
Czas przyszły	comerei	comerás	comerá	comeremos	comereis	comerão
Tryb łączący
Czas teraźniejszy	coma	comas	coma	comamos	comais	comam
Czas przeszły niedokonany	comesse	comesses	comesse	comêssemos	comêsseis	comessem
Czas przyszły	comer	comeres	comer	comermos	comerdes	comerem
-
Tryb warunkowy	comeria	comerias	comeria	comeríamos	comeríeis	comeriam
Tryb rozkazujący		come	(coma)	(comamos)	comei	(comam)
Bezokolicznik osobowy	comer	comeres	comer	comermos	comerdes	comerem

Dodatkowo mogą być utworzone poniższe czasy złożone przy użyciu czasownika pomocniczego ter (mieć), z przykładami w pierwszej osobie liczby pojedynczej:

	Tryb oznajmujący	Tryb łączący
Czas przeszły historyczny złożony dokonany	tenho comido	tenha comido
Czas zaprzeszły złożony	tinha comido	tivesse comido
Czas przyszły uprzedni	terei comido	tiver comido
Tryb warunkowy złożony	teria comido	-

Słowotwórstwo i słownictwo

Portugalski nie jest językiem kompozycyjnym. Zezwala tylko i wyłącznie na prefiksy (np. hiper-, „hyper”) i sufiksy (np. -ização, „-izacja”), a nie na zestawianie rdzeni. W związku z tym, najdłuższymi wyrazami w języku są wyrazy naukowe pochodzące z łaciny czy greki (chemia, medycyna, socjologia).

Arabskie wyrazy w europejskim portugalskim

Wiele wyrazów arabskich pochodzących z czasów ponad 500 lat islamskich rządów i rekonkwisty (reconquista) jest głęboko zakorzenionych w portugalskim. Wyrazy te można łatwo rozpoznać po początkowym ‘al-’, czyli arabskim rodzajniku.

arroz
ryż
safra
żniwa, zbiory
aduana
cło
alface
sałata
javali
dzik
maroma
lina

Wyrazy z języka Tupi w brazylijskim portugalskim

Portugalczycy ponieśli lingwistyczną porażkę w obliczu brazylijskiej natury a tysiące nazw zwierząt, roślin i miejsc zostały zapożyczone z języków indiańskich, przede wszystkim z Tupí i z jego zregularyzowanej przez jezuitów wersji Lingua Geral.

capivara (największy gryzoń świata)
nazwy miejscowe kończące się na -açu (duży), np. wielki wodospad Iguaçu (wielka woda)
mirim (mały), np. táxi-mirim (mini-taxi)
capim (trawa, slang na pieniądze, „siano”)

Wyrazy angolskie w portugalskim

Potrawy i religia angolskich niewolników stały się zasadniczą częścią brazylijskiej duszy oraz wniosły do kultury takie symbole jak feijoada (potrawka fasolowa) i exu (spirytystyczny demon).

Dialekty

Portugalski ma tylko 2 pisane standardy używane do nauczania, europejski (luzytański) portugalski i brazylijski portugalski, porównywalne do ortograficzno-leksykalnego rozłamu na brytyjski i amerykański angielski, ale posiadające także pewne różnice gramatyczne. Dialektalny krajobraz mówionego portugalskiego jest jednak bardzo zróżnicowany w zakresie akcentów i leksykonu. Istnieje 10 głównych obszarów dialektalnych w Portugalii i na jej wyspach. Wśród portugalskich dialektów w Hiszpanii wyróżnia się galicyjski, a czasem nawet uznawany ze względów politycznych za odrębny język. Dialekty w Brazylii noszą ślady leksykalne wielu języków indiańskich i afrykańskich, jak również innych języków imigrantów europejskich. We wszystkich zakątkach byłego imperium pozostały dialekty portugalskie. Obecne odrodzenie portugalskiego w Angoli i Mozambiku jest wspierane przez poważny wysiłek normalizacyjny szkodliwy dla dialektów. I wreszcie, istnieje cała grupa ocalałych portugalskich kreoli, które nie są dialektami, ale językami, które wyewoluowały z portugalskich pidżynów handlowych: Kabuverdiano (Wyspy Zielonego Przylądka), Forro (Wyspy Świętego Tomasza i Książęca) i Papiamento (holenderskie karaibskie wyspy ABC).

Mapa portugalskich dialektów kontynentalnych wraz z innymi językami romańskimi

Źródło: Wikimedia Commons

Portugués septetrional
Portugués central
Portugués litoral
Portugués meridional

Gallego occidental
Gallego central
Gallego oriental
Gallego jalimés

Mirandés
Asturiano occidental o Leonés
Asturiano central
Asturiano oriental
Montañés
Alto-Extremeño

Español septentrional
Español meridional
Español andaluz

Aragonés

Valenciano
Catalán occidental
Catalán oriental
Catalán septentrional
Alguerés
Balear

Gascón
Languedociano
Provenzal
Limosín
Auvernense
Vivaroalpino

portugalski

Liczba rodzimych mówców

Oficjalny język

Język mniejszości

Język diaspory

Najdłuższy wyraz

Ciekawy wyraz lub zdanie

Wprowadzenie

Historia

409 – 711

711

IX - XI w.

Początek rekonkwisty: Galicja

1095

XII - XIV w.

1249

1290

XV - XVI w.

Język odkrywców, handlarzy i misjonarzy, Imperium

1419 – 1420

1427 – 1431

1498

1500

1510

1557

1580 ‒ 1640

1755 ‒ 1779

1807

1822

1960 ‒ 1970