Portugees

Língua portuguesa

Aantal moedertaalsprekers

ongeveer 220 miljoen

Officiële taal in

Brazilië (185 miljoen), Portugal / Azoren / Madeira (11 miljoen), Angola (60.000), Mozambique (30.000), Kaapverdië (25.000), Oost-Timor, Equatoriaal-Guinea, Guinee-Bissau, Sao Tome en Principe, Macau, EU

Minderheidstaal in

Paraguay (750.000), Zuid-Afrika (617.000), Uruguay (28.000), Goa (250.000)

Taal van diaspora

Frankrijk (750.000), de VSA (365.000), Canada, Zwitserland, België, Duitsland (ongeveer 80.000 elk), Luxemburg (50.000), Venezuela

Alfabet
26 letters

Grammaticale naamvallen
0

Taalcode
pt, por

Taalkundige tipologie
flexief , pro-drop , SVO

Taalfamilie
Indo-Europees, Romaans

Aantal dialecten
Enkele honderden dialecten en creooltalen (Europese, Braziliaanse, Afrikaanse, Aziatische). Eén dialect beschouwt zichzelf als een taal (Galicisch).

Langste woord

tetraclorodibenzoparadioxina

scheikunde, "tetrachlorodibenzoparadioxine"

desconstitucionalização

politiek, "deconstitutionalisering"

hiperparatireoidismo

geneeskunde, "hyperparathyroïdisme"

Eigenaardig woord of zin

aceitou

"hij aanvaardde", alle klinkers in alfabetische volgorde

uauaçu

een Braziliaanse vrucht

A aranha arranha a rã.

De spin vangt de kikker

Ih, ó o auê aí, ó!

"Hee, zie dat gevecht, kijk", Braziliaans Portugees

Inleiding

Vanuit een klein hoekje van het Iberische schiereiland, werd het Portugees wijd en zijd verspreid door de schepen van het zeevarende imperium. Op hun tochten naar de rijkdom van het Verre Oosten richtten de Portugezen {sound1} handelsposten en versterkingen op langs de kusten van Afrika, in India (Goa), China (Macau) en langs strategisch belangrijke vaarwegen (Cabo Verde, Oost-Timor). Maar 90% van de matrozen overleed bij elke reis, en er heeft geen grote bevolkingsoverdracht plaatsgevonden. Dichterbij vestigde Portugal zich op de Azoren en Madeira, nu beide met hun eigen dialecten, en de eilanden werden belangrijke bruggenhoofden voor verdere uitbreiding. Het echte meesterstuk van de Portugese expansie was Brazilië. Dit land werd een smeltkroes van Indiaanse, Portugese en — dankzij een meedogenloze en grootschalige slavenhandel — Afrikaanse genen. In het proces decimeerde de Portugese taal, Europese ziekten en de "bandeirantes" (slavenjagers) duizenden Indiaanse talen, met slechts één serieuze concurrent, de op Tupi gebaseerde taal Lingua Geral, die eeuwenlang op grote schaal werd gebruikt in het Amazonegebied. Vandaag vormen de Brazilianen de overgrote meerderheid van de Portugees-sprekers, en waar drukpersen ooit verboden werden bij decreet van de koning, telenovela hebben soaps nu de culturele uitwisseling tussen Portugal en zijn voormalige kolonie omgekeerd.

Geschiedenis

409 – 711

Migratieperiode
Invloed van de Visigoten
711

Moorse invasie
Arabische invloed
9-de tot 11-de eeuw

Begin van de Reconquista: Galicië
1095

Onafhankelijk Portugal
12-de tot 14-de eeuw

Lyrische taal
1249

Einde van de Reconquista
1290

Eerste Portugese universiteit
15-de tot 16-de eeuw

Taal van ontdekkingen, handel en missionarissen, imperium
1419 – 1420

Madeira
1427 – 1431

Azoren-eilanden
1498

Calcutta, India
1500

Expeditie van Cabral: Brazilië
1510

Goa (India)
1557

Macao (China)
1580 ‒ 1640

Unie met Spanje
1755 ‒ 1779

Hervormingsperiode van Pombal
1807

Napoleontische Invasie, monarchie in Brazilië
1822

Braziliaanse onafhankelijkheid
1960 ‒ 1970

Dekolonisatie-oorlogen in Afrika. Uittocht van miljoenen Portugezen

Chronologische kaart over de taalkundige evolutie in Zuidwest-Europa.

Bron: Wikimedia Commons

Net als zijn Romaanse zustertalen heeft het Portugees een aantal systematische geluidsveranderingen ondergaan tijdens de evolutie van gemeenschappelijke Latijnse stammen. Hoewel lexicaal dichtst bij Spaans, is het Portugees meer verwant aan het Italiaans en het Catalaans in termen van klinkers; ze hebben deoorspronkelijke Latijnse klinkers behouden, waar het Spaans en Frans tweeklanken geïntroduceerd hebben.

Schrijfsysteem en uitspraak

Het Portugees maakt gebruik van het gewone Latijnse alfabet, maar omvat ç en laat accenten toe op klinkers. Deze accenten zijn niet alleen nadrukmerkers, maar hebben fonetische waarde.

De Portugese spelling is vrij regelmatig, en in de meeste gevallen kan de (standaard) uitspraak worden voorspeld op basis van het geschreven woord. De taal heeft een hoge klinker/ medeklinker-verhouding, een eigenschap die benadrukt wordt in het Braziliaanse Portugees, dat zo verslaafd is aan een jambisch-syllabisch ritme, dat men zelfs extra klinkers bijplaatst in groepen medeklinkers in de gesproken taal, bijvoorbeeld pi-si-co-lo-gi-a in plaats van psicologia (psychologie). In Portugal anderzijds worden de klinkers in zulke mate verzwakt dat het resultaat in Braziliaanse oren klinkt als een onbegrijpelijk gebrabbel van medeklinkers, bijvoorbeeld Frnandpssoa in plaats van Fer-nan-do Pe-sso-a (een beroemde dichter). Onnodig te zeggen, dat de meer ritmische Braziliaanse variant een levendige danscultuur bevordert, terwijl de treurige en slepende melancholie van het Portugees fado meer neiging geeft te doen huilen in plaats van dansen.

Grammatica

Substantiefgroep buiging:

	Mannelijk	Vrouwelijk
	het zwarte paard	de ronde tafel
Enkelvoud	o cavalo preto	a mesa redonda
Meervoud	os cavalos pretos	as mesas redondas

Werkwoordgroep buiging:

Het Portugees heeft 3 regelmatige vervoegingen (-ar, -er en -ir), bijvoorbeeld falar (spreken), {soundd2} (eten) en dormir (slapen), evenals enkele tientallen onregelmatige werkwoorden of werkwoordgroepen. Een half-onregelmatige trek is een klinkerverschuiving tussen stambeklemtoonde en uitgangsbeklemtoonde woordvormen, en tussen donkere (a/o) en lichte (e/i) klinkeruitgangen.

	Stam-beklemtoond	Uitgang-beklemtoond
dormir slapen	durmo ik slaap	dormimos wij slapen

	Uitgang op doffe klinker	Uitgang op heldere klinker
consentir akkoord gaan	consinto Ik ga akkoord	consente hij/zij gaat akkoord

Aantonende wijs
comer eten	Enkelvoud			Meervoud
	1-ste persoon	2-de persoon	3-de persoon	1-ste persoon	2-de persoon	3-de persoon
Tegenwoordig	como	comes	come	comemos	comeis	comem
Onvoltooide tijd	comia	comias	comia	comíamos	comíeis	comiam
Verleden tijd	comi	comeste	comeu	comemos	comestes	comeram
Voltooid verleden tijd	comera	comeras	comera	comêramos	comêreis	comeram
Toekomende tijd	comerei	comerás	comerá	comeremos	comereis	comerão
Aanvoegende wijs
Tegenwoordig	coma	comas	coma	comamos	comais	comam
Onvoltooide tijd	comesse	comesses	comesse	comêssemos	comêsseis	comessem
Toekomende tijd	comer	comeres	comer	comermos	comerdes	comerem
-
Voorwaardelijke wijs	comeria	comerias	comeria	comeríamos	comeríeis	comeriam
Gebiedende wijs		come	(coma)	(comamos)	comei	(comam)
Persoonlijke infinitief	comer	comeres	comer	comermos	comerdes	comerem

Bovendien kunnen de volgende samengestelde tijden gevormd worden met het hulpwerkwoord ter (hebben), met voorbeelden in de eerste persoon enkelvoud:

	Aantonende wijs	Aanvoegende wijs
Samengestelde voltooid verleden tijd	tenho comido	tenha comido
Samengestelde volstrekt verleden tijd	tinha comido	tivesse comido
Voltooid toekomende tijd	terei comido	tiver comido
Samengestelde voorwaardelijke wijs	teria comido	-

Woordvorming en lexicon

Portugees is geen samenstellende taal in die zin, dat alleen voorvoegsels (bijvoorbeeld hiper- "hyper") en achtervoegsels (bijvoorbeeld -ização -isatie) kunnen, maar geen samenstellingen uit stammen. Daarom zijn de langste woorden in de taal wetenschappelijke woorden met Griekse of Latijnse stammen (chemie, geneeskunde, sociologie).

Arabische woorden in het Europese Portugees

Diep geworteld in het Europese Portugees zijn er veel Arabische woorden uit meer dan 500 jaar islamitische overheersing en de reconquista. Deze woorden zijn vaak te herkennen aan hun aanvang 'al-' (het Arabische lidwoord).

arroz
rijst
safra
oogsten
aduana
douane
alface
sla
javali
everzwijn
maroma
touw

Tupi-woorden in het Braziliaanse Portugees

De Portugezen vielen in een taalkundig vacuüm, toen ze geconfronteerd werden met de Braziliaanse natuur, en ze leenden tienduizenden dieren-, planten- en plaatsnamen van Indiase talen, vooral Tupí en de door jezuïeten geregulariseerde versie ervan Lingua Geral

capivara (het grootste knaagdier ter wereld)
plaatsnamen eindigend op -açu ("groot"), b.v. de reuzenwaterval Iguaçu ("groot water")
mirim ("klein"), b.v. táxi-mirim (mini-taxi)
capim (gras, als slang gebruikt voor: geld)

Angolese woorden in het Portugees

Het eten en de religie van de Angolese slaven zijn een essentieel onderdeel van de Braziliaanse ziel, waardoor zij bijdraagt met culturele iconen als feijoada (bonenstoofpot) en exu (spiritistische demon).

Dialecten

Het Portugees heeft slechts 2 geschreven normen die worden gebruikt voor het onderwijs, het Europese (Lusitaans) Portugees en het Braziliaanse Portugees, vergelijkbaar met de spelling-lexicale splitsing tussen Brits en Amerikaans Engels, maar met ook enkele grammaticale verschillen. Het dialectische landschap van het gesproken Portugees is echter zeer gevarieerd qua accenten en lexicon. Er zijn 10 belangrijke dialectgebieden in Portugal en zijn eilanden. Onder de Portugese dialecten in Spanje is het Galicisch prominent en om politieke redenen soms beschouwd als een aparte taal. In Brazilië dragen dialecten veel lexicale sporen van Indiaanse en Afrikaanse talen, evenals van andere Europese immigrantentalen. In alle hoeken van de voormalige Rijk blijven er Portugese dialecten. De huidige opleving van het Portugees in Angola en Mozambique wordt ondersteund door een sterke standaardisatie-inspanning, die nadelig is voor de dialecten. Ten slotte bestaan er een aantal overlevende Portugese creooltalen, die geen dialecten zijn, maar talen geëvolueerd uit Portugese pidgins: Kabuverdiano (Kaapverdië), Forro (São Tome en Principe) en Papiamento (Nederlandse Antillen).

Dialectenkaart van continentaal Portugal met andere Romaanse talen

Bron: Wikimedia Commons

Portugués septetrional
Portugués central
Portugués litoral
Portugués meridional

Gallego occidental
Gallego central
Gallego oriental
Gallego jalimés

Mirandés
Asturiano occidental o Leonés
Asturiano central
Asturiano oriental
Montañés
Alto-Extremeño

Español septentrional
Español meridional
Español andaluz

Aragonés

Valenciano
Catalán occidental
Catalán oriental
Catalán septentrional
Alguerés
Balear

Gascón
Languedociano
Provenzal
Limosín
Auvernense
Vivaroalpino

Portugees

Aantal moedertaalsprekers

Officiële taal in

Minderheidstaal in

Taal van diaspora

Langste woord

Eigenaardig woord of zin

Inleiding

Geschiedenis

409 – 711

711

9-de tot 11-de eeuw

Begin van de Reconquista: Galicië

1095

12-de tot 14-de eeuw

1249

1290

15-de tot 16-de eeuw

Taal van ontdekkingen, handel en missionarissen, imperium

1419 – 1420

1427 – 1431

1498

1500

1510

1557

1580 ‒ 1640

1755 ‒ 1779

1807

1822

1960 ‒ 1970