słoweński
Slovenski jezik
Slovenski jezik
2,4 mln
Słowenia, UE
Austria, Włochy, Węgry
Argentyna, USA, Australia
Przodkami współczesnych Słoweńców byli Słowianie, którzy zasiedlali region w Alpach Wschodnich na terytorium dzisiejszej Słowenii, południowych Węgier, południowej Austrii oraz północno-wschodnich Włoch począwszy od VI wieku. Pierwsza pisemna wzmianka o istnieniu języka słoweńskiego pochodzi z X wieku, kiedy to pojawiły się najstarsze znane dokumenty napisane w tym języku; są to również najstarsze teksty napisane w języku słowiańskim w alfabecie łacińskim. Pierwsze 50 książek w języku słoweńskim zostało napisanych przez protestanckich reformatorów w XVI wieku; wśród nich są pierwsza gramatyka z 1550 i pierwsze tłumaczenie Biblii. Nowoczesny język literacki narodził się z różnych słoweńskich dialektów oraz tradycji pisania w języku słoweńskim, która sięga wielu wieków.
Rękopisy fryzyńskie z X w.
W Słowenii istnieje 7 grup dialektów z 46 dialektami na stosunkowo niewielkim obszarze geograficznym. Słoweński jest więc najbogatszym językiem słowiańskim z punktu widzenia dialektów. Istnieje kilka powodów takiego stanu rzeczy. Terytorium Słowenii było zasiedlane z kilku stron. Cztery grupy językowe (germańskie, ugrofińskie, romańskie i słowiańskie) spotykają się w tym miejscu, a każdy z nich wpływa na swoich sąsiadów. Warunki geograficzne są również ważne, ponieważ historycznie alpejskie doliny i rozległe górskie lasy były poważnymi przeszkodami w kontaktach między narodami. Te warunki doprowadziły do bogatego dziedzictwa językowego z wieloma specyficznymi lokalnymi formami leksykalnymi i gramatycznymi, które mogą być trudne do zrozumienia dla mówców z innych regionów.
Ortografia to połączenie zasad fonetycznych i etymologicznych z naciskiem na te ostatnie. Z tego powodu ta sama litera nie zawsze jest odczytywana w taki sam sposób: na przykład, L na końcu słowa i po samogłosce jest wymawiane jak angielskiee W: bil [biw]. V przed spółgłoską wymawiane jest również jak W: stavba [stawba], vhod [whod]. 29 dźwięków słoweńskiego zapisywanych jest 25 literami łacińskimi, z których trzy mają znaki diakrytyczne (č = cz, š = sz, ž = ż).
Akcent może padać na dowolną sylabę. Wyrazy akcentowane na różną sylabę często mają odmienne znaczenie.
Przymiotnik i rzeczownik mają sześć przypadków, trzy rodzaje i trzy liczby, co daje 54 możliwe formy. Czasowniki odmieniają się przez osoby (pierwsza, druga i trzecia), 4 czasy (teraźniejszy, przyszły, perfekt i zaprzeszły) i 3 liczby (pojedyncza, mnoga i podwójna). Istnieje wiele czasowników nieregularnych, więc niełatwo jest zgadnąć, czy czasownik ma formę regularną czy nieregularną, której trzeba się nauczyć. Miejsce akcentowania, liczba podwójna oraz formy dopełniacza są trudne nie tylko dla obcokrajowców, ale nawet dla samych Słoweńców.
Liczba podwójna używana jest obok liczby pojedynczej i mnogiej. Jeśli rzeczownik odnosi się do dwóch osób, obiektów lub idei, powinien zostać odmieniony w liczbie podwójnej, która różni się od pojedynczej i mnogiej. Liczba podwójna używana jest nie tylko do rzeczowników, ale także przymiotników i zaimków, a nawet do koniugacji czasowników.
Liczba pojedyncza | Podwójna | Liczba mnoga | |
---|---|---|---|
1. osoba | grem | greva | gremo |
2. osoba | greš | gresta | greste |
3. osoba | gre | gresta | gredo |
Liczba pojedyncza | Podwójna | Liczba mnoga | |
---|---|---|---|
Mianownik | mož | moža | možje |
Dopełniacz | moža | mož | mož |
Celownik | možu | možema | možem |
Biernik | moža | moža | može |
Miejscownik | pri možu | pri možeh | pri možeh |
Narzędnik | z možem | z možema | z možmi |
Liczba pojedyncza | Podwójna | Liczba mnoga | |
---|---|---|---|
Mianownik | deklica | deklici | deklice |
Dopełniacz | deklice | deklic | deklic |
Celownik | deklici | deklicama | deklicam |
Biernik | deklico | deklici | deklice |
Miejscownik | pri deklici | pri deklicah | pri deklicah |
Narzędnik | z deklico | z deklicama | z deklicami |
Słoweński należy do języków słowiańskich i zachował pewne archaiczne cechy proto-słowiańskie, które zostały utracone w innych językach słowiańskich.
Najbardziej zauważalną cechą archaiczną jest liczba podwójna, w użyciu wyłącznie w słoweńskim i językach łużyckich w Niemczech. Pozostałe języki słowiańskie mają zaledwie pozostałości po liczbie podwójnej.
Kolejną cechą archaiczną jest zachowany w słoweńskim system zaimków osobowych, który jest bardzo regularny. Niewiele języków posiada coś podobnego.
Pytające (K) | Wskazujące (T) | Upowszechniające (VS) | Przeczące (N) |
---|---|---|---|
kaj
co |
to
to |
vse
wszystko |
nič
nic |
kdo
kto |
ta, tisti
ten |
vsak
każdy (por. wszystek, wszelki) |
nihče
nikt |
kakšen
który, jaki |
takšen
ten, taki |
vsakršen
każdy |
nikakršen
żaden |
kje
gdzie |
tam
tam |
vsepovsod
wszędzie |
nikjer
nigdzie |
kdaj
kiedy |
takrat / tedaj
wtedy |
vedno / vsakokrat
zawsze |
nikoli
nigdy |
kako
jak |
tako
tak |
vsekakor
w każdy sposób |
nikakor
w żaden sposób |
koliko
ile |
toliko
tyle |
- |
nekoliko
trochę |
Język słoweński tworzy nowe słowa w oparciu o rodzime rdzenie, dlatego ma mniej pożyczek niż większość innych języków. Ale, oczywiście, przyjmuje także obce wyrazy, chociaż są one dostosowane do zasad języka („euro” to evro).
W wielu językach płyta kompaktowa jest nazywana „CD” od angielskiego skrótu, ale słoweński nazywa je zgoščenka (chociaż CD też jest czasem używane), „komputer” to računalnik, „smartfon” to dlančnik itp.