Réamhrá

Tá an Chróitis an-ghar don tSeirbis, don Bhoisnis agus don Mhontainéagrais. D'fhorbair an Chróitis mar theanga liteartha ón 15ú céad i leith in a lán leaganacha áitiúla agus is sa 19ú céad a fuair sí foirm an lae inniu (le roinnt difríochtaí).

Sa 19ú céad, bhí gluaiseacht láidir i dtreo comhtheanga do na Slavaigh Theas. Mar gheall ar a tionchar, ceapadh teangacha caighdeánacha an-chomhchosúil don tSeirbis agus don Chróitis, agus mar gheall air sin, chreid go leor daoine don chuid is mó den 20ú cead ná fuil ach aon teanga ann, an tSeirbea-Chróitis (nó Cróit-Sheirbis). Cheap daoine eile go raibh dhá theanga ar leith ann (Cróitis agus Seirbis). Meastar an Mhontainéagrais, mar gheall ar a stór focal intleachtúil agus a foclóir speisialaithe, mar chineál Seirbise, cé go bhfuil sé go leor saintréithe idirdhealaitheacha aici. Is deacair an Bhoisnis a shainiú, ach is cinnte go bhfuil sí idir an tSeirbis agus an Chróitis agus tá roinnt cineálacha di; is gaire í don Mhontainéagrais. Mar sin féin, labhraíonn cainteoirí na gceithre theanga lena chéile gan ateangairí. Bíonn na difríochtaí móra san fhoclóir speisialaithe i mbeagnach gach réimse. Is ar éigean is féidir le Cróitigh agus Seirbigh a chéile a thuiscint agus iad ag caint faoi mhatamaitic, bitheolaíocht, dlí nó fiú cócaireacht, murar fhoghlaim siad foclóir a chéile. Tá difríochtaí sa scríbhneoireacht freisin. Scríobhtar an tSeirbis agus an Mhontainéagrais leis na haibítrí Laidine agus Coireallacha, ach is in aibítir na Laidine amháin a scríobhtar an Chróitis agus an Bhoisnis.

Roinntear na teangacha Slavacha ina dtrí fhoghrúpa: Iar-Shlaivis (Polainnis, Seicis, Slóvaicis, Sorbais, Caisiubais, Slóivincis), Oir-Shlaivis (Úcráinis, Bealarúisis, Rúisis agus Rúisinis) agus Slaivis Theas (Slóivéinis, Cróitis, Seirbis, Montainéagrais, Boisnis, Macadóinis agus Bulgáiris).

Tabhall Baška (Baščanska ploča), thart ar an mbliain 1100

Canúintí

Roinntear críoch na Cróitise ina dtrí réimse canúintí: Shtocáivis, Kajcáivis agus Chacáivis. Forbraíodh litríocht i ngach canúint, ach den chuid is mó sa Shtocáivis, a úsáideadh mar bhonn chun an teanga chaighdeánach a chruthú.

• Čakavsko narječje
• Kajkavsko narječje
• Štokavsko narječje

Foinse: Wikimedia Commons

Gramadach

I gcoitinne, deirtear go bhfuil gramadach an-chasta ag an gCróitis, ar nós na dteangacha Slavacha uile. Tá dhá uimhir (uatha agus iolra), tá seacht dtuiseal ag gach ceann acu (ainmneach, ginideach, tabharthach, áinsíoch, gairmeach, áitreabhach agus uirliseach), agus ní mór é sin go léir a chomhcheangal le trí inscne (firinscneach, baininscneach agus neodrach). D'fhonn foirm ainmfhocail a chinneadh, ní mór ansin seacht dtuiseal, dhá uimhir agus trí inscne a mheas, mar sin go teoiriciúil tá 42 fhoirm ar fáil. Sna briathra tá seacht n-aimsir ((láithreach, fáistineachí I, fáistineach II, neamhfhoirfe/éigríochta, foirfe agus ollfhoirfe) agus dhá uimhir (uatha agus iolra). Tá trí phearsa (mé, tú, sé/sí san uimhir uatha, san uimhir iolra: sinn, sibh siad). Bíonn dhá ghné ag briathra freisin ((foirfeach agus neamhfhoirfeach), agus ní mór gné gach briathair a fhoghlaim, mar athraíonn sí an réimniú a roghnófar: mar shampla, skočiti ("léim") agus skakati ("léimeadh").

Ina theannta sin, tá go leor briathra neamhrialta agus tá a bhfoircinn féin acu. Tá sainghnéithe a bhaineann le hathruithe fuaime laistigh de na focail (easamhlú, caolú, srl) ann chomh maith. Cosúil leis na hainmfhocail, bíonn aidiachtaí agus forainmneacha casta chomh maith. Bíonn aidiachtaí cinnte nó éiginnte freisin.