Wprowadzenie

Osobliwość języka irlandzkiego polega na tym, że podobnie jak w przypadku angielskiego, więcej jest osób posługujących się nim płynnie jako językiem drugim, wyuczonym, niż użytkowników rodzimych. Badania wykazały, że dla około 1/3 osób mówiących na co dzień po irlandzku nie jest to język ojczysty. Z drugiej strony, niektórzy rodzimi użytkownicy irlandzkiego mieszkający w angielskojęzycznych częściach Irlandii (zwanych Galltacht „obszarem języka obcego”) rzadko miewają sposobność mówienia po irlandzku. Powszechna jest pewna dość skrajna forma grzeczności – wejście osoby wyłącznie angielskojęzycznej do pomieszczenia, w którym mówi się po irlandzku, może spowodować, że wszyscy obecni przejdą na angielski. Obszary, w których irlandzki pozostaje językiem społeczności, zwane są Gaeltacht.

Źródło: Wikimedia Commons

Historia

Irlandzki jest jednym z najstarszych języków literackich w Europie: tekst Amra Choluim Chille, Opłakiwanie Świętego Colum Cille, czyli Kolumby, pochodzi z 597 roku. Był już zatem językiem literackim przez 1410 lat, gdy 1 stycznia 2007 roku stał się oficjalnym językiem UE. Używanie irlandzkiego zostało zakazane w czasie okupacji angielskiej, na mocy Statutów z Kilkenny w 1366. Późniejsza wersja Statutów zawierała zarządzenie, że „Każdy Anglik musi uczyć się angielskiego lub będzie traktowany jako irlandzki wróg”! Jednakże gdy król Anglii Henryk VIII ogłosił się „królem Irlandii” w 1541, proklamacja musiała zostać przetłumaczona na irlandzki, aby parlament kolonii angielskiej w Dublinie mógł ją zrozumieć!

Mimo wielowiekowych prób zniszczenia irlandzki pozostał w Irlandii językiem większości aż do czasów Wielkiego Głodu w latach 1845-49, kiedy 1-2 mln ludzi umarło z wygłodzenia. Pod koniec XIX wieku język znalazł się na granicy wymarcia, ale gdy Irlandia uzyskała niepodległość w 1922, na mocy pierwszej decyzji pierwszego rządu irlandzkiego dzieci w szkole podstawowej i średniej miały uczyć się irlandzkiego przez przynajmniej godzinę dziennie. Porozumienie Wielkopiątkowe z 1998 roku, które zakończyło polityczną przemoc w Północnej Irlandii, zawiera 3 strony zobowiązań rządu brytyjskiego dotyczących promowania języka irlandzkiego.

Gramatyka

Gramatyka jest bardzo skomplikowana. Istnieje silna mutacja elementów początkowych, tj. początki wyrazów zmieniają się, na przykład a cosa (jej nogi); a chosa (jego nogi); a gcosa (ich nogi). Nie ma czasownika mieć, ale czasownik być odzwierciedla zarówno rozróżnienie ser/estar w hiszpańskim (is/tá w irlandzkim, np. is bean í (ona jest kobietą), ale tá sí anseo (ona jest tutaj); jak i rozróżnienie jest/bywa w języku polskim (tá/bíonn w irlandzkim, np. tá sí anseo (ona jest tu teraz), ale bíonn sí anseo (ona tu bywa)).

W irlandzkim są oddzielne zbiory liczebników służące do liczenia ludzi i nie-ludzi: „dwa konie” to dhá chapall, ale „dwie osoby” to po prostu beirt.

Podobnie jak węgierski, irlandzki opisuje jeden element z pary jako „połowę”, np. ar leathchois (jednonogi), dosłownie „z połową nogi”; ar leathshúil (jednooki), itd.

Gabh mo leithscéal = przepraszam, dosłownie „przyjmij moją połowę historii”