Rekte al la enhavo

Hungara

Magyar nyelv

Nombro da denaskaj parolantoj

proksimume 15 milionoj

Oficiala lingvo en

Hungario: proksimume 10 milionoj da parolantoj, EU

Malplimulta lingvo en

Rumanio (2 milionoj), Slovakio (1 miliono), Ukrainio (250 000), Serbio, Kroatio, Slovenio (kune 700.000) kaj Aŭstrio (50 000), regiona lingvo en Slovakio, Serbio kaj Slovenio.

Diaspora lingvo en

Usono, Kanado, Israelo, Germanio, Francio, Britio, Brazilo, Rusio, Aŭstralio, Argentino, Ĉilio

Alfabeto
44 (latina alfabeto + á é í ó ö ő ú ü ű)
Gramatikaj kazoj
18
Lingvokodo
hu, hun
Lingva tipologio
aglutina , vortkunmetado , vokala harmonio , subjektellaso , libera vortordo, SVO /SOV
Lingvofamilio
Ugra lingvo, la plej granda membro de la finn-ugraj lingvoj (ene de la urala lingvofamilio)
Nombro da dialektoj
10

La plej longa vorto

enketo de kvalifiko por vicestro de proceskontrola departemento
La eco ne kapabli malsanktiĝi

Kurioza vorto aŭ frazo

La hungara uzas multajn e sonojn, kaj lingvoludo Esperente konsistas el uzo de vortoj kun nur e vokaloj, ekz.
Bonega sistemo, kiu povas helpi trovi homojn kaj multe da aliaj aferoj (Interreto).
Li surgrimpas la monton kun entuziasmo.
Frazo nur kun ö /ø/:
Kvin turkoj batas kvin grekojn kun eterna plezuro.

Interesaj faktoj

La ordo de nomo, adreso kaj dato malsamas ol en aliaj eŭropaj lingvoj:

  • Familinomo + personnomo:
    Kovács Mária, Kiss Péter
  • Urbo, strato, numero:
    Budapest, Gizella utca 3
  • Jaro, monato, tago:
    2013.08.10.

Historio

La hungara lingvo havas historion de plurmil jaroj reirantan al Azio. Ĝi estas ĝenerale konsiderata kiel finn-ugra lingvo. Ĝi disiĝis de la plimulto de la aliaj finn-ugraj lingvoj antaŭ proksimume 3000 jaroj proksime de la Ural-montaro. Ĝin tre influis la tjurkaj lingvoj. Ne estas skribita dokumento el la prahistorio de la hungara.

La aglutina strukturo kaj parto de la baza vortprovizo (la vortoj kéz 'mano', vér 'sango', 'ĉevalo', hal 'fiŝo', víz 'akvo', k.t.p.) montras similecon kun la finna. Vidu ankaŭ rilatajn vortojn en finn-ugraj lingvoj. Konsiderinda parto de ĝia malnova vortprovizo spureblas en tjurkaj lingvoj, ekz gyümölcs 'frukto', alma 'pomo', búza 'tritiko', sajt 'fromaĝo', sör 'biero', bor 'vino', disznó 'porko'.

Skribosistemo kaj prononco

  • a
  • á
  • b
  • c
  • cs
  • d
  • e
  • é
  • f
  • g
  • gy
  • h
  • i
  • í
  • j
  • k
  • l
  • ly
  • m
  • n
  • ny
  • o
  • ó
  • ö
  • ő
  • p
  • q
  • r
  • s
  • sz
  • t
  • ty
  • u
  • ú
  • ü
  • ű
  • v
  • w
  • x
  • y
  • z
  • zs

Malnova hungara skribo, la tiel nomata rovás alfabeto (runa skribo - de dekstre maldekstren) estis ŝanĝita al latina alfabeto sub la unua hungara reĝo Stefano la unua (regis inter 997-1038).

La hungara havas 14 vokalojn kaj 25 konsonantojn skribitajn per la baza latina alfabeto kaj 9 literojn kun diakritaj signoj(á, é, í, ó, ö, ő, ú, ü, ű).

Ĉiu vokalo havas mallongan kaj longan versiojn indikitajn per supersigno. Atentu: kor = 'aĝo' - kór = 'malsano'!

Litero Ekzemplo
a nagy (granda)
á lány (knabino)
e nem (neniu, ne)
é szép (bela)
i kicsi (malgranda)
í ír (skribi)
o mozi (kinejo)
ó (bona)
ö jön (venu)
ő főnök (estro)
u kutya (hundo)
ú úgy (ŝati tion)
ü ügy (afero)
ű sűrű (densa)

Ĉiu konsonanto povas havi longan version, sed ne komence de vorto (ekz ebben 'en ĉi', szebb 'agrabla'). Atentu: megy = 'iras' - meggy '(acida) ĉerizo'!

Litero Ekzemplo
p szép (bela)
b barát (amiko)
t téma (temo)
d dél (tagmezo)
ty tyúk (kokino)
gy gyerek (infano)
k kicsi (malgranda)
g hideg (malvarma)
f fa (arbo)
v van (estas)
sz szép (bela)
z az (la)
s és (kaj)
zs zsák (sako)
h hír (novaĵo)
c cél (celo)
cs csak (nur)
dz edz (malmoligi)
dzs dzsessz (ĝazo)
m ma (hodiaŭ)
n nem (neniu, ne)
ny anya (patrino)
l lány (knabino)
r ír (skribi)
j, ly jön, lyuk (venu, truo)

La hungara prononco estas tute regula kaj glata.

Gramatiko

La hungara havas specialan strukturon, kie la plejmulto de gramatikaj kaj sintaksaj funkcioj esprimiĝas per vortelementoj gluitaj al la radiko de la baza vorto (aglutina lingvo).

La aglutineco de la hungara signifas, ke vortformoj ofte konsistas el pluraj vorteroj (morfemoj), havantaj sian propran funkcion. Ili transprenas la rolon de apartaj vortoj, kiaj prepozicioj aŭ posedaj adjektivoj, en la hindeŭropaj lingvoj.

Substantiva vortformo povas estiĝi jene: la sufikso de plurnombro aŭ poseda sufikso (ekvivalento de mia, via, lia k.t.p.), la posedanta sufikso kaj la kaza finaĵo aldoniĝas al la baza vorto (vidu barátoméban).

Jen la 18 kazaj finaĵoj:

Finaĵo Ekzemplo
Nominativo /- barát (amiko)
Akuzativo -t/at/ot/et/öt barátot (amikon)
Dativo -nak/nek barátnak (al amiko)
Instrumentalo -val/vel baráttal (kun amiko)
Kaŭza-fina kazo -ért barátért (por amiko)
Transformiĝa kazo -vá/vé baráttá (en amikon)
En-kazo -ban/ben barátban (en amiko)
Sur-kazo -n/on/en/ön baráton (sur amiko)
Ĉe-kazo -nál/nél barátnál (ĉe amiko)
Al-sur-kazo -ra/re barátra (sur amikon)
De-sur-kazo -ról/ről barátról (pri amiko)
Al-en-kazo -ba/be barátba (en amikon)
El-kazo -ból/ből barátból (el amiko)
Al-kazo -hoz/hez/höz baráthoz (al amiko)
Ablativo -tól/től baráttól (de amiko)
Ĝis-kazo -ig barátig (ĝis amiko)
Modala esivo -ként barátként (amike)
Formala esivo -ul/ül barátul (kiel amiko)

Hungaraj substantivoj povas havi ĝis 1000 malsamajn formojn! Ankaŭ ekzistas postpozicioj en hungara, kiel előtt (antaŭ), mögött (malantaŭ): a ház mögött (malantaŭ la domo).

La lokaj kazoj (kaj postpozicioj) konsekvence esprimas originon, lokon kaj direkton, kiel en la finna:

De kie Kie Kien
házból
(veni) el domo
házban
(esti) en domo
házba
(iri) en domon
ház mögül
(veni) de malantaŭ domo
ház mögött
(esti) malantaŭ domo
ház mögé
(iri) malantaŭ domon

Vortformado kaj leksikono

Vortfarado en la hungara estas produktema. La sufikso -ság/ség ĉiam uzeblas por produkti abstraktan nocion, kiel en jóság (boneco) kaj szépség (beleco). Novaj verboj facile fareblas el substantivoj per la sufikso -z-l:

  • számítógép (komputilo)számítógépez(ik) (Komputi)
  • Interreto → internetez (uzi la Interreton)
  • blogo → blogol (blogi)

Kunmetado estas tre komuna en la hungara (ekzistas do multaj longegaj vortoj), kiaj:

  • állatkert
    besto+ĝardeno "bestoĝardeno"
  • kávéfőző
    kafo+boligilo "kafperkolilo"

La vorto tan ('studo, tezo') estas la bazo de multaj aliaj vortoj:

  • tanár
    instruisto
  • tanít
    instrui
  • tanul
    lerni
  • tanuló
    lernanto
  • tanulékony
    lernkapabla
  • tanulatlan
    needukita
  • megtanulható
    lernebla
  • tanulmány
    studo
  • nyelvtan
    lingvostudo (gramatiko)
  • hangtan
    sonstudo (fonetiko)
  • számtan
    nombrostudo (aritmetiko)
  • állattan
    bestostudo (zoologio)
  • növénytan
    plantostudo (botaniko)
  • géptan
    maŝinstudo (mekaniko)
  • hittan
    kredostudo (religi-instruado)
  • tankönyv
    studlibro

La derivado de la verbo ad ('doni') per verbo-prefiksoj montras la amplekson de la sencoŝanĝo:

  • átad
    transdoni
  • bead
    endoni
  • belead (mindent)
    enmeti (ĉion) en ĝin
  • elad
    vendi
  • előad
    prezenti
  • felad
    rezigni
  • hátraad
    retrodoni
  • hozzáad
    aldoni
  • idead
    doni
  • kiad
    publikigi
  • lead
    transdoni
  • odaad
    doni
  • összead
    adicii
  • ráad
    vesti
  • továbbad
    pasigi
  • túlad vmin
    liberigi sin de io

Ekzistas neniu gramatika genro en la hungara, eĉ ne ekzistas apartaj pronomoj por ŝi kaj li, nur unu ő (uzata nur emfaze). Eblas legi multajn paĝojn de romano sen scii la sekson de la rolantoj.

En la familiaj rilatoj aĝo gravas. Ekzistas simplaj vortoj por pli juna fratino húg kaj pli aĝa fratino nővér, sed ne simpla vorto por fratino kaj ili uziĝas normale parolante pri familio. La samo veras por frato, kie la parolanto devas esprimi la relativan aĝon per öcsbátya.

Korpopartoj ekzistantaj en paroj uziĝas ununombre:

Szép szeme van
bela okulo+ŝia estas
Ŝi/li havas belajn okulojn.

Ekzistas neniu diferenco inter arbo kaj ligno, ambaŭ estas fa, inter haŭto kaj ledo, ambaŭ estas bőr.

Temaj vortoj

Amuzaj aŭ strangaj tradiciaj proverboj aŭ idiomoj

Reiri supren