Turks

Türk dili

Aantal moedertaalsprekers

meer dan 70 miljoen

Officiële taal in

Turkije, Cyprus

Minderheidstaal in

Macedonië, Roemenië, Bosnië en Herzegovina, Griekenland, Irak, Kosovo

Taal van diaspora

Duitsland, Frankrijk, Nederland, de VSA, Oostenrijk, Saoedi-Arabië, Zwitserland, Australië, Zweden, Rusland, Denemarken, Groot-Brittannië, Canada, België, Bulgarije, Italië, Azerbeidzjan ...

Alfabet
Latijns, 29 letters, 21 medeklinkers en 8 klinkers

Grammaticale naamvallen
6

Taalcode
tr, tur

Taalkundige tipologie
agglutinerend , klinkerharmonie , pro-drop , SOV

Taalfamilie
Oghuz-tak van de Turkse talen

Aantal dialecten
Het aantal dialecten is niet vastgesteld

Langste woord

ademimerkeziyetçilik

decentralusatie

Eigenaardig woord of zin

muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine

Alsof je één van hen was, die we niet gemakkelijk zouden kunnen veranderen in een maker van alleen mislukkelingen.

Het langst mogelijke woord (met alle suffixen) bestaat uit 70 letters.

Inleiding

Een populair Turks standpunt is, dat er een gemeenschappelijke Turkse taal bestaat (Türkçe), die onderverdeeld is in grote dialecten (lehçe), zoals Kazachs Turks (Kazak Türkçesi), Oezbeeks Turks (Özbek Türkçesi) en het Turks van Turkije (Türkiye Türkçesi). Volgens dit standpunt, dat niet wordt gedeeld door de meeste taalkundigen, is het Turks (dat wil zeggen de gemeenschappelijke Turkse taal) een van de meest gesproken talen in de wereld met bijna 200 miljoen sprekers.

Schrijfsysteem en uitspraak

Het Latijnse alfabet werd in 1928 ingevoerd. Eerdere schrijfsystemen, zoals het rune-alfabet, of Oeigoers of Arabisch schrift komen niet overeen met het moderne Turkse alfabet, dat bestaat uit 21 medeklinkers en 8 korte klinkers. Er zijn geen lange klinkers of tweeklanken. Het doel van de taalhervorming van Atatürk was een nauwere overeenkomst tussen schrift en spraak te hebben: Benim adım Mustafa [Benim adɯm Mustafa] ('Mijn naam is Mustafa').

Een van de meest karakteristieke kenmerken van de Turkse is klinkerharmonie, waaronder de tegenstellingen:

voorkant versus achterkant: temizleyeceğim (ik zal schoonmaken)
laag versus hoog: ısıtıcı (verwarming)
afgeronde versus onafgeronde: görüşürüz ("tot ziens")

	Vooraan		Achteraan
	Onronde	Ronde	Onronde	Ronde
Hoog -o	i	ü	ı	u
Laag -o	e	ö	a	o

Bijvoorbeeld de uitdrukking görüşürüz ("tot ziens", letterlijk "we zullen elkaar zien") bestaat uit de stam gör- (zien) en drie verschillende achtervoegsels, die elk vier varianten hebben: -ış/iş/uş/üş (terug-) -ır/ir/ur/ür (aorist) -ız/iz/uz/üz (eerste persoon meervoud). De klinkers in de achtervoegsels veranderen afhankelijk van de stamklinker. Dezelfde volgorde van achtervoegsels toegevoegd aan verschillende wortels produceert verschillende resultaten:

al- (nemen): alışırız (we zullen het gewend worden)
sev- (beminnen): sevişiriz (we zullen beminnen)
konuş- (spreken): konuşuruz (we zullen spreken)

Grammatica

In tegenstelling tot de meeste Europese talen is het Turks een agglutinerende taal. Dit betekent dat grammaticale suffixen toegevoegd worden aan een onveranderlijke woordstam. Elk suffix heeft zijn eigen grammaticale betekenis. Meerdere suffixen kunnen toegevoegd worden aan het woord, zoals in het onderstaande voorbeeld:

ev
huis
evler
huizen
evlenmek
huwen
evim
mijn huis
evlerim
mijn huizen
evlendik
wij zijn gehuwd
evimde
in mijn huis
evlerimde
in mijn huizen
evlendirecekler
Ze gaan huwen

Er is geen grammaticaal geslacht in het Turks, zodat het woord arkadaş (vriend) kan gebruikt worden voor zowel mannen als vrouwen. Er is geen bepalend lidwoord maar het telwoord bir (één) kan worden gebruikt als een onbepaald lidwoord. Het meervoud wordt aangegeven door het achtervoegsel -lar/ler (afhankelijk van de vocale harmonie), zoals in evler (huizen) en atlar (paarden). Er zijn zes naamvallen in het Turks, nominatief, genitief, datief, accusatief, locatief, ablatief. De klinker in het achtervoegsel is afhankelijk van klinkerharmonie:

	huis	paard	doctor	acteur
Nominatief	ev	at	doktor	aktör
Genitief	evin	atın	doktorun	aktörün
Datief	eve	ata	doktora	aktöre
Accusatief	evi	atı	doktoru	aktörü
Locatief	evde	atta	doktorda	aktörde
Ablatief	evden	attan	doktordan	aktörden

Werkwoordvormen volgen het patroonstam-aspect/tijd-persoon achtervoegsel, bijvoorbeeld oyna-dı-m (ik speelde). Een ontkenning wordt gemaakt met het negatieve achtervoegsel -ma/me na de stam, bijvoorbeeld oyna-ma-dı-m (ik speelde niet). Voor vragen wordt het partikel mı/mi/mu/mü gebruikt, bijvoorbeeld oynadım mı? (speelde ik?). Er zijn vijf basistijden in het Turks: tegenwoordige, toekomende, aorist, voltooid verleden en de inferentiële verleden tijd. Deze laatste (ook wel 'gerapporteerd verleden' genoemd) wordt gebruikt om iets te beschrijven, dat gerapporteerd werd aan de spreker, wanneer de spreker niet weet of de zin waar is of niet, bijvoorbeeld Ali evlenmiş (het schijnt dat Ali getrouwd is).

yapmak (doen)

	Enkelvoud			Meervoud
	1-ste persoon	2-de persoon	3-de persoon	1-ste persoon	2-de persoon	3-de persoon
Tegenwoordig	yapıyorum	yapıyorsun	yapıyor	yapıyoruz	yapıyorsunuz	yapıyorlar
Toekomende tijd	yapacağım	yapacaksın	yapacak	yapacağız	yapacaksınız	yapacaklar
Aorist	yaparım	yaparsın	yapar	yaparız	yaparsınız	yaparlar
Bepaald verleden tijd	yaptım	yaptın	yaptı	yaptık	yaptınız	yaptılar
Verondersteld verleden tijd	yapmışım	yapmışsın	yapmış	yapmışız	yapmışsınız	yapmışlar

Woordvorming en lexicon

Onveranderlijke woordstammen vormen de kern van het lexicon. De oudste stammen zijn gewoonlijk eenlettergrepige stammen van het type VC, CV, CVC of CVCC, waardoor het aantal stammen beperkt is. Nieuwe woorden worden gevormd door toevoeging vann achtervoegsels aan de stammen of reeds bestaande woorden, bijvoorbeeld:

sev-
beminnen
sevmek
beminnen
sevişmek
de liefde bedrijven
sevinmek
zich verheugen
sevinç
genot
sevindirici
blij
sevgi
toewijding
sevgili
geliefde
sevimli
vriendschappelijk
sevecen
toegenegen
sevici
lesbische

Reduplicatie in het Turks

Reduplicatie is een zeer populaire manier om de betekenis van een woord te versterken in het Turks. Er zijn verschillende soorten:

met een herhalend achtervoegsel: beyaz (wit) - bembeyaz (sneeuwwit), mavi (blauw) - masmavi (zeer blauw)
door hetzelfde woord te herhalen: parça (stuk) - parça parça (in stukken), yavaş (traag) - yavaş yavaş (zeer traag)
door herhaling van hetzelfde woord met wijziging van de eerste klank naar m: kahve (koffie) - kahve mahve (koffie en dergelijke dranken), çanta (tas) - çanta manta (tas en dergelijke dingen)
door toevoeging van een gelijkaardig woord: kırık (gebroken) - kırık dökük (gebroken, vernield)
door toevoeging van een gelijkaardig niet bestaand woord: eğri (gebogen) - eğri büğrü (gewrongen)
door combinatie van twee niet bestaande woorden: abur cubur (rommelkost), ıvır zıvır (gadget), cicili bicili (overladen versierd)

Reduplicatie wordt ook gebruikt in onomatopeeën: çıtır çıtır (gebruikt wanneer iemand knapperig voedsel eet), şapır şapır (gebruikt wanneer iemand luid eet of kust). Het kan ook gebruikt worden voor bepaalde visuele kenmerken van objecten: pırıl pırıl (glanzend). Hoewel de bovengenoemde constructies zeer populair zijn, liggen de patronen vast (behalve groep C) en is de creatie van nieuwe elementen beperkt.

Lingvopedia