Wprowadzenie

Esperanto zostało stworzone przez Ludwika Łazarza Zamenhofa, który opracował gramatykę na podstawie języków europejskich z minimalną ilością wyjątków. Słownictwo oparte jest głównie na językach romańskich, chociaż istnieją również wyrazy z języków germańskich i innych. Nowy język, którego pierwszy podręcznik ukazał się w 1887 roku, przyciągnął społeczność mówców i zaczął normalny proces ewolucji języka w społeczności, która używała go w wielu środowiskach i stworzyła kulturę związaną z językiem. Dwie dekady później urodziły się pierwsze dzieci mówiących w esperanto rodziców, pierwsi rodzimi mówcy języka. Tak więc można powiedzieć, że jest to język stworzony do komunikacji międzynarodowej, który później stał się kreolem i jest obecnie językiem diaspory mówców Esperanto.

Język ten został stworzony na podstawie słownictwa języków indoeuropejskich, ale miał być łatwy do nauczenia. Z tego powodu jego gramatyka jest aglutynacyjna (charakterystyczna cecha języków tureckich i ugrofińskich) a na głębszym poziomie jest izolująca (jak w mandaryńskim chińskim i wietnamskim). Oznacza to, że morfemy mogą być używane jako niezależne słowa. Esperanto posiada całkowicie regularną gramatykę i pozwala na tworzenie dużej ilości słów poprzez łączenie rdzeni leksykalnych i około czterdziestu afiksów (np. z rdzenia san- (zdrow-) można utworzyć takie wyrazy, jak: malsana (chory/a/e), malsanulo (chora osoba), gemalsanuloj (chorzy obu płci), malsanulejo (szpital), sanigilo (lekarstwo), saniĝinto (osoba, która wyzdrowiała), sanigejo (lecznica), malsaneto („choróbka”), malsanego (bardzo poważna choroba), malsanegulo (bardzo chora osoba), sanstato (stan zdrowia), sansento (poczucie zdrowia), sanlimo (limit zdrowia), malsankaŭzanto (patogen), kontraŭmalsanterapio (terapia przeciw chorobie) itp.). Główne części mowy (rzeczowniki, czasowniki, przymiotniki i przysłówki) mają konsekwentne końcówki, które zawsze wskazują, jaka to część mowy. Ta regularność powoduje, że język jest szczególnie łatwy do nauczenia, a sprawne tworzenie wyrazów sprawia, że jest jednym z najbardziej produktywnych języków z potencjalnie nieskończoną liczbą słów. Esperanto może wyrazić wszelkie nowe koncepcje i stany. Na przykład, możliwe jest napisanie powieści o fikcyjnych stołokształtnych Marsjanach i nazwanie ich tablo (stół), tablino (żeński stół), tablido (stołowe dziecko)… Można wyobrazić sobie urządzenie ułatwiające życie seksualne i nazwać je sekssimpligilo („ułatwiacz seksu”), człowieka, który chodzi wspak – inversmarŝanto (chodzący wspak), środek przeciwko dogmatyzmowi – maldogmigilo („oddogmatyzowacz”) itd.

Historia

Gramatyka

Wszystkie rzeczowniki kończą się na -o: tabl-o (stół), {sound12} (lampa), hom-o (mężczyzna).

Wszystkie przymiotniki kończą się na -a: bela (piękny/a/e), granda (wielki/a/e), malgranda (mały/a/e).

Bezokolicznik każdego czasownika kończy się na -i, havi (mieć), iri (iść).

W czasie teraźniejszym końcówka to -as: mi manĝas (jem), li manĝas (on je), ili estas (oni są), mi estas (jestem), ŝi estas (ona jest).

Końcówka czasu przeszłego to -is, np. li lernis (on się uczył), ili estis (oni byli/one były), homo estis (mężczyzna był), li manĝis (on jadł).

Końcówka czasu przyszłego to -os, np. mi lernos (będę się uczyć), Marko sidos (Marko siądzie).

Oprócz mianownika, Esperanto posiada także biernik (końcówka -n), który stosowany jest do rzeczowników, przymiotników i zaimków zarówno w liczbie pojedynczej, jak i mnogiej, np. Mi vidas aŭton. Aŭton mi vidas. (widzę samochód).

Dzięki biernikowi szyk zdania jest swobodny.

Liczbę mnogę rzeczowników i przymiotników tworzy się poprzez dodanie -j po końcówce -o lub -a, np. libro (książka), libroj (książki).

Istnieje ok. 40 przedrostków i przyrostków, które pomagają w tworzeniu nowych słów. Jednym z najczęściej używanych jest prefiks mal-, który tworzy przeciwieństwa. I tak z bona (dobry) powstaje malbona (zły) a z bela (piękny) powstaje malbela (brzydki).

Sufiks -ul znaczy „osoba”, tak więc grandnazulo to osoba o wielkim nosie. Sufiks -in tworzy formy żeńskie jak np. grandnazulinoj - kobiety o wielkich nosach.