Angla

English language

Nombro da denaskaj parolantoj

360 milionoj, ĉirkaŭ 70 milionoj en Eŭropo

Oficiala lingvo en

54 landoj, en Eŭropo: Britio (60 milionoj), Irlando (4,5 milionoj). Mondo: Usono (267 milionoj), Kanado (25 milionoj), Aŭstralio (18 milionoj), Novzelando (4 milionoj). La angla ankaŭ estas uzata en eksaj kolonioj de Britio aŭ Usono kiel oficiala lingvo en registaro, ekukado aŭ komerco kvankam la plejmulto da homoj ĉefe uzas aliajn lingvojn en la privata vivo. Tiaj landoj inkluzivas Baraton (125 milionoj da parolantoj) kaj Pakistanon (88 milionoj da parolantoj).

Diaspora lingvo en

Hispanio kaj Francio (sume ĉirkaŭe 3 milionoj), konsciaj pri siaj originoj posteuloj de Britoj en la Brita Komunumo de Nacioj

Alfabeto
26 literoj

Gramatikaj kazoj
0

Lingvokodo
en, eng

Lingva tipologio
izola , SVO

Lingvofamilio
Hindoeŭropa, ĝermana, okcidenta ĝermana

Nombro da dialektoj
ĉirkaŭ 30 en Anglio kaj ĉirkaŭ 10 en la ceteraj partoj de Britio, ĉirkaŭ 20 en Irlando kaj la pli malgrandaj insuloj, ĉirkaŭ 50 en Usono, ĉirkaŭ 10 en Kanado, ĉirkaŭ 16 en Aŭstralio kaj Novzelando, 10 en Barato, kelkdek aliaj en diversaj landoj de la Brita Komunumo

La plej longa vorto

antidisestablishmentarianism

politika movado en Anglio, kiu kontraŭis la forigon de leĝa statuso de la Eklezio de Anglio kiel ŝtata religio

uncharacteristically

malkarakterize

Kurioza vorto aŭ frazo

ultrarevolutianaries

ĉiu vokalo precize dufoje

sequoia

kvin malsamaj vokaloj en sep leteroj

strengthlessnesses

18 literoj kun nur unu speco de vokalo

rhythms

sep literoj sen iu de la kvin vokaloj

Historio

La historio de la angla lingvo estas pleje historio de interago kun aliaj lingvoj. Dum jarcentoj la anglan forte influis diversaj aliaj lingvoj.

La malnovan anglan influis keltaj lingvoj kaj la latina, kiujn oni parolis kiam ĝermanaj popoloj unue komencis koloniigi la insulon de Granda Britio kaj poste la malnovnordlanda lingvo, kiun parolis nordlandaj invadintoj. La mezan anglan influis la normanda kaj poste la franca lingvo.

La rezultoj de tiu interago estis pliriĉigado de la angla vortprovizo de multaj aliaj lingvoj, ĉefe de la latina kaj la franca. Vortoj pri viando devis esti en la franca, sed la kamparanoj konservis la ĝermanajn vortojn pri la bestoj. Tiel ekzistas paroj kiel cow/ox (bovino) kaj beef (bovaĵo), aŭ deer (cervo) kaj venison (cervaĵo). Pro kialoj, kiuj ne estas plene komprenataj, la angla ankaŭ perdis la grandan plimulton de la fleksiaj finaĵoj, kiuj estis partoj de pli fruaj etapoj de la lingvo.

Gramatiko

Ekzistas du bazaj modeloj de la angla gramatiko. La tradicia gramatiko instruata (aŭ ofte ne instruata) al denaskaj parolantoj diferencas de tiu, kiu estas instruata kiel fremda lingvo.

La tradicia gramatiko por denaskaj parolantoj estas rimarkinda pro la ekzistado de multaj 'reguloj', kiujn neniu denaska parolanto (eĉ la plej edukita) konsekvence sekvas. Ekzemploj estas

ne diru It's me (estas mi, laŭvorte 'estas min') ĉar 'me' estas akuzativa formo.
ne komencu frazon per hopefully (espereble, sed laŭvorte en la angla "espereme") ĉar tio signifas "espermaniere".
ne finu frazon per prepozicio ĉar prepozicio devas aperi antaŭ substantivo.

Skribsistemo

La anglan oni skribas pere de latindevena alfabeto de 26 literoj kaj unu akcento, la apostrofo. La skribsistemo de la angla estas komplika kaj ekzistas nur nerekta rilato inter la skriba formo kaj la prononco de vortoj. Ekzistas multaj ĝeneralaj reguloj, sed ĉiuj reguloj havas esceptojn.

Tio signifas, ke infanoj en anglalingvaj landoj devas elspezi multe da tempo por lerni literumi vortojn ĝustamaniere. Tio ankaŭ signifas, ke anglalingvanoj estas tre spertaj en la voĉa literumado kaj kutimas fari tion. Tial estas grave koni la nomojn de la literoj

A a
ɛı
B b
bi:
C c
si:
D d
di:
E e
i:
F f
ɛf
G g
ʤi:
H h
ɛiʧ
I i
aı
J j
ʤɛı
K k
kɛı
L l
ɛl
M m
ɛm
N n
ɛn
O o
o
P p
pi:
Q q
kju:
R r
ar
S s
ɛs
T t
ti:
U u
ju:
V v
vi:
W w
'dʌbəlju
X x
ɛks
Y y
waı
Z z
zi:, zɛd
'
ə'pastrəfi

La litero z havas du nomojn. La nomo [zi:] estas ĉiam uzata en la usona kvankam ambaŭ estas uzataj en aliaj variantoj.

Certasence ankaŭ punktoj estas gravaj literoj en la angla, speciale en la usona, ĉar multaj homoj kaj preskaŭ ĉiuj gazetoj kaj ĵurnaloj anstataŭas fivortojn pere de tri punktoj konataj kiel 'ellipsis' (elipso) ekzemple What the ...?, What the f...? aŭ what a ...ing idiot!

Nedenaskaj variaĵoj

En Eŭropo la angla ofte uzatas kiel interlingvo en internacia komunikado, sed ludas nur malgrandan aŭ neniun rolon en loka regado aŭ edukado (preter statuso kiel deviga studobjekto en lernejo). Tiu tipo de nedenaska angla diferencas de denaskaj variantoj kaj iuj ecoj, kiuj gravas en denaskaj dialektoj kiel gramatika uzo de intonacio aŭ la distingo inter kalkuleblaj kaj nekalkuleblaj substantivoj ĝenerale mankas kaj aliaj ecoj kiel uzo de artikoloj aŭ tensoj diferencas de denaska uzo same kiel parto de la leksiko. Iuj spekulas, ke iam ekestos Eŭropa nedenaska normlingvo, kiu estus tiom diferenca de denaska uzo ke denaskuloj estus devigitaj lerni ĝin (sed kiel precize tio okazus ne estas klare).

Sonoj (fonetiko)

Vokaloj

Ne ekzistas ununura vokalsistemo en la angla. Ekzistas kelkaj malsamaj sistemoj laŭ loko, socia klaso aŭ aliaj faktoroj kaj tiuj surmetiĝas. La vokalaro ne nur dependas de tiuj faktoroj, sed la distribuo de vokaloj diferencas de dialekto al dialekto do pasta estas prononcata ['pastə] en iuj dialektoj kaj ['pæstə] en aliaj.

Jen la vokalaroj de la normlingvaj prononcoj en Britio kaj Usono.

Brtio ('ricevita prononco')

Oftaj literumoj	IFA	Ekzemplo	IFA	Traduko
ee, ea, e-e	i	bead	bi:d	bido
i	ı	bid	bıd	propono (ĉe aŭkcio)
e	e	bed	bed	lito
a	æ	bad	bæd	malbona
u-	ʌ	bun	bʌn	bulko
ur, er	ɜ	burn	bɜ:n	bruli
u, oo, ue	u	suit	su:t	kostumo
oo, ou	ʊ	soot	sʊt	fulgo
au, augh, ough	o	caught	ko:t	kaptis
o-	ɒ	cot	kɒt	kampa lito
a, ar-	a:	cart	ka:t	veturilo
nur neakcentita
-a, -er	ə	speaker	'spi:kə	parolanto
diftongoj
ay, ai-, a-e	eı	bay	beı	haveno
i, i-e, igh, uy, -y	aı	buy	baı	aĉeti
oy, oi-	oı	boy	boı	knabo
uoy, ooey	uı	buoy	buı	buo
ow, ou-	aʊ	bow	baʊ	klino
o, o-e, oe, oa-	oʊ	bow	boʊ	pafarko

Ĝenerala Usona

Oftaj literumoj	IFA	Ekzemplo	IFA	Traduko
ee, ea, e-e	i	bead	bid	bido
i	ı	bid	bıd	propono (ĉe aŭkcio)
e	e	bed	bed	lito
a	æ	bad	bæd	malbona
u-	ʌ	bun	bʌn	bulko
ur, er	ɝ	burn	bɝn	bruli
u, oo, ue	u	suit	sut	kostumo
oo, ou	ʊ	soot	sʊt	fulgo
au, augh, ough	ɔ *	caught	kɔt	kaptis
o-	a *	cot	kat	kampa lito
nur neakcentita
-a, -e-	ə	Donna	'danə	Donna (virina nomo)
-a, -e-	ɚ	Donner	'danɚ	Donner (familia nomo)
diftongoj
ay, ai-, a-e	eı	bay	beı	haveno
i, i-e, igh, uy, -y	aı	buy	baı	aĉeti
oy, oi-	oı	boy	bɔı	knabo
uoy, ooey	uı	buoy	buı	buo
ow, ou-	aʊ	bow	baʊ	klino
o, o-e, oe, oa-	oʊ	bow	bɔʊ	pafarko

*Multaj usonanoj faras distingon inter tiuj du nur antaŭ duon-vokalo aŭ /r/.

Lingvopedio