Przejdź do treści

francuski

La langue française

Liczba rodzimych mówców

77 milionów rodzimych mówców, a wiele więcej (150-220 milionów) posługuje się nim jako językiem drugim

Oficjalny język

Francja, Belgia, Szwajcaria, Monako, Luksemburg, UE, Kanada, Haiti, Vanuatu i 21 krajów w Afryce

Język mniejszości

Włochy, USA

Język diaspory

Algieria, Argentyna, Australia, Kanada, Chile, Liban, Meksyk, Maroko, Nowa Zelandia, Tunezja, Urugwaj

Alfabet
40 liter (26 liter alfabetu łacińskiego + litery ze znakami diakrytycznymi)
Przypadki
0
Kod językowy
fr, fra, fre
Typologia językowa
fleksyjny , cechy polisyntetyczne w języku mówionym , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejska, romańska
Liczba dialektów
kilka w Europie (różne odmiany we Francji, Szwajcarii, Belgii), parę w Kanadzie i Luizjanie, Afryce, Nowej Kaledonii

Najdłuższy wyraz

(25 liter), „antykonstytucyjnie”

Ciekawy wyraz lub zdanie

Wyrazy znaczą „bez” oraz „wątpliwość”, ale całe wyrażenie tak naprawdę znaczy „prawdopodobnie” a nie „niewątpliwie”.
Francuskie słowo „miłość” jest rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej, ale żeńskiego w mnogiej.

Wprowadzenie

Język francuski jest używany w 29 krajach, stanowiących Frankofonię. Istnieją zatem różne odmiany francuskiego charakterystyczne dla Europy, Afryki, Kanady, USA i Azji. W Europie odmiany szwajcarska i belgijska różnią się od standardowego języka, jakim mówi się we Francji.

Najwięcej użytkowników francuskiego jako języka pierwszego i drugiego żyje w Afryce (około 115 milionów w 31 krajach afrykańskich). Państwa dawnego francuskiego imperium kolonialnego (Senegal, Algieria, Gabon, Tunezja, Mauretania, Wybrzeże Kości Słoniowej itd.) po uzyskaniu niepodległości często używają języka francuskiego, jako kompromisu między językami lokalnymi.

Na bazie słownictwa języka francuskiego powstało także kilka języków kreolskich, np. haitański.

Kilka organizacji międzynarodowych – jak ONZ, Światowa Organizacja Handlu (WTO), NATO, Rada Europejska, Czerwony Krzyż – używają francuskiego jako języka oficjalnego. Podobnie Watykan. Celem organizacji Alliance Française jest promowanie języka i kultury francuskiej na świecie.

Mapa języków i dialektów we Francji i w regionach sąsiadujących.

Źródło: Wikimedia Commons

Historia

Francuski, jako język romański, pochodzi z ludowego języka łacińskiego, poddanego wpływom języka celtyckiego, którym mówiono w Galii (obecnie północna Francja). W południowej części kraju posługiwano się językiem okcytańskim.

  • IX - XIII wiek

  • Język starofrancuski

    Najstarszym znanym tekstem jest Przysięga strasburska (842).

  • XIV – XV wiek

  • Język średniofrancuski

  • XVI – XVII wiek

  • Francuski klasyczny

    W 1539 Franciszek I uczynił język francuski oficjalnym językiem administracji, zastępującym łacinę. Inne języki występujące na terenie Francji były więc tłumione lub lekceważone.

  • od XVII wieku

  • Nowoczesny język francuski

Język francuski stał się międzynarodowym językiem Europy podczas panowania Ludwika XIV (XVII w.). Był głównym językiem dyplomacji od XVII wieku do połowy wieku XX, gdy język angielski przejął rolę języka międzynarodowego.

System pisma i wymowa

  • â
  • à
  • a
  • b
  • c
  • ç
  • d
  • é
  • è
  • ë
  • e
  • ê
  • f
  • g
  • h
  • î
  • i
  • ï
  • j
  • k
  • l
  • m
  • n
  • ô
  • o
  • œ
  • p
  • q
  • r
  • s
  • t
  • û
  • ù
  • u
  • ü
  • v
  • w
  • x
  • y
  • ÿ
  • z

Język francuski zapisywany jest za pomocą 26 liter alfabetu łacińskiego, 14 liter ze znakami diakrytycznymi (à â ç é è ê ë î ï ô ù û ü ÿ) i 2 ligatur (æ, œ).

Dźwięki wymawia się przy użyciu napięcia mięśni aparatu mowy. Ostatnia litera wyrazów jest często niema. Nie występuje dźwięk h. h na początku wyrazu nie jest wymawiane: hôtel [otel] (hotel). Charakterystyczne jest francuskie r uwularne (języczkowe).

Ortografia jest dość skomplikowana, ponieważ znacznie więcej się pisze, niż wymawia. Odmiana czasowników istnieje w formie pisemnej, ale w wymowie różnicowane są tylko 3 z 6 form czasu teraźniejszego. W tabelach z koniugacją, dla czasowników kończących się na -er wszystkie formy liczby pojedynczej oraz trzecia osoba liczby mnogiej wymawiane są jednakowo, a dla pozostałych czasowników regularnych jednakowa jest wymowa wszystkich form liczby pojedynczej.

Prawdziwy francuski mówiony jest bardziej złożony, niż mogłaby przypuszczać osoba ucząca się tego języka, ponieważ niektóre samogłoski są opuszczane i grupy wyrazów wymawia się razem, jako jeden wyraz:

Je ne le sais pas (Nie wiem tego.)

Samogłoski

Standardowy francuski zawiera 13 samogłosek ustnych i 4 nosowe. Tak zwana schwa /ə/, której wymowa jest podobna do œ, często jest pomijana w wymowie (e muet). Zazwyczaj nie jest wymawiana na końcu wyrazów, jak w porte, ale może być wymawiana np. w tekście poetyckim.

Litera Przykład Tłumaczenie
a à patte, łapa, tam
a â image, pâté obraz, pasztet
ai, ei, è chère, neige, faire drogi, śnieg, robić
ê rêve marzenie/sen
é été lato
i livre książka
œ, eu œil, jeune oko, młody
eu, eû peu, jeûne mało, post
e [ə] je ja
o, au, eau mot, peau, beau słowo, skóra, piękny
o mort śmierć
ou sous pod
u but cel
Samogłoski a, o, u oraz i wymawiane są jako nosowe, gdy następuje po nich n.
an dans w
on mon mój
un brun brązowy
in vin wino

W języku francuskim występują także dyftongi: oui (‘tak’), huit (‘osiem’), roi (‘król’), louer (‘wynajmować’), ciel (‘niebo’).

Spółgłoski

Litera Przykład Tłumaczenie
b beau piękny
c, s, ç cent, sous, ça sto, pod, to
c, k, q cause, kilo, cinq przyczyna, kilo, pięć
ch chaise krzesło
d dans w
f, ph fée, photo wróżka, zdjęcie
g, j gens, journal ludzie, dziennik
g garde straż/warta
l lait mleko
m mère matka
n non nie
gn campagne kampania
p porte drzwi
r rose róża/różowy
t triste smutny
v ville miasto
x expansion rozszerzenie /rozszerzanie się /ekspansja
z gazette gazeta

Akcent francuski pada na ostatnią sylabę wyrazów, ale wyrazy wymawiane razem, tworzące jednostkę rytmiczną (takie jak un petit enfant = ‘małe dziecko’), mają tylko jeden akcent. Spółgłoski, które zwykle są nieme, niekiedy się wymawia, gdy następuje po nich samogłoska (w przykładzie powyżej końcowe t z petit jest wymawiane). Zjawisko to określane jest jako liaison.

Gramatyka

Francuski utracił skomplikowane deklinacje i koniugacje występujące w języku łacińskim. Istnieje wyznacznik liczby mnogiej rzeczowników i przymiotników, ale zwykle jest on niemy. Relacje składniowe są wyrażane poprzez szyk i przyimki. Do wyrażania niektórych czasów i trybów gramatycznych służą czasowniki pomocnicze

W języku francuskim występują dwa rodzaje (rodzajnik męski: le, rodzajnik żeński: la). Przymiotnik, który zazwyczaj występuje po rzeczowniku (wyjątek stanowią niektóre przymiotniki krótkie i często używane), jest z nim zgodny co do rodzaju i liczby.

Liczba pojedyncza

  • le livre vert
    zielona książka
  • la fleur verte
    zielony kwiat

Liczba mnoga

  • les livres verts
    zielone książki
  • les fleurs vertes
    zielone kwiaty

W tych przykładach jedynie rodzajnik różnicuje wymowę form liczby pojedynczej i mnogiej.

Niektóre przymiotniki mogą mieć inne znaczenie w zależności od tego, czy występują przed, czy za rzeczownikiem:

  • ta chambre propre
    twój czysty pokój
  • ta propre chambre
    twój własny pokój

Czasowniki francuskie podzielone są na trzy główne grupy koniugacyjne, w zależności od końcówki bezokolicznika (-er, -ir, -re).

parler
mówić
finir
kończyć
mettre
kłaść
Tryb oznajmujący czasu teraźniejszego
Liczba pojedyncza
1. osoba je parle je finis je mets
2. osoba tu parles tu finis tu mets
3. osoba il parle elle finit il met
Liczba mnoga
1. osoba nous parlons nous finissons nous mettons
2. osoba vous parlez vous finissez vous mettez
3. osoba ils parlent elles finissent ils mettent
Czas przeszły niedokonany
Liczba pojedyncza
1. osoba je parlais je finissais je mettais
2. osoba tu parlais tu finissais tu mettais
3. osoba il parlait elle finissait il mettait
Liczba mnoga
1. osoba nous parlions nous finissions nous mettions
2. osoba vous parliez vous finissiez vous mettiez
3. osoba ils parlaient elles finissaient ils mettaient
Czas teraźniejszy uprzedni
Liczba pojedyncza
1. osoba j’ai parlé j’ai fini j’ai mis
2. osoba tu as parlé tu as fini tu as mis
3. osoba il a parlé elle a fini il a mis
Liczba mnoga
1. osoba nous avons parlé nous avons fini nous avons mis
2. osoba vous avez parlé vous avez fini vous avez mis
3. osoba ils ont parlé elles ont fini ils ont mis
Czas przyszły
Liczba pojedyncza
1. osoba je parlerai je finirai je mettrai
2. osoba tu parleras tu finiras tu mettras
3. osoba il parlera elle finira il mettra
Liczba mnoga
1. osoba nous parlerons nous finirons nous mettrons
2. osoba vous parlerez vous finirez vous mettrez
3. osoba ils parleront elles finiront ils mettront
Tryb warunkowy czasu teraźniejszego
Liczba pojedyncza
1. osoba je parlerais je finirais je mettrais
2. osoba tu parlerais tu finirais tu mettrais
3. osoba il parlerait elle finirait il mettrait
Liczba mnoga
1. osoba nous parlerions nous finirions nous mettrions
2. osoba vous parleriez vous finiriez vous mettriez
3. osoba ils parleraient elles finiraient ils mettraient
Tryb rozkazujący
Liczba pojedyncza
1. osoba
2. osoba parle finis mets
3. osoba
Liczba mnoga
1. osoba parlons finissons mettons
2. osoba parlez finissez mettez
3. osoba

Słowotwórstwo i słownictwo

W języku francuskim nie ma wyrazów złożonych, lecz złożone wyrażenia, jak na przykład:

  • machine à laver
    pralka
  • prise de sang
    test krwi

Nazwy liczb opierają się na systemie celtyckim, który używał liczby dwadzieścia jako podstawowej. Zatem 80 to quatre-vingts (cztery dwudziestki), a 95 to quatre-vingt-quinze (cztery dwudziestki piętnaście). W szwajcarskiej i belgijskiej odmianie francuskiego (podobnie jak w niektórych innych odmianach) używa się obecnie liczebników bazujących na dziesiątkach, np. 95 w takich odmianach to nonante-cinq.

Wyrazy tematyczne

Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy

Powrót na górę strony