francuski
La langue française
Liczba rodzimych mówców
77 milionów rodzimych mówców, a wiele więcej (150-220 milionów) posługuje się nim jako językiem drugim
Oficjalny język
Francja, Belgia, Szwajcaria, Monako, Luksemburg, UE, Kanada, Haiti, Vanuatu i 21 krajów w Afryce
Język mniejszości
Włochy, USA
Język diaspory
Algieria, Argentyna, Australia, Kanada, Chile, Liban, Meksyk, Maroko, Nowa Zelandia, Tunezja, Urugwaj
Alfabet
40 liter (26 liter alfabetu łacińskiego + litery ze znakami diakrytycznymi)
40 liter (26 liter alfabetu łacińskiego + litery ze znakami diakrytycznymi)
Przypadki
0
0
Kod językowy
fr, fra, fre
fr, fra, fre
Typologia językowa
fleksyjny , cechy polisyntetyczne w języku mówionym , SVO
fleksyjny , cechy polisyntetyczne w języku mówionym , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejska, romańska
indoeuropejska, romańska
Liczba dialektów
kilka w Europie (różne odmiany we Francji, Szwajcarii, Belgii), parę w Kanadzie i Luizjanie, Afryce, Nowej Kaledonii
kilka w Europie (różne odmiany we Francji, Szwajcarii, Belgii), parę w Kanadzie i Luizjanie, Afryce, Nowej Kaledonii
Najdłuższy wyraz
anticonstitutionnellement
(25 liter), „antykonstytucyjnie”
Ciekawy wyraz lub zdanie
sans doute
Wyrazy znaczą „bez” oraz „wątpliwość”, ale całe wyrażenie tak naprawdę znaczy „prawdopodobnie” a nie „niewątpliwie”.
amour
Francuskie słowo „miłość” jest rodzaju męskiego w liczbie pojedynczej, ale żeńskiego w mnogiej.
Wprowadzenie
Język francuski jest używany w 29 krajach, stanowiących Frankofonię. Istnieją zatem różne odmiany francuskiego charakterystyczne dla Europy, Afryki, Kanady, USA i Azji. W Europie odmiany szwajcarska i belgijska różnią się od standardowego języka, jakim mówi się we Francji.
Najwięcej użytkowników francuskiego jako języka pierwszego i drugiego żyje w Afryce (około 115 milionów w 31 krajach afrykańskich). Państwa dawnego francuskiego imperium kolonialnego (Senegal, Algieria, Gabon, Tunezja, Mauretania, Wybrzeże Kości Słoniowej itd.) po uzyskaniu niepodległości często używają języka francuskiego, jako kompromisu między językami lokalnymi.
Na bazie słownictwa języka francuskiego powstało także kilka języków kreolskich, np. haitański.
Kilka organizacji międzynarodowych – jak ONZ, Światowa Organizacja Handlu (WTO), NATO, Rada Europejska, Czerwony Krzyż – używają francuskiego jako języka oficjalnego. Podobnie Watykan. Celem organizacji Alliance Française jest promowanie języka i kultury francuskiej na świecie.
Historia
Francuski, jako język romański, pochodzi z ludowego języka łacińskiego, poddanego wpływom języka celtyckiego, którym mówiono w Galii (obecnie północna Francja). W południowej części kraju posługiwano się językiem okcytańskim.
-
IX - XIII wiek
-
Język starofrancuski
Najstarszym znanym tekstem jest Przysięga strasburska (842).
-
XIV – XV wiek
-
Język średniofrancuski
-
XVI – XVII wiek
-
Francuski klasyczny
W 1539 Franciszek I uczynił język francuski oficjalnym językiem administracji, zastępującym łacinę. Inne języki występujące na terenie Francji były więc tłumione lub lekceważone.
-
od XVII wieku
-
Nowoczesny język francuski
Język francuski stał się międzynarodowym językiem Europy podczas panowania Ludwika XIV (XVII w.). Był głównym językiem dyplomacji od XVII wieku do połowy wieku XX, gdy język angielski przejął rolę języka międzynarodowego.
System pisma i wymowa
- â
- à
- a
- b
- c
- ç
- d
- é
- è
- ë
- e
- ê
- f
- g
- h
- î
- i
- ï
- j
- k
- l
- m
- n
- ô
- o
- œ
- p
- q
- r
- s
- t
- û
- ù
- u
- ü
- v
- w
- x
- y
- ÿ
- z
Język francuski zapisywany jest za pomocą 26 liter alfabetu łacińskiego, 14 liter ze znakami diakrytycznymi (à â ç é è ê ë î ï ô ù û ü ÿ) i 2 ligatur (æ, œ).
Dźwięki wymawia się przy użyciu napięcia mięśni aparatu mowy. Ostatnia litera wyrazów jest często niema. Nie występuje dźwięk h. h na początku wyrazu nie jest wymawiane: hôtel [otel] (hotel). Charakterystyczne jest francuskie r uwularne (języczkowe).
Ortografia jest dość skomplikowana, ponieważ znacznie więcej się pisze, niż wymawia. Odmiana czasowników istnieje w formie pisemnej, ale w wymowie różnicowane są tylko 3 z 6 form czasu teraźniejszego. W tabelach z koniugacją, dla czasowników kończących się na -er wszystkie formy liczby pojedynczej oraz trzecia osoba liczby mnogiej wymawiane są jednakowo, a dla pozostałych czasowników regularnych jednakowa jest wymowa wszystkich form liczby pojedynczej.
Prawdziwy francuski mówiony jest bardziej złożony, niż mogłaby przypuszczać osoba ucząca się tego języka, ponieważ niektóre samogłoski są opuszczane i grupy wyrazów wymawia się razem, jako jeden wyraz:
Je ne le sais pas (Nie wiem tego.)
Samogłoski
Standardowy francuski zawiera 13 samogłosek ustnych i 4 nosowe. Tak zwana schwa /ə/, której wymowa jest podobna do œ, często jest pomijana w wymowie (e muet). Zazwyczaj nie jest wymawiana na końcu wyrazów, jak w porte, ale może być wymawiana np. w tekście poetyckim.
| Litera | Przykład | Tłumaczenie |
|---|---|---|
| a à | patte, là | łapa, tam |
| a â | image, pâté | obraz, pasztet |
| ai, ei, è | chère, neige, faire | drogi, śnieg, robić |
| ê | rêve | marzenie/sen |
| é | été | lato |
| i | livre | książka |
| œ, eu | œil, jeune | oko, młody |
| eu, eû | peu, jeûne | mało, post |
| e [ə] | je | ja |
| o, au, eau | mot, peau, beau | słowo, skóra, piękny |
| o | mort | śmierć |
| ou | sous | pod |
| u | but | cel |
| Samogłoski a, o, u oraz i wymawiane są jako nosowe, gdy następuje po nich n. | ||
| an | dans | w |
| on | mon | mój |
| un | brun | brązowy |
| in | vin | wino |
W języku francuskim występują także dyftongi: oui (‘tak’), huit (‘osiem’), roi (‘król’), louer (‘wynajmować’), ciel (‘niebo’).
Spółgłoski
| Litera | Przykład | Tłumaczenie |
|---|---|---|
| b | beau | piękny |
| c, s, ç | cent, sous, ça | sto, pod, to |
| c, k, q | cause, kilo, cinq | przyczyna, kilo, pięć |
| ch | chaise | krzesło |
| d | dans | w |
| f, ph | fée, photo | wróżka, zdjęcie |
| g, j | gens, journal | ludzie, dziennik |
| g | garde | straż/warta |
| l | lait | mleko |
| m | mère | matka |
| n | non | nie |
| gn | campagne | kampania |
| p | porte | drzwi |
| r | rose | róża/różowy |
| t | triste | smutny |
| v | ville | miasto |
| x | expansion | rozszerzenie /rozszerzanie się /ekspansja |
| z | gazette | gazeta |
Akcent francuski pada na ostatnią sylabę wyrazów, ale wyrazy wymawiane razem, tworzące jednostkę rytmiczną (takie jak un petit enfant = ‘małe dziecko’), mają tylko jeden akcent. Spółgłoski, które zwykle są nieme, niekiedy się wymawia, gdy następuje po nich samogłoska (w przykładzie powyżej końcowe t z petit jest wymawiane). Zjawisko to określane jest jako liaison.
Gramatyka
Francuski utracił skomplikowane deklinacje i koniugacje występujące w języku łacińskim. Istnieje wyznacznik liczby mnogiej rzeczowników i przymiotników, ale zwykle jest on niemy. Relacje składniowe są wyrażane poprzez szyk i przyimki. Do wyrażania niektórych czasów i trybów gramatycznych służą czasowniki pomocnicze
W języku francuskim występują dwa rodzaje (rodzajnik męski: le, rodzajnik żeński: la). Przymiotnik, który zazwyczaj występuje po rzeczowniku (wyjątek stanowią niektóre przymiotniki krótkie i często używane), jest z nim zgodny co do rodzaju i liczby.
Liczba pojedyncza
-
le livre vert
zielona książka -
la fleur verte
zielony kwiat
Liczba mnoga
-
les livres verts
zielone książki -
les fleurs vertes
zielone kwiaty
W tych przykładach jedynie rodzajnik różnicuje wymowę form liczby pojedynczej i mnogiej.
Niektóre przymiotniki mogą mieć inne znaczenie w zależności od tego, czy występują przed, czy za rzeczownikiem:
-
ta chambre propre
twój czysty pokój -
ta propre chambre
twój własny pokój
Czasowniki francuskie podzielone są na trzy główne grupy koniugacyjne, w zależności od końcówki bezokolicznika (-er, -ir, -re).
|
parler
mówić |
finir
kończyć |
mettre
kłaść |
||
| Tryb oznajmujący czasu teraźniejszego | ||||
|---|---|---|---|---|
| Liczba pojedyncza | ||||
| 1. osoba | je parle | je finis | je mets | |
| 2. osoba | tu parles | tu finis | tu mets | |
| 3. osoba | il parle | elle finit | il met | |
| Liczba mnoga | ||||
| 1. osoba | nous parlons | nous finissons | nous mettons | |
| 2. osoba | vous parlez | vous finissez | vous mettez | |
| 3. osoba | ils parlent | elles finissent | ils mettent | |
| Czas przeszły niedokonany | ||||
| Liczba pojedyncza | ||||
| 1. osoba | je parlais | je finissais | je mettais | |
| 2. osoba | tu parlais | tu finissais | tu mettais | |
| 3. osoba | il parlait | elle finissait | il mettait | |
| Liczba mnoga | ||||
| 1. osoba | nous parlions | nous finissions | nous mettions | |
| 2. osoba | vous parliez | vous finissiez | vous mettiez | |
| 3. osoba | ils parlaient | elles finissaient | ils mettaient | |
| Czas teraźniejszy uprzedni | ||||
| Liczba pojedyncza | ||||
| 1. osoba | j’ai parlé | j’ai fini | j’ai mis | |
| 2. osoba | tu as parlé | tu as fini | tu as mis | |
| 3. osoba | il a parlé | elle a fini | il a mis | |
| Liczba mnoga | ||||
| 1. osoba | nous avons parlé | nous avons fini | nous avons mis | |
| 2. osoba | vous avez parlé | vous avez fini | vous avez mis | |
| 3. osoba | ils ont parlé | elles ont fini | ils ont mis | |
| Czas przyszły | ||||
| Liczba pojedyncza | ||||
| 1. osoba | je parlerai | je finirai | je mettrai | |
| 2. osoba | tu parleras | tu finiras | tu mettras | |
| 3. osoba | il parlera | elle finira | il mettra | |
| Liczba mnoga | ||||
| 1. osoba | nous parlerons | nous finirons | nous mettrons | |
| 2. osoba | vous parlerez | vous finirez | vous mettrez | |
| 3. osoba | ils parleront | elles finiront | ils mettront | |
| Tryb warunkowy czasu teraźniejszego | ||||
| Liczba pojedyncza | ||||
| 1. osoba | je parlerais | je finirais | je mettrais | |
| 2. osoba | tu parlerais | tu finirais | tu mettrais | |
| 3. osoba | il parlerait | elle finirait | il mettrait | |
| Liczba mnoga | ||||
| 1. osoba | nous parlerions | nous finirions | nous mettrions | |
| 2. osoba | vous parleriez | vous finiriez | vous mettriez | |
| 3. osoba | ils parleraient | elles finiraient | ils mettraient | |
| Tryb rozkazujący | ||||
| Liczba pojedyncza | ||||
| 1. osoba | ||||
| 2. osoba | parle | finis | mets | |
| 3. osoba | ||||
| Liczba mnoga | ||||
| 1. osoba | parlons | finissons | mettons | |
| 2. osoba | parlez | finissez | mettez | |
| 3. osoba | ||||
Słowotwórstwo i słownictwo
W języku francuskim nie ma wyrazów złożonych, lecz złożone wyrażenia, jak na przykład:
-
machine à laver
pralka -
prise de sang
test krwi
Nazwy liczb opierają się na systemie celtyckim, który używał liczby dwadzieścia jako podstawowej. Zatem 80 to quatre-vingts (cztery dwudziestki), a 95 to quatre-vingt-quinze (cztery dwudziestki piętnaście). W szwajcarskiej i belgijskiej odmianie francuskiego (podobnie jak w niektórych innych odmianach) używa się obecnie liczebników bazujących na dziesiątkach, np. 95 w takich odmianach to nonante-cinq.
Wyrazy tematyczne
Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy
