Ests

Eesti keel

Aantal moedertaalsprekers

Ongeveer 1,29 miljoen

Officiële taal in

Estland, EU

Taal van diaspora

Zweden, Finland, Letland, Duitsland, Canada, de VSA, Rusland, Australië, Argentinië, Brazilië, Verenigd Koninkrijk, Denemarken

Alfabet
Latijns, 32 letters

Grammaticale naamvallen
14

Taalcode
et, est

Taalkundige tipologie
agglutinerend , woordsamenstelling , SVO

Taalfamilie
Oeralische familie, Finoegrische tak, Baltisch-Finse subgroep

Aantal dialecten
2

Langste woord

sünnipäevanädalalõpupeopärastlõunaväsimatus

eindeloze energie op zondagavond na een verjaardagsfeest, dat het hele weekeinde duurde

uusaastaöövastuvõtuhommikuidüll

ochtendidylle na Nieuwjaar

Eigenaardig woord of zin

Woorden met een minimum aan medeklinkers:

jäääär

ijsrand

kõueöö

donderstormnacht

ajaja

herder

De langste samengestelde woorden:

kuuuurija istus töööös jääääres

gedurende een werknacht zat een sterobservator bij een ijsrand

jõeäärne õueaiamaa

tuin op een rivieroever

Geschiedenis

De Estse taal begon zich te vormen in de 12-de -13-de eeuw als resultaat van het vermengen van twee of drie talen, die in het begin van de jaartelling gescheiden waren van andere Baltisch-Finse dialecten. Zowel de Duitse als de Slavische en Baltische talen hebben mede de ontwikkeling van het Ests beïnvloed.

Dialecten

Twee dialectgroepen, die substantieel van elkaar verschillen:

Noordelijk dialect:
- Midden-Estse dialecten: Centraal, Westelijk, eiland-Ests, Oostelijk Ests
- Noord-oostelijke dialecten: Kust-, Alutaguse Ests
Zuidelijke dialecten: Mulgi, Tartu, Võro

Schrijfsysteem en uitspraak

Estse woorden hebben meestal de klemtoon op de eerste lettergreep (al zijn er uitzonderingen, zodat aitäh 'dank je wel', sõbranna 'vriendin' en enkele tussenwerpsels: ahah, ohoh de klemtoon op de tweede lettergreep hebben). Oudere leenwoorden hebben ook de klemtoon op de eerste lettergreep, b.v. miljonär, apelsin, pensionär, terwijl recente geleende woorden de klemtoon hebben gelijk in de brontaal, zoals büroo, psühholoogia, kompuuter .

Klinkers worden duidelijk uitgesproken, zonder reductie. Medeklinkers en klinkers hebben drie graden van lengte: koli (korte “o” – “zich installeren”), kooli (middellange “o” – “van de school”), kooli (lange “o” – “naar school”).

Medeklinkers worden ingedeeld naargelang ze sterk of zwak zijn en niet naargelang ze stemhebbend of stemloos zijn. Bijvoorbeeld de medeklinkers g, b, d, d’ zijn niet stemhebbend, maar zwak, met een lichte articulatorische occlusie, en klinken daarom meer als k, p, t, t’. De Estse k, p, t, t’ wordt uitgesproken met een langere obstructie. Medeklinkers worden niet stemloos aan het eind van woorden. Sterke en zwakke plosieven worden aan het begin van woorden niet verschillend uitgesproken, zo bijvoorbeeld baas ("basis") en paas ("kalksteen") worden gelijk uitgesproken. De klank f komt alleen voor in leenwoorden: film, faktor.

In de meeste gevallen is de uitspraak voorspelbaar volgens het schrift.

Grammatica

Het Ests is een agglutinerend-inflectionele taal. Grammaticale vormen worden geconstrueerd door grammaticale indicatoren en uitgangen worden aan de stam van een woord toegevoegd (bijvoorbeeld: adessief meervoud lauda+de+l (stam + meervoudsaanduiding + naamvalsuitgang) "op tafels"; er gebeuren fonetische wijzigingen (lugema "lezen", loen: "Ik lees"). Woorden kunnen bestaan uit veel morfemen..

Het Ests heeft geen lidwoorden of grammaticale geslachten. Er bestaat een vrouwelijke aanduiding voor woorden die vrouwen betekenen, bijvoorbeeld: tanárnő (“lerares”), titkárnő (“secretaresse”).

Het Ests heeft 14 naamvallen. De naamvalsuitgangen zijn gebaseerd op een verschuiving van de zogenaamde sterke en zwakke graden en als resultaat kan een woord grondig wijzigen: tuba (“kamer”, nominatief), toa (“van een kamer”, genitief).

Persoonlijke voornaamwoorden hebben twee vormen, kort (zonder nadruk) en voluit (met nadruk).

Estse werkwoorden hebben geen aspect-categorie. Er zijn twee grammaticale tijden, de tegenwoordige en de verleden, (imperfectum, perfectum en plusquamperfectum). De Estse tijd wordt uitgedrukt ofwel door de tegenwoordige tijd, ofwel door analytische vormen met het werkwoord hakkama (“beginnen”) (of saama, “kunnen”).

ma kirjutan
ik schrijf/ zal schrijven/ zal aan het schrijven zijn
ma hakkan kirjutama
Ik zal (onmiddellijk) beginnen schrijven
ma saan kirjutada
ik kan schrijven

Het Estse werkwoord heeft 4 wijzeni:

aanduidende wijze (indicatief): Ta laulab hästi. (“Hij zingt goed”)
voorwaardelijke wijze: Ta laulaks hästi. (“Hij zou goed zingen”)
citerend: Ta laulvat hästi. (“Hij zingt goed (naar men zegt)”)
gebiedende wijze: Ta laulgu hästi! (“Dat hij goed zinge!”)

Het is mogelijk 4 deelwoorden uit een werkwoord te maken — actieve en passieve in de tegenwoordige en verleden tijd — en ook een bijwoordelijk deelwoord (gerundium): looma ("scheppen"): loov ("scheppend", actief tegenwoordig deelwoord), {sound3 } ("geschapen zijnde", passief tegenwoordig deelwoord), loonud ("geschapen hebbend", actief verleden deelwoord), loodud ("geschapen", passief verleden deelwoord).

Woordvorming en lexicon

Het Ests heeft veel woorden die bestaan uit twee, drie, vier of meer onderdelen:

suur/linn
grootstad
vihma/piisad
waterdruppels
pôllu/majandus/iilikool
landbouwuniversiteit

Lingvopedia