Wprowadzenie

Język romski (Romani čhib, Romane/s/, Romano/s/) jest jedynym przedstawicielem indoaryjskiej gałęzi języków indoeuropejskich. Jest on używany na rozległych terytoriach, począwszy od Xinjiang (Ujguria) w Chinach i Iranu, a skończywszy na prawie wszystkich krajach europejskich i wielu krajach zamorskich.

Choć niektórzy europejscy Romowie wciąż wędrują, większość Romów i Sinti współcześnie prowadzi osiadły tryb życia. Około X wieku Romowie zaczęli przemieszczać się z północno-zachodnich Indii i Pakistanu (w języku romskim można znaleźć wiele śladów kontaktów z językami z tych obszarów) w kierunku zachodnim. Na swojej drodze do Europy Romowie zapożyczyli różne słowa perskie, niektóre ormiańskie oraz wiele greckich, prawdopodobnie zamieszkując przy wschodnich granicach Bizancjum. Później Romowie przemieszczali się dalej na zachód, być może z powodu inwazji Turków. Kiedy zarejestrowano ich obecność w Serbii i Chorwacji w XIV wieku, ich język cechowały już silne wpływy języka greckiego, dotyczące nie tylko słownictwa, lecz także gramatyki. Następnie język romski ulegał silnym wpływom języków słowiańskich, rumuńskiego, węgierskiego czy niemieckiego, a na południowym wschodzie również tureckiego.

Wszyscy Romowie są dwujęzyczni lub wielojęzyczni, a stopień utraty języka jest bardzo wysoki. Język romski nadal jednak żyje, zwłaszcza w Europie wschodniej, południowo-wschodniej i środkowej. Trudno jest określić liczbę jego użytkowników, ale prawdopodobnie jest on używany przez około 3-4 milionów osób w prawie wszystkich krajach europejskich, co czyni go najbardziej rozpowszechnionym językiem w Europie. Romski jest także językiem pisanym z dosyć bogatą literaturą współczesną, jednak bez ogólnie przyjętej ortografii, ujednoliconej gramatyki i słownictwa. Liczne próby opracowania standardowej formy języka przyniosły niewielkie efekty. Na Słowacji, w Macedonii, Bułgarii i Rumunii (a niekiedy także, w mniejszym stopniu, gdzie indziej) rozwijają się normy regionalne, jednak główną przeszkodą w ich dalszym rozpowszechnianiu i akceptacji jest niski stopień umiejętności czytania i pisania wśród Romów. Niestety, Romowie mają ważniejsze problemy, niż dbanie o swój piękny i starożytny język, najsilniej spokrewniony z sanskrytem spośród języków europejskich. Użycie języka romskiego w Internecie ukazuje pewne trendy jego ujednolicania, które być może będą odgrywać decydującą rolę w dalszym rozwoju języka standardowego. Romski jest uznawany, w pewnym stopniu, za język mniejszości w Kosowie, Macedonii, Rumunii, Chorwacji, na Słowacji, w Słowenii, Niemczech, Finlandii, na Węgrzech, w Norwegii, Szwecji i Austrii.

Dialekty

Największe zagęszczenie Romów występuje obecnie we wschodniej Europie: na Słowacji, na Węgrzech, w Rumunii, Bułgarii, Macedonii czy Serbii, ale również w innych częściach Europy. Posługują się oni na tych terenach dużą liczbą dialektów, które można podzielić na dwie główne grupy: te ukształtowane pod silnym wpływem rumuńskiego (grupa wołoska: lowarski, kełderasz, gurbet) oraz inne, które obejmują sinti, karpacki oraz dwie odrębne grupy dialektów bałkańskich.

Dialekty sinti są używane przez Romów w północnej i zachodniej Europie, podczas gdy dialektu karpackiego używa się w Czechach i na Słowacji. Dialektami arli/erli mówi się w Macedonii, Bułgarii, w południowej Serbii, Kosowie oraz w Albanii. Inna grupa różnych dialektów bałkańskich (ursari, drandari, bugurdzi etc.) różni się znacząco od erli/arli. Widoczne jest, że uległy one w ostatnich czasach silnym wpływom fonetyki i słownictwa języka greckiego. Istnieje również wiele archaicznych i odizolowanych odmian językowych, takich jak romano z Burgenland czy też dialekt romski dolensky w Słowenii, prawdopodobnie spokrewniony z romską mową hravati (istriańską) w okolicach Brescii we Włoszech.