Historia

Fiński to język ugrofiński. Wraz z językami samojedzkimi języki ugrofińskie tworzą uralską rodzinę językową. Poniższy schemat przedstawia rozwój historyczny języków uralskich.

Rozwój historyczny uralskiej rodziny językowej (źródło: http://www.regulytarsasag.hu/madartavlatbol za: Finnougor Kalauz. Pod redakcją Marthy Csepregi. Medicina Publishing Co, 2001.)

Wielu ludzi sądzi, że fiński i języki z nim spokrewnione są „skandynawskie”. Ale fiński nie jest spokrewniony ze szwedzkim czy norweskim. Największym językiem europejskim, który ma tego samego przodka, co fiński, jest język węgierski. Aby lepiej uzmysłowić sobie stopień pokrewieństwa między tymi dwoma językami, możemy porównać je do innych genetycznie spokrewnionych ze sobą języków. I tak, fiński ma się pod tym względem do węgierskiego jak np. polski do angielskiego czy albańskiego. Językami najbliższymi fińskiemu genetycznie są języki bałto-fińskie: estoński, karelski, wepski, liwski, iżorski itd. Użytkownicy fińskiego bez problemów rozumieją osoby mówiące po karelsku oraz, w pewnym stopniu, także użytkowników estońskiego. Fiński to jeden z najsilniejszych języków ugrofińskich: cieszy się oficjalnym statusem w Finlandii i w Unii Europejskiej oraz ma prawie pięć milionów użytkowników. Większość z języków spokrewnionych z fińskim jest używana na terenie Federacji Rosyjskiej i wiele z nich jest zagrożonych wymarciem. Poniższa tabela przedstawia 15 wyrazów pokrewnych w językach ugrofińskich.

Dialekty

Fiński dzieli się na trzy główne grupy dialektów: północne, wschodnie i zachodnie.

Dialekty fińskiego

1. Lounaismurteet
2. Hämäläismurteet
3. Etelä-Pohjanmaan murre
4. Keski- ja pohjoispohjalaiset murteet
5. Peräpohjalaiset murteet
6. Savolaismurteet
7. Kaakkoismurtee

Źródło: Wikimedia Commons

W porównaniu np. z polskim, rozbicie dialektalne języka fińskiego jest bardzo duże. Główna granica dzieląca fińskie dialekty to ta między dialektami wschodnimi a zachodnimi. Różnice między dialektami dotyczą głównie cech fonetycznych i fonologicznych, ale też i słownictwo jest czasami dość odmienne. Na przykład słowo oznaczające witkę brzozową, której używa się do pobudzania krążenia podczas wizyty w saunie, to vihta w dialektach zachodnich i vasta we wschodnich i północnych.

Dystrybucja vasta i vihta („witka brzozowa”).

Gramatyka

Fiński jest językiem aglutynacyjnym. Oznacza to, że jeden morfem (najmniejsza jednostka językowa, która niesie jakieś znaczenie) odpowiada jednemu znaczeniu gramatycznemu. Budowa słów w językach aglutynacyjnych często porównywana jest do nanizywania paciorków jeden po drugim. Fińskie vaimollenikin da się przetłumaczyć na polski jako „także dla mojej żony”:

W sekcji Informacje ogólne podane jest najdłuższe fińskie słowo niebędące złożeniem – epäjärjestel­mällistyttämättö­myydelläänsäkäänköhän. Ono też jest zbudowane z morfemów połączonych ze sobą na zasadzie aglutynacji. Wyraz ten ciężko przetłumaczyć, znaczy on mniej więcej „nawet nie przez jej brak zorganizowania, czyż nie”.

Inną interesującą cechą języka fińskiego jest liczba przypadków. W zależności od podejścia, wyróżnia się dla fińskiego system złożony z 14 do 17 przypadków. Sześć z nich to tzw. przypadki lokatywne – wyrażające znaczenie ruchu do i z miejsca oraz przebywania w nim. Jeśli chcemy powiedzieć, że jesteśmy w domu (talo), to użyjemy formy talossa, gdzie -ssa oznacza ‘w’. Przyrostek -sta dodaje się do rdzenia wyrazu, aby wyrazić oddalanie się od miejsca (taloon ‘z domu’), a -on w wyrazie taloon oznacza ‘do’. Fiński rozróżnia pomiędzy zewnętrznymi i wewnętrznymi przypadkami lokatywnymi: jeśli coś jest otwartą przestrzenią (np. stół lub dach), użyjemy innych przypadków niż trzy użyte powyżej. Katto to po fińsku dach. Katolle oznacza wchodzenie na dach a katolta schodzenie z niego:

Fińskie przypadki lokatywne