bułgarski
Български език
Liczba rodzimych mówców
ok. 7 mln w Bułgarii, 10 do 12 mln na świecie
Oficjalny język
Bułgaria, Góra Athos (Grecja), UE
Język mniejszości
Rumunia (w odmianie Banat), Serbia, Słowacja, Ukraina, Węgry
Język diaspory
Australia, Albania, Kanada, USA, Francja, Grecja, Niemcy, Hiszpania, Włochy, Turcja, Wielka Brytania, Mołdawia, w społecznościach emigrantów na całym świecie
Alfabet
cyrylica, 30 liter
cyrylica, 30 liter
Przypadki
0
0
Kod językowy
bg, bul
bg, bul
Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejski, bałtosłowiański, południowosłowiański
indoeuropejski, bałtosłowiański, południowosłowiański
Liczba dialektów
ok. 70 dialektów, w dwóch głównych grupach (wschodnie i zachodnie)
ok. 70 dialektów, w dwóch głównych grupach (wschodnie i zachodnie)
Najdłuższy wyraz
Непротивоконституционствувателствувайте
Nie działajcie przeciwko konstytucji!
39 liter (nie występuje w oficjalnych słownikach)
Ciekawy wyraz lub zdanie
За миг бях в чужд, скърцащ плюшен фотьойл.
Przez moment byłem w dziwnym, skrzypiącym pluszowym fotelu.
33-literowy pangram (zdanie wykorzystujące każdą z liter alfabetu przynajmniej raz)
Нина рита тиранин.
Nina kopie tyrana.
15-literowy palindrom (fraza czytana jednakowo w przód i wspak)
Historia
Starobułgarski był niezwykle istotny w szerzeniu piśmienności wśród wszystkich innych języków słowiańskich – pierwsza pisemna wersja języka została stworzona przez Cyryla (Konstantyna) i Metodego w IX w., a następnie była wykorzystywana jako język literacki wśród wszystkich narodów słowiańskojęzycznych.
-
< 860
okres przedhistoryczny: między migracją słowiańską na wschodnie Bałkany a misjami Cyryla i Metodego na Wielkich Morawach
-
IX – XI w.
starobułgarski
-
XII – XV w.
średniobułgarski
-
od XVI w.
nowobułgarski
System pisma i wymowa
- а
- б
- в
- г
- д
- е
- ж
- з
- и
- й
- к
- л
- м
- н
- о
- п
- р
- с
- т
- у
- ф
- х
- ц
- ч
- ш
- щ
- ъ
- ь
- ю
- я
W 886 r. Imperium Bułgarskie wprowadziło głagolicę stworzoną przez świętych Cyryla i Metodego w latach 850.
Głagolica została stopniowo zastąpiona w późniejszych wiekach przez cyrylicę, opracowaną na początku X w. Aż do połowy XIX w. używanych było kilka różnych rodzajów cyrylicy z 28 – 44 literami. Dopiero w latach 70. XIX w. zyskała na znaczeniu wersja 32-literowa. Ten system używany był aż do reformy ortograficznej w 1945 r., kiedy to litery Ѣ, ѣ, oraz Ѫ, ѫ zostały usunięte z alfabetu, redukując liczbę liter do 30. Wraz z przystąpieniem Bułgarii do Unii Europejskiej 01.01.2007 cyrylica stała się trzecim oficjalnym alfabetem Unii.
Bułgarski akcent jest dynamiczny i wyróżniający:
-
въ̀лна
wełna
-
вълна̀
fala
-
пáри
para (wodna)
-
парѝ
pieniądze
Gramatyka
W bułgarskim istnieją dwie liczby: pojedyncza i mnoga. Oprócz liczebników głównych oraz pokrewnych słów, takich jak няколко (kilka), męskie rzeczowniki używają specjalnej formy liczebnej -а/-я, która wywodzi się z prasłowiańskiej liczby podwójnej: два/три стола (dwa/trzy krzesła) w kontraście do тези столове (te krzesła).
Bułgarski posiada trzy rodzaje gramatyczne: męski, żeński i nijaki. Rodzaj rzeczownika może być w dużej mierze wywnioskowany z jego końcówki: rzeczowniki zakończone na spółgłoskę są zwykle męskie; te, kończące się na -а/-я są zwykle żeńskie a rzeczowniki kończące się na -е, -о są prawie zawsze nijakie.
Przypadki istnieją tylko w zaimkach osobowych (mianownik, biernik i celownik). Ślady są obecne w męskim osobowym zaimku pytajnym кой („kto”) oraz w wielu frazeologizmach i przysłowiach. Formy wołacza są nadal w użyciu, jednak jest tendencja, aby ich unikać w wielu nazwach osobowych.
Określoność wyrażana jest przez dodanie rodzajnika określonego po rzeczowniku (jako przyrostek). We frazach przymiotnikowo-rzeczownikowych tylko przymiotnik przyjmuje końcówkę w postaci rodzajnika określonego. Istnieją cztery rodzajniki określone w liczbie pojedynczej. Rzeczowniki, które kończą się na spółgłoskę i są rodzaju męskiego wykorzystują -ът / -ят jeśli są podmiotem i -а / -я gdzie indziej. Rzeczowniki, które kończą się na spółgłoskę i są żeńskie, a także rzeczowniki kończące się -а / -я (z których większość jest także rodzaju żeńskiego) używają -та. Rzeczowniki kończące się na -е / -о przyjmują -то.
Rodzajnik określony w liczbie mnogiej to -те dla wszystkich rzeczowników, z wyjątkiem tych, których liczba mnoga kończy się -а / -я; te otrzymują -тa.
Bułgarskie czasowniki to najbardziej skomplikowana część bułgarskiej gramatyki, zwłaszcza w porównaniu do innych języków słowiańskich. Odmieniają się przez osoby, liczby i czasami rodzaje. Mają też aspekt (dokonany i niedokonany), stronę, dziewięć czasów, trzy tryby, cztery wyznaczniki ewidencjalności i sześć nieosobowych form czasownika. Ponieważ podmiot można wywnioskować z końcówki czasownika, jest on często pomijany. Jako że we współczesnym języku bułgarskim nie ma bezokolicznika, podstawową formą czasownika jest jego forma w czasie teraźniejszym w pierwszej osobie liczby pojedynczej.
Dialekty
Istnieje ok. 70 dialektów bułgarskiego (40 w samej Bułgarii i ok. 30 w innych krajach) w dwóch głównych grupach (wschodnie i zachodnie), z których każda oddaje inaczej dawną słowiańską samogłoskę jat’ (Ѣ).
W dialektach zachodnich („twarda mowa”) dawne jat’ jest wymawiane jako „e” w każdej pozycji, np. млеко (mlekò) – mleko, хлеб (hleb) – chleb.
W dialektach wschodnich („miękka mowa”) dawne jat’ występuje na zmianę jako „ja” albo „e”: jest wymawiane jako „ja” jeśli jest akcentowane i następna sylaba nie zawiera przedniej samogłoski (e lub i), np. мляко (mljàko), хляб (hljab), a w innych wypadkach jako „e”, np. млекар (mlekàr) – mleczarz, хлебар (hlebàr) – piekarz.
Wyrazy tematyczne
Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy
Łamańce językowe
