Fonetiek en fonologie

Fonetiek is een tak van de taalkunde die de geluiden van de menselijke spraak bestudeert. De term wordt ook gebruikt voor gebarentalen, waarvan de gebaren en visuele samenstelling van tekens bestudeerd worden.

Fonetiek houdt zich bezig met de fysische productie, overbrenging, en de perceptie van geluiden. Fonologie, anderzijds, behandelt de geluidstructuren in een taal. Hier zijn fonemen van essentieel belang. Fonemen zijn perceptuele eenheden die de bouwstenen van de (gesproken of geschreven) woorden van een taal zijn.

Transcriptie

Fonetische transcriptie is een manier om de geluiden voor te stellen, die voorkomen in de menselijke taal, onafhankelijk van de manier waarop ze zijn geschreven. Het meest bekende systeem is het Internationale Fonetisch Alfabet (IFA), grotendeels gebaseerd op het Latijnse alfabet; het is in staat de eigenschappen van spraak zoals medeklinkers, klinkers, en suprasegmentale eigenschappen weer te geven. Het werd ontworpen door de Internationale Fonetische Vereniging om als gestandaardiseerde weergave van de geluiden van de menselijke spraak te dienen. Het IFA wordt gebruikt door lexicografen, anderstalige leerlingen en leerkrachten, taalkundigen, spraakpathologen, zangers, acteurs, kunsttaalmakers, en vertalers.

De officiële kaart van het IFA van 2005 (CC-BY-SA toelating)

Relatie tussen fonen (spraakgeluiden) en fonemen

De foon is de grondeenheid van geluid voor menselijke spraak; het foneem is de basiseenheid van geluid voor specifieke talen. Een foneem is een abstracte eenheid voor een bepaalde taal en omvat een aantal verschillende fonen. Dit blijkt uit verschillende niveaus van transcriptie. Het doel van fonetische transcriptie (meestal in vierkante haken) is geluiden (fonen) op te tekenen, zodat de exacte articulatie wordt opgenomen, terwijl fonemische transcriptie (meestal tussen deelstrepen) de woorden optekent in termen van hoe geluiden zijn gecategoriseerd in een bepaalde taal. De grens tussen fonologische en fonetische transcriptie is niet altijd duidelijk — smalle fonetische transcriptie vangt meer variaties in geluiden op, terwijl brede fonetische transcriptie alleen de meest opvallende kenmerken opneemt en combineert met fonemische transcriptie.

Bijvoorbeeld, een gewone uitspraak van het Engelse woord kan eng getranscribeerd worden als [ɹ̠ʷɛd], waarbij [ɹ] staat voor de "Amerikaanse" (een alveolaire approximant), het minteken eronder laat zien dat het wordt ingetrokken (verder terug in de mond geproduceerd dan normaal) en [ʷ] signaleert labialisatie (de lippen zijn licht afgerond). Een bredere transcriptie zou [ɹʷɛd] kunnen zijn (zonder aangeven van het terugtrekken) of nog breder [ɹɛd], maar de fonemische transcriptie zou gewoon /red/ zijn, zonder de mogelijke varianten van /r/.