szwedzki
Svenska
Liczba rodzimych mówców
9 milionów
Oficjalny język
Szwecja, Finlandia, EU, Rada Nordycka
Język diaspory
USA, Wielka Brytania, Kanada, Estonia, Argentyna, Brazylia
Alfabet
29 (26 podstawowych łacińskich + å, ä, ö)
29 (26 podstawowych łacińskich + å, ä, ö)
Przypadki
0
0
Kod językowy
sv, swe
sv, swe
Typologia językowa
umiarkowanie fleksyjny , tworzenie złożeń (compositów) , SVO
umiarkowanie fleksyjny , tworzenie złożeń (compositów) , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejski, północnogermański, wschodnioskandynawski
indoeuropejski, północnogermański, wschodnioskandynawski
Liczba dialektów
6 głównych grup: norrlandzkie, fińskie, svealandzkie, gotlandzkie, gautalandzkie (Götaland), południowe (skański)
6 głównych grup: norrlandzkie, fińskie, svealandzkie, gotlandzkie, gautalandzkie (Götaland), południowe (skański)
Najdłuższy wyraz
ursprungsbefolkningsorganisationerna
organizacje ludności rodzimej
Ciekawy wyraz lub zdanie
Sju skönsjungande sjuksköterskor skötte sjuttiosju sjösjuka sjömän på skeppet.
Siedem pięknie śpiewających pielęgniarek opiekowało się siedemdziesięcioma siedmioma chorymi na chorobę morską żeglarzami na statu „Szanghaj” (łamacz języka).
Wprowadzenie
Nie istnieją wyraźne granice dialektalne między językami skandynawskimi, a różnice między duńskim, szwedzkim i norweskim (Bokmål) są tak niewielkie, że przy odrobinie wprawy i cierpliwości języki te stają się wzajemnie zrozumiałe, szczególnie w piśmie. W związku z tym, w mieszanym towarzystwie Skandynawowie raczej po prostu posługują się własnymi językami, niż lingua franca. Z tej perspektywy szwedzki jest pomostem między Finlandią a innym językami skandynawskimi, z powodu jego statusu jako języka mniejszości w Finlandii. Jednakże mimo więzi historyczno-kulturowych większość Finów woli posługiwać się angielskim niż szwedzkim, nawet w komunikacji z nordyckimi sąsiadami.
Historia
-
I - VII w.
pranordyjski
(starszy futhark) -
VIII - XII w.
staro-(wschodnio)-nordyjski
(młodszy futhark) -
XIII - XV w.
staroszwedzki
(pismo łacińskie) -
1335
obalenie niewolnictwa i poddaństwa
-
1520
krwawa łaźnia sztokholmska
-
XVI - XX w.
współczesny szwedzki
(nusvenska) -
1618 - 1648
wojna trzydziestoletnia
-
1700 - 1721
Wielka Wojna Północna
-
1850 - 1910
1 milion emigruje do USA
-
1906 - 1917
reforma ortografii 1906, niepodległość Finlandii 1917
System pisma i wymowa
Od czasu kompleksowej reform ortografii w 1906 szwedzki system jest w zasadzie fonetyczny, co sprawia, że dzieci łatwiej uczą się czytać, natomiast obcokrajowcom trudniej jest rozpoznać wyrazy międzynarodowe, jak np. pjäs (fr. pièce, „folder”, „broszura”). Oprócz 26 standardowych liter łacińskich współczesny szwedzki używa też trzech typowo skandynawskich znaków: å - wariantu a oraz dwóch liter z umlautem: ä oraz ö.
- a
- å
- ä
- b
- c
- d
- e
- f
- g
- h
- i
- j
- k
- l
- m
- n
- o
- ö
- p
- q
- r
- s
- t
- u
- v
- w
- x
- y
- z
Protonordyjski i staronordyjski zapisywane były runami (odpowiednio starszym i młodszym futharkiem).
| starszy futhark | młodszy futhark | Litera łacińska | IPA (Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny) |
|---|---|---|---|
| ᚠ | ᚠ | f | /f/ |
| ᚢ | ᚢ | u | /u(ː)/ |
| ᚦ | ᚦ | þ | /θ/, /ð/ |
| ᚨ | ᚨ | a | /a(ː)/ |
| ᚱ | ᚱ | r | /r/ |
| ᚲ | ᚴ | k | /k/ |
| ᚷ | - | g | /ɡ/ |
| ᚹ | - | w | /w/ |
| ᚺ ᚻ | ᚼ | h | /h/ |
| ᚾ | ᚾ | n | /n/ |
| ᛁ | ᛁ | i | /i(ː)/ |
| ᛃ | - | j | /j/ |
| ᛇ | ᛅ | ï / æ | /æː/ |
| ᛈ | - | p | /p/ |
| ᛉ | - | z | /z/ |
| ᛊ | ᛋ | s | /s/ |
| ᛏ | ᛏ | t | /t/ |
| ᛒ | ᛒ | b | /b/ |
| ᛖ | - | e | /e(ː)/ |
| ᛗ | ᛗ | m | /m/ |
| ᛚ | ᛚ | l | /l/ |
| ᛜ ᛝ | - | ŋ | /ŋ/ |
| ᛟ | - | o | /o(ː)/ |
| ᛞ | - | d | /d/ |
| - | ᛦ | R | /R/ |
Gramatyka
Szwedzki posiada dwa rodzaje gramatyczne: utrum (wspólny/ogólny) i neutrum (nijaki). Tak jak angielski, szwedzki utracił końcówki przypadka inne niż dopełniaczowe –s, które uznawane jest czasem za wyznacznik dzierżawczości a nie przypadka. Czasowniki szwedzkie nie posiadają wyznaczników liczby i osoby. Formy fleksyjne pozostały jednakże dla rodzaju (przymiotniki) i liczby (rzeczowniki i przymiotniki). Szwedzki posiada także enklityczny rodzajnik określony, który komplikuje sprawy, jeśli chodzi o rzeczowniki:
| nieokreślone pojedyncze | określone pojedyncze | nieokreślone mnogie | określone mnogie | |
|---|---|---|---|---|
| rodzaj ogólny, -a |
flicka
dziewczyna |
flickan | flickor | flickorna |
| rodzaj nijaki, inne |
stol
krzesło |
stolen | stolar | stolarna |
|
växt
roślina |
växten | växter | växterna | |
| nijaki, kończący się na samogłoskę |
äpple
jabłko |
äpplet | äpplen | äpplena |
| nijaki, kończący się na spółgłoskę |
barn
dziecko |
barnet | barn | barnen |
| nieregularne |
man
mężczyzna |
mannen | män | männen |
W szwedzkim tylko dwa czasy wyróżnia się końcówkami: teraźniejszy (-r) i przeszły (-de/-te w czasownikach regularnych). Specjalna forma supinum (-it) jest używana z czasownikiem pomocniczym ha w celu utworzenia czasu przeszłego perfektywnego wskazującego na istotność danej czynności w momencie mówienia: han har tagit det (on to wziął, por. ang. he has taken it). Czas przyszły wyrażany jest przy użyciu czasownika pomocniczego ska z bezokolicznikiem: han ska arbeta (on będzie pracował).
Zwyczajowy szyk w zdaniu to podmiot-orzeczenie-dopełnienie. W obrębie grup syntaktycznych lekkie elementy (rodzajniki, wyrazy określające, przymiotniki, przysłówki) stoją po lewej, natomiast po prawej znajdują się elementy ciężkie (zdania podrzędne, imiesłowy i frazy przyimkowe).
Słowotwórstwo i słownictwo
Szwedzki może tworzyć wyrazy złożone, np. regionutvecklingssekretariatet (sekretariat rozwoju regionalnego), co w teorii oznacza, że jego leksykon jest nieograniczony. Język ten eksportował kilka słów, w większości „jadalnych” – niektórych bardziej (lingon(berry) przeszło do angielskiego jako „lingon(berry)”), niektórych mniej (surströmming czyli kiszony śledź) – ale też kilka terminów naukowych, jak angström (jedna dziesiąta nanometra) czy tungsten (dosł. „ciężki kamień”). Interesujący gramatycznie jest sufiks rzeczownikowy „-is”, który używany jest do tworzenia nowych terminów kulturowych od innych rdzeni rzeczownikowych: dagis (dzień+is, dzienne przedszkole), kompis (kumpel), godis (dobry+is, słodycze), regionutvecklingssekretariatet (listonosz, „poczciarz”), kändis (znany+is, celebryta) i jego antonim, doldis (schowany+is).
Dialekty
Oprócz różnic językowych granice szwedzkich dialektów wyznaczają także historię Szwecji jako imperium i jednoczącego się kraju. Dlatego też fiński szwedzki (również na Wyspach Alandzkich) oraz estoński szwedzki (niemal wymarły) są pozostałościami szwedzkiego osadnictwa i administracji w basenie Morza Bałtyckiego, a południowe odmiany, które używane są na byłym terytorium duńskim zachowały cechy duńskie (np. przesuwka spółgłoskowa śródgłosowych p, t, k do b, d, g).
Źródło: Wikimedia Commons
Wyrazy tematyczne
Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy
