Doorgaan naar de inhoud

Litouws

Lietuvių kalba

Aantal moedertaalsprekers

3,5 - 4 miljoen

Officiële taal in

Litouwse Republiek, Europese Unie

Minderheidstaal in

Polen, VSA

Taal van diaspora

Wit-Rusland, de regio Kaliningrad, de VSA, Groot-Brittannië, Brazilië, Argentinië, Canada, Duitsland, Uruguay, Zweden, , Australië, Letland en andere landen

Alfabet
32 letters
Grammaticale naamvallen
7
Taalcode
lt, lit
Taalkundige tipologie
flexief , pro-drop , SVO
Taalfamilie
Indo-Europees, Baltisch-Slavische tak, de Baltische groep, oostelijk Baltische onderverdeling
Aantal dialecten
twee dialecten: Samogitisch en Aukstaitisch

Langste woord

we hebben niet voldoende zurkel verzamelld

Eigenaardig woord of zin

6 ganzen met 6 ganzenkuikens

Interessante feiten

Het is mogelijk om te zeggen of een vrouw getrouwd is of niet door de vorm van haar familienaam, waar die regel niet kan toegepast worden voor mannen. Ongehuwde vrouwen hebben een familienaam met de uitgangen "aitė", "iūtė" en "ytė" en de naam van getrouwde vrouwen eindigt altijd op "ienė". Een nieuwe uitgang "ė" heeft aan populariteit gewonnen in de afgelopen jaren, die kan gebruikt worden door gehuwde zowel als door ongehuwde vrouwen. Maar het zal enige tijd duren voordat die wijd verbreid is. Tegenwoordig wordt dit alleen gebruikt door getrouwde vrouwen, voornamelijk beroemdheden.

Interessant om weten: Het Litouws heeft geen sterke vloekwoorden. Een voorbeeld is rupūžė (pad). Wanneer Litouwers de behoefte voelen om te vloeken, gebruiken ze Russische of Engelse vloekwoorden.

Het Litouws is zo geschikt om te dansen...

Drie vrouwen gingen voor de eerste keer naar Vilnius, Litouwen. Na thuiskomst ze deelden hun ervaringen met een vriend:
— Het Litouws is zo muzikaal, net als een dans...
— Waarom?
— Wel, telkens een bus stopt, zeggen de passagiers “Lipsi, lipsi, čia-čia-čia”…

“Lipsi, lipsi, čia-čia-čia” Dat zijn geen namen van dansen, maar een verkorte vorm van “ar Jūs lipsite čia?” (Stap je hier af?)

Geschiedenis

  • 10de eeuw voor Christus

    Baltische talen scheiden zich af van andere Indo-Europese talen.

  • 400 - 600

    Oost-Baltische talen splitst en zich af van die van de westelijke Oostzee (of gewoon van de Baltische taal).

  • Vanaf 800

    Er verschijnt verschil tussen het Litouws en het Lets.

  • vanaf de 13de - 14de eeuw

    Het Litouws en Lets ontwikkelen verder afzonderlijk.

De oudste overgebleven tekst in het Litouws is een gebed met de hand geschreven in een exemplaar van het boek 'Tractatus sacerdotalis" in 1503.

Bron: Wikimedia Commons

Het Litouws is één van de twee overgebleven Baltische talen, samen met het Lets. Vandaag is de Litouwse taal de meest archaïsche van alle levende Indo-Europese talen. Er wordt aangenomen dat onder de moderne talen het Litouws het dichtst ligt bij de ​​Proto-Indo-Europese taal.

"Wie wil horen hoe Indo-Europeanen spraken moet komen luisteren naar een Litouwse boer," zei de beroemde Franse taalkundige Antoine Meillet.

Als specialisten in de Indo-Europese taalwetenschap proberen de Proto-Indo-Europese taal te reconstrueren, vinden ze, dat het hedendaagse Litouws net zo belangrijk is als oude talen, zoals Latijn, Grieks en Sanskriet.

Paul Thieme heeft in 1958 het Litouwse spreekwoord: Dievas davė dantis; Dievas duos ir duonos en de Latijnse vertaling ervan Deus dedit dentes; Deus dabit et panem ("God gaf tanden, God zal ook brood geven"’) vergeleken met wat hij (Thieme) een oude vorm van het Sanskriet noemt: Devas adadā t datas; Devas dā t (of dadā t) api dhā nā s.

Het Sanskriet en het Litouws

Aangezien zowel Sanskriet alsLitouws zeer archaïsch zijn, zijn er een aantal verwante en gelijkaardige woorden, met identieke of zeer gelijkaardige betekenis. Bijvoorbeeld:

  • agnis (अग्निः) ‒ ugnis (vuur)
  • vajus (वायु :) ‒ vėjas (wind)
  • aśru (अश्रु :) ‒ ašara (traan)
  • aśvā (अश्वा) ‒ ašvam (merrie)
  • kūrmas (कूर्म :) ‒ kurmis (mol)
  • ratha (रथ :) ‒ ratas (cirkel )
  • devas (देव :) ‒ Dievas (God)
  • navyas (नव्य :) ‒ naujas (nieuw)
  • madhu (मधु) ‒ medus (honing)
  • vīra (वीर :) ‒ didvyris (held)
  • svapnas (स्वप्न :) ‒ sapnas (droom)
  • sanas (सन :) ‒ senas (oud)
  • sravati (स्रवति ) ‒ srovena (vloeit (bv. een rivier))
  • śvaśuras (श्वशुर :) ‒ šešuras (schoonvader)
  • sūnus (सूनु :) ‒ sūnus (zoon)

en veel andere.

Daarnaast gelijkaardige taal en de morfologie: skr. asmi - asi - asti = letterlijk Ik ben - jij bent - ze zijn.

De taalgelijkenis is niet te wijten aan hun naaste verwanten (het Litouws behoort tot de Balto-Slavische talen en Sanskriet tot de Indo-Arische), maar is te wijten aan het feit dat beide talen een veel Proto-Indo-Europese elementen heeft behouden. Sanskriet is als liturgische taal niet veranderd sinds de oprichting, en het Litouws veranderde wegens de historische en culturele context ook relatief weinig.

Woordvorming en lexicon

Het Litouws heeft een zeer oude woordenschat bewaard. Dit maakt het een kostbare schat. De staatscommissie van de Litouwse taal, bewaakt de taal, onder andere opdat ze niet zou overladen worden met te veel vreemde woorden. Zo mogelijk worden er pogingen gedaan om nieuwe woorden te maken in plaats van ze te lenen. Niettemin is de groeiende invloed van het Engels duidelijk.

Litouws heeft veel verkleinwoord- en koosnaam-achtervoegsels, daarom zijn er tal van expressieve, vertederende woordvormen:

  • namas
    huis
  • namelis, namukas, nameliukas, namelėlis, namužėlis, namučiukas
    huisje
  • vaikas
    kind
  • vaikelis, vaikiukas, vaikeliukas, vaikelėlis, vaikužėlis, vaikučiukas
    kindeke

Grammatica

Het Litouws heeft slechts twee getallen (enkelvoud en meervoud) en twee geslachten (mannelijk en vrouwelijk).

Het Litouws heeft vier werkwoordstijden (verleden, iteratief verleden, heden, toekomend) en drie vervoegingen.

De iteratieve verleden tijd verwijst naar een terugkerende actie in het verleden: imdavau ir skaitydavau (ik besliste en las (niet eenmalig)).

Onbepaalde wijs
imti (nemen), mylėti (beminnen), skaityti (lezen)
Verleden
Enkelvoud
1-ste persoon aš ėmiau, mylėjau, skaičiau
2-de persoon tu ėmei, mylėjai, skaitei
3-de persoon jis/ji ėmė, mylėjo, skaitė
Meervoud
1-ste persoon mes ėmėme, mylėjome, skaitėme
2-de persoon jūs ėmėte, mylėjote, skaitėte
3-de persoon jie/jos ėmė, mylėjo, skaitė
Herhalend verleden
Enkelvoud
1-ste persoon aš imdavau, mylėdavau, skaitydavau
2-de persoon tu imdavai, mylėdavai, skaitydavai
3-de persoon jis/ji imdavo, mylėdavo, skaitydavo
Meervoud
1-ste persoon mes imdavome, mylėdavome, skaitydavome
2-de persoon jūs imdavote, mylėdavote, skaitydavote
3-de persoon jie/jos imdavo, mylėdavo, skaitydavo
Tegenwoordig
Enkelvoud
1-ste persoon aš imu, myliu, skaitau
2-de persoon tu imi, myli, skaitai
3-de persoon jis/ji ima, myli, skaito
Meervoud
1-ste persoon mes imame, mylime, skaitome
2-de persoon jūs imate, mylite, skaitote
3-de persoon jie/jos ima, myli, skaito
Toekomende tijd
Enkelvoud
1-ste persoon aš imsiu, mylėsiu, skaitysiu
2-de persoon tu imsi, mylėsi, skaitysi
3-de persoon jis/ji ims, mylės, skaitys
Meervoud
1-ste persoon mes imsime, mylėsime, skaitysime
2-de persoon jūs imsite, mylėsite, skaitysite
3-de persoon jie/jos ims, mylės, skaitys

Er zijn 7 naamvallen (Nom, Gen, Dat, Acc, Instr, Loc, Voc), vijf verbuigingen voor zelfstandige naamwoorden en drie verbuigingen voor bijvoeglijke naamwoorden in het Litouws.

Een bijvoeglijk naamwoord in het Litouws kan tot 147 vormen hebben: 2 geslachten x 6 naamvallen x 2 getallen x 2 vormen x 3 trappen van vergelijking + 3 geslachtsloze vormen.

Voornaamwoordelijke vormen van bijvoeglijke naamwoorden zijn een speciaal kenmerk van het Litouws. De voornaamwoordelijke vorm van een bijvoeglijk naamwoord geeft aan dat de functie bijzonder is en benadrukt tegelijkertijd deze functie: gražusgražusis (mooi - dit mooie). Voornaamwoordelijke vormen van bijvoeglijke naamwoorden zijn onbekend in het Engels, Duits, Frans en veel andere talen.

Schrijfsysteem en uitspraak

Er zijn 32 letters in het moderne Litouwse alfabet:

  • a
  • ą
  • b
  • c
  • č
  • d
  • e
  • ę
  • ė
  • f
  • g
  • h
  • i
  • į
  • y
  • j
  • k
  • l
  • m
  • n
  • o
  • p
  • r
  • s
  • š
  • t
  • u
  • ų
  • ū
  • v
  • z
  • ž

De letters ą, į, ų werden ooit gebruikt om nasale klinkers aan te duiden. Er zijn geen nasale klinkers in het moderne literaire Litouws, maar de letters zijn gebleven om de lange klanken /a:/, /i:/, /u:/ aan te duiden.

Medeklinkers (behalve "j") vormen in het Litouws harde en zachte paren. Ze kunnen ook stemhebbend of stemloos zijn.

Het foneem /x/ wordt geschreven als twee letters – ch.

Het Litouws heeft (lange en korte) klinkers en (harde en zachte) medeklinkers, maar ook tweeklanken (uo, ai, ei, ie) en combinaties ervan (een klinker en een sonore: al, am, an, ar, el, em, en, er, il, im, in, ir, ul, um, un, ur, ol, om, on, or).

  • [eu] Europa
    Europa
  • [oi] boikotas
    boycot
  • [ou] klounas
    clown
  • [ol] kolba
    (Laboratorium) ballon
  • [om] pompa
    pomp
  • [on] monteris
    werktuigkundige
  • [or] korta
    speelkaart

Dialecten

Samogitisch dialect

  • Westelijk Samogitisch
    • Vakarų žemaičių patarmė
  • Noordelijk Samogitisch
    • Kretingiškių šnekta
    • Telšiškių šnekta
  • Zuidelijk Samogitisch
    • Varniškių šnekta
    • Raseiniškių šnekta

Aukštojas dialect

  • Westelijk Aukštojas
    • Šiauliškių šnekta
    • Kauniškių šnekta
    • Klaipėdos krašto šnekta
  • Oostelijk Aukštojas
    • Panevėžiškių šnekta
    • Širvintiškių šnekta
    • Anykštėnų šnekta
    • Kupiškėnų šnekta
    • Uteniškių šnekta
    • Vilniškių šnekta
  • Zuidelijk Aukštojas
    • Pietų aukštaičių arba dzūkų patarmė

Themawoorden

Grappige of vreemde traditionele spreekwoorden en uitdrukkingen

Struikelwoorden

Terug naar boven