Latva
Latviešu valoda
Nombro da denaskaj parolantoj
ĉirkaŭ 1,7 milionoj
Oficiala lingvo en
Latvio, EU
Diaspora lingvo en
Usono (100 000), Irlando (50 000), Britio (40 000), Kanado (28 000), Brazilo (25 000), Rusio (20 000), Aŭstralio (20 000), Novzelando (20 000), Litovio, Estonio, Ukrainio, Belgio
Alfabeto
33 literoj
33 literoj
Gramatikaj kazoj
7
7
Lingvokodo
lv, lav
lv, lav
Lingva tipologio
fleksia , SVO
fleksia , SVO
Lingvofamilio
Hindeŭropa, balto-slava branĉo, balta grupo, orientbalta subgrupo
Hindeŭropa, balto-slava branĉo, balta grupo, orientbalta subgrupo
Nombro da dialektoj
Tri dialektoj: livonia, meza (la bazo de la literatura lingvo) kaj supra.
Tri dialektoj: livonia, meza (la bazo de la literatura lingvo) kaj supra.
La plej longa vorto
pretpulksteņrādītājvirziens
maldekstruma direkto
Kurioza vorto aŭ frazo
trīsšķautņains
triedra
tre malfacile elparolebla
ieeja
enirejo
ĝi iel ne havas konsonantojn
Historio
La latva estas unu el la du plu vivantaj orientbaltaj lingvoj de la hindeŭropa lingvaro. Male al la litova, la latva ne konservis multe da arkaikaj formoj.
Esploroj montras, ke la baltaj lingvoj jam estis aparta branĉo de la hindeŭropaj lingvoj en la 10-a jarcento a. K. La orientbaltaj lingvoj disiĝis de la okcidentbaltaj (aŭ simple baltaj) ĉirkaŭ la 5-a jarcento. La litova kaj la latva komencis disiĝi post la 9-a jarcento, kvankam ili longe plu estis dialektoj de unu lingvo.
Gramatiko
La vortordo en frazoj estas libera, ĝi dependas de la vorto, kiu havas la plej gravan signifon en la frazo. Ekzemple, la frazo “Estas akvo en la glaso” estas konstruita jene Glāzē ir ūdens, kaj “La akvo estas en la glaso”:jene Ūdens ir glāzē. La latva ne havas artikolojn, sed la adjektivojn havas difinitecon kaj nedifinitecon.
Substantivoj en la latva esprimas genron, nombron kaj kazon. Estas sep kazoj:
| Vira | Ina | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Ununombro | |||||
| Nominativo |
Draug-s
amiko
|
Vēj-š
vento
|
Kuģ-is
ŝipo
|
Liep-a
tilio
|
Pas-e
pasporto
|
| Genitivo | Draug-a | Vēj-a | Kuģ-a | Liep-as | Pas-es |
| Dativo | Draug-am | Vēj-am | Kuģ-im | Liep-ai | Pas-ei |
| Akuzativo | Draug-u | Vēj-u | Kuģ-i | Liep-u | Pas-i |
| Instrumentalo | Draug-u | Vēj-u | Kuģ-i | Liep-u | Pas-i |
| Lokativo | Draug-ā | Vēj- ā | Kuģ-ī | Liep- ā | Pas-ē |
| Vokativo | Draug-s! | Vēj-š! | Kuģ-i! | Liep-a! | |
| Plurnombro | |||||
| Nominativo | Draug-i | Vēj-i | Kuģ-i | Liep-as | Pas-es |
| Genitivo | Draug-u | Vēj-u | Kuģ-u | Liep-u | Pas-u |
| Dativo | Draug-iem | Vēj-iem | Kuģ-iem | Liep- ām | Pas-ēm |
| Akuzativo | Draug-us | Vēj-us | Kuģ-us | Liep- as | Pas-es |
| Instrumentalo | Draug-iem | Vēj-iem | Kuģ-iem | Liep- ām | Pas-ēm |
| Lokativo | Draug-os | Vēj-os | Kuģ-os | Liep- ās | Pas-ēs |
Adjektivoj fleksias laŭ genro, nombro kaj kazo; tial ili akordas kun la rilata substantivo.
Specifa trajto de latvaj adjektivoj estas, ke ili havas longajn kaj mallongajn formojn.
Latvaj verboj esprimas voĉon, tempon (pasintan, nunan, estontan), moduson, kaj fleksias laŭ persono kaj nombro. Ili ankaŭ havas multajn participojn.
Ekzemploj de participoj:
-
ziedošs koks
floranta arbo
-
noziedējis koks
arbo perdinta siajn foliojn
-
lasāma grāmata
legata libro
-
izcepta maize
bakita pano
-
viņš iet domādams
li paŝas pensante
Skribosistemo kaj prononco
La moderna latva alfabeto havas 33 literojn.
- a
- ā
- b
- c
- č
- d
- e
- ē
- f
- g
- ģ
- h
- i
- ī
- j
- k
- ķ
- l
- ļ
- m
- n
- ņ
- o
- p
- r
- s
- š
- t
- u
- ū
- v
- z
- ž
Vokaloj en la latva povas esti longaj aŭ mallongaj. Longeco de vokaloj ebligas distingi inter vortoj kaj vortformoj, ekzemple: kazas “kaprinoj”, kāzas “geedziĝo”, kase “tilio”, kasē “en la tilio”. Akcentitaj kaj neakcentitaj vokaloj estas elparolataj same. La longeco de vokalo en la moderna latva estas reprezentita skribe per superstreko: ā, ē, ī, ū.
Diftongoj: ai, ei, ui, o [uo], au, ie. La duonkonsonanto j post vokaloj povas krei diftongojn, ekzemple: klajš [klaiʃ] “komplete”, zvejnieks [zveinieks] “fiŝkaptisto”, šuj [ʃui] “kudras”. Ankaŭ la konsonanto v povas formi diftongojn, ekzemple: tev [teŭ] “por vi”.
En la latva, la literoj Ļ ļ, Ņ ņ, Ķ ķ, Ģ ģ reprezentas 4 molajn konsonantojn. Voĉaj konsonantoj tuj antaŭ senvoĉaj senvoĉiĝas. La konsonantaj finaĵoj -ds (gads = jaro) kaj -ts (lakats = naztuko) kutime elparoliĝas kiel [ts], -žs (spožs = brila), -šs (svešs = fremdulo) kiel “ŝ”. Voĉaj konsonantoj fine de vortoj estas ĉiam elparolataj kiel voĉaj.
La latva, kun malmultaj esceptoj, akcentas la unuan silabon. Ekzistas tri specoj de tonoj: plata (stieptā), falanta (krītošā) kaj rompita (lauztā intonācija). Ekzemple: loks ([luõks], verda cepo), loks ([lùoks], pafarko), logs ([luôgs], fenestro).
Latvaj konsonantoj povas esti voĉaj aŭ senvoĉaj, malmolaj aŭ molaj, kaj havas malsamajn trajtojn laŭ la artikulacia loko kaj maniero.
Parol-etiketo
La ĝentila maniero alparoli homon estas uzi la multenombrajn duapersonajn pronomojn kaj verbajn formojn Jūs (“Vi”).
Oficiala ĝentila alparolmaniero estas uzi la familian nomon de persono genitive kaj la vortojn kungs (sinjoro) aŭ kundze (sinjorino), ekzemple: Kļaviņa kungs, Liepas kundze. Oni uzas la saman konstruon por alparoli superulojn, ekzemple: prezidenta kungs, ministres kundze.
La ununombra “vi” estas kutime uzata por alparoli gepatrojn. La multenombra “vi” foje estas plu uzata en vilaĝoj. Personaj nomoj estas uzataj en pli neformalaj situacioj, kaj familiaj nomoj en pli formalaj.
Interese, la latva ne havas fortajn fivortojn. Kiam homoj emas sakri, ili devas uzi latvajn mallaŭdajn vortojn kiel īkstoņa (“grumblemulo”) aŭ ĉerpi de la vastaj rezervoj de la rusa aŭ la angla.
Temaj vortoj
Amuzaj aŭ strangaj tradiciaj proverboj aŭ idiomoj
Langrompiloj
