System pisma jest narzędziem przechowywania i przekazywania wiadomości językowych. Pismo składa się z najczęściej wizualnych (rzadziej dotykowych) oznaczeń lub symboli, określanych zazwyczaj jako znaki pisma.

Klasyfikacja

Istnieją trzy główne rodzaje systemów pisma:

• alfabety
• sylabariusze
• pisma logograficzne

Alfabety posługują się standardowym zbiorem liter reprezentujących spółgłoski i samogłoski języka mówionego. Prawie nigdy jednak głoski i litery nie odpowiadają sobie na zasadzie „jeden do jednego”. Zazwyczaj kilka różnych liter reprezentuje jeden fonem i/lub kilka fonemów odpowiada tej samej literze. Niekiedy także sekwencja dwóch lub większej liczby liter może reprezentować pojedynczy fonem.

Związek pomiędzy literami i fonemami w piśmie alfabetycznym. Zwróć uwagę na nieme litery ‘s’ i ‘t’.

Sylabariusze składają się z symboli reprezentujących (całe) sylaby (które stanowią podstawowe składniki wyrazu).

Związek pomiędzy znakiem a sylabą w sylabariuszu. Zwróć uwagę na oznaczenie pojedynczej spółgłoski [n]. (Nazwa planety karłowatej 90377 Sedna w języku eskimoskim).

W piśmie logograficznym znaki odpowiadają wyrazom, morfemom albo innym jednostkom znaczeniowym.

Esperanto = „wszechświat” + język = (pokolenie/świat/era + granica/domena) + język

Związek pomiędzy znakami i morfemami w piśmie logograficznym. „世界” jest zapożyczeniem z sanskrytu, a jego znaczenie jest niejasne dla współczesnych użytkowników języka.

Podział ten nie jest całkowicie ostry, ponieważ istnieją systemy pisma, które posiadają elementy z różnych typów, np. angielski symbol & oznacza słowo (jednostkę znaczeniową) i, a nie samogłoskę ani spółgłoskę.

Istnieją także systemy pisma, stanowiące warianty podstawowych typów. Na przykład abdżad jest alfabetem, w którym spółgłoski są zapisywane, a większość samogłosek nie. Typowymi jego przykładami są pismo arabskie oraz hebrajskie. W abugidach (alfabetach sylabicznych) spółgłoski mają pełną formę, a samogłoski oznaczane są jako modyfikacja spółgłoski albo jako dodatek do niej. Typowy przykład może stanowić pismo amharskie w Etiopii, a także indyjskie pismo dewanagari (oraz pokrewne mu systemy).

Sposoby pisania

Pisanie zazwyczaj polega na wykonywaniu na dwuwymiarowej powierzchni określonych znaków o specyficznych kształtach. Materiały, na których pisze się obecnie lub/i pisano kiedyś, to: najpopularniejszy do niedawna papier, kamień, glina, piasek, skóra zwierząt, kora brzozy, a nawet (w znaczeniu symbolicznym) powietrze (na którym „pisał” bohater powieści Kurta Vonneguta Galapagos), oraz wiele innych.

Znaki mogą być wykonywane między innymi za pomocą farby, poprzez wyrycie, wypalenie, odciśnięcie czy drukowanie.

Współczesne tatuaże z napisami na żywej ludzkiej skórze (alfabet łaciński).

Źródło: Wikimedia Commons

System pisma jest pojęciem abstrakcyjnym – jedna i ta sama litera może przyjmować różne kształty (jak w alfabecie łacińskim a i a), albo litery mogą wyglądać tak samo (jak c z alfabetu łacińskiego i c z cyrylicy), a oznaczać różne dźwięki.

Istnieją różne sposoby niewizualnego przedstawiania liter, które nie są traktowane jako odrębne rodzaje pisma. Najbardziej znane z nich to: alfabet Braille’a – pismo dotykowe składające się z wypukłych punktów (używane przez ludzi z zaburzeniami wzroku); Międzynarodowy Kod Sygnałowy – litery są w nim przedstawiane za pomocą różnych flag; alfabet Morse’a – litery są wyrażane poprzez „kropki” i „kreski” lub za pomocą dźwięków czy błysków światła; kody komputerowe, tworzone przez całkowicie abstrakcyjne odpowiedniki liter – sekwencje bitów.

Kierunek pisania

Powszechny jest kierunek pisania od lewej do prawej; tekst uporządkowany jest w linie ułożone jedna pod drugą – z góry na dół. Niekiedy tekst może być pisany pionowo (głównie ze względu na ograniczoną powierzchnię, np. na znakach ulicznych lub na transparentach) i wtedy pisze się z góry na dół, z układem takich pionowych kolumn od lewej do prawej.

Ważne wyjątki to pismo arabskie i hebrajskie: w tym przypadku pisze się od prawej do lewej, z góry na dół.

Kierunek czytania, współczesne pismo arabskie.

Teksty pisma chińskiego i japońskiego również mogą być pisane od lewej do prawej, z góry na dół, jednak tradycyjny i często stosowany kierunek pisania jest tu pionowy, z góry na dół, z układem kolumn od prawej do lewej.

W tradycyjnym piśmie mongolskim, które nadal używane jest w Mongolii Wewnętrznej w Chinach, kierunek pisania jest pionowy, z góry na dół, następie od lewej do prawej.

Systemy pisma stosowane w Europie

Zdecydowana większość głównych języków europejskich używa alfabetu łacińskiego. W większości z nich dodawane są znaki diakrytyczne lub dodatkowe litery (jak islandzkie ð, þ). W języku bułgarskim, serbskim, macedońskim, białoruskim, ukraińskim oraz rosyjskim stosuje się cyrylicę, jednak istnieją między nimi pewne rozbieżności dotyczące niektórych liter. W serbskim często używa się także alfabetu łacińskiego. Język romani (romski) (rzadko zapisywany) pisany jest cyrylicą w tych krajach, w których również język pierwszy zapisywany jest za pomocą tego alfabetu.

Greka jest obecnie jedynym językiem używającym alfabetu greckiego. Podobnie języki gruziński i ormiański, na granicy między Europą i Azją, zapisywane są w odrębnych specyficznych alfabetach.