łotewski

Latviešu valoda

Liczba rodzimych mówców

około 1,7 miliona

Oficjalny język

Republika Łotewska, UE

Język diaspory

USA (100.000), Irlandia (50.000), Wielka Brytania (40.000), Kanada (28.000), Brazylia (25.000), Rosja (20.000), Australia (20.000), Nowa Zelandia (20.000), Litwa, Estonia, Ukraina, Belgia

Alfabet
33 litery

Przypadki
7

Kod językowy
lv, lav

Typologia językowa
fleksyjny , SVO

Rodzina językowa
indoeuropejska, gałąź bałtosłowiańska, grupa bałtycka, podgrupa wschodniobałtycka

Liczba dialektów
trzy dialekty: liwoński, środkowy (na tym dialekcie oparty jest język literacki) i górnołotewski

Najdłuższy wyraz

pretpulksteņrādītājvirziens

kierunek przeciwny do ruchu wskazówek zegara

Ciekawy wyraz lub zdanie

trīsšķautņains

trójścienny

bardzo trudne do wymówienia

ieeja

wejście

ten wyraz właściwie nie zawiera spółgłosek

Historia

Łotewski jest jednym z dwóch nadal żywych języków wschodniobałtyckich z rodziny indoeuropejskiej. W przeciwieństwie do litewskiego, zachowało się w nim mało form archaicznych.

Badania wykazują, że języki bałtyckie tworzyły oddzielną gałąź rodziny indoeuropejskiej już w X wieku p.n.e. Języki wschodniobałtyckie oddzieliły się od zachodniobałtyckich (lub po prostu od bałtyckich) około V wieku naszej ery. Różnica między litewskim a łotewskim zaczęła się pojawiać od IX wieku, chociaż jeszcze długo pozostawały one dialektami tego samego języka.

Gramatyka

Szyk wyrazów w zdaniu jest swobodny; zależy on od tego wyrazu, którego znaczenie w danym zdaniu jest najważniejsze. Na przykład zdanie „W szklance jest woda” jest zbudowane następująco: Glāzē ir ūdens, a „Woda jest w szklance” ma postać: Ūdens ir glāzē. W języku łotewskim nie ma przedimków ani rodzajników, ale przymiotniki przyjmują cechę określoności/nieokreśloności.

Rzeczowniki odmieniają się przez rodzaj, liczbę i przypadki. Jest siedem przypadków:

	Rodzaj męski			Żeński
Liczba pojedyncza
Mianownik	Draug-s przyjaciel	Vēj-š wiatr	Kuģ-is statek	Liep-a lipa	Pas-e paszport
Dopełniacz	Draug-a	Vēj-a	Kuģ-a	Liep-as	Pas-es
Celownik	Draug-am	Vēj-am	Kuģ-im	Liep-ai	Pas-ei
Biernik	Draug-u	Vēj-u	Kuģ-i	Liep-u	Pas-i
Narzędnik	Draug-u	Vēj-u	Kuģ-i	Liep-u	Pas-i
Miejscownik	Draug-ā	Vēj- ā	Kuģ-ī	Liep- ā	Pas-ē
Wołacz	Draug-s!	Vēj-š!	Kuģ-i!	Liep-a!
Liczba mnoga
Mianownik	Draug-i	Vēj-i	Kuģ-i	Liep-as	Pas-es
Dopełniacz	Draug-u	Vēj-u	Kuģ-u	Liep-u	Pas-u
Celownik	Draug-iem	Vēj-iem	Kuģ-iem	Liep- ām	Pas-ēm
Biernik	Draug-us	Vēj-us	Kuģ-us	Liep- as	Pas-es
Narzędnik	Draug-iem	Vēj-iem	Kuģ-iem	Liep- ām	Pas-ēm
Miejscownik	Draug-os	Vēj-os	Kuģ-os	Liep- ās	Pas-ēs

Przymiotniki odmienia się przez rodzaj, liczbę i przypadki; są one zatem uzgodnione z określanymi przez nie rzeczownikami.

Specyficzną cechą przymiotników łotewskich jest występowanie form długich i krótkich.

Czasowniki łotewskie odmieniają się przez stronę, czas (teraźniejszy, przeszły i przyszły), tryb oraz osoby i liczby. Mają także wiele form imiesłowowych.

Przykłady imiesłowów:

ziedošs koks
kwitnące drzewo
noziedējis koks
przekwitłe drzewo
lasāma grāmata
czytana książka
izcepta maize
upieczony chleb
viņš iet domādams
idzie myśląc

System pisma i wymowa

Współczesny alfabet łotewski składa się z 33 liter.

Samogłoski w łotewskim mogą być długie lub krótkie. Długie i krótkie samogłoski stanowią niezależne dźwięki i mogą różnicować wyrazy oraz formy wyrazów, na przykład:kazas – kozy, kāzas – wesele, kase – kasa, kasē – w kasie. Samogłoski akcentowane i nieakcentowane wymawiane są w ten sam sposób. Długość samogłosek we współczesnym łotewskim oznaczana jest poprzez makron – kreskę nad literą: ā, ē, ī, ū

Dyftongi: ai, ei, ui, o [uo], au, ie. Półspółgłoska j po samogłoskach może tworzyć dyftongi: na przykład: klajš [klaiʃ] „otwarty”, zvejnieks [zveinieks] „rybak”, šuj [ʃui] „szyje”. Spółgłoska v także może tworzyć dyftongi, na przykład: tev [teu] „dla ciebie”.

W języku łotewskim litery Ļ ļ, Ņ ņ, Ķ ķ, Ģ ģ stosuje się dla oznaczenia 4 miękkich spółgłosek. Spółgłoski dźwięczne, gdy występują bezpośrednio przed bezdźwięcznymi, są ubezdźwięczniane w wymowie. Spółgłoskowe zakończenia wyrazów:-ds (gads = rok) i -ts (lakats = chusteczka) zwykle wymawia się jako [ts], -žs (spožs = jasny), -šs (svešs = obcy) jako „sz”. Spółgłoski dźwięczne na końcu wyrazów zawsze wymawiane są jako dźwięczne.

W łotewskim akcent pada na pierwszą sylabę, poza kilkoma wyjątkami. Są trzy typy intonacji wyrazowej: płaska (stieptā), opadająca (krītošā) i przerywana (lauztā intonācija). Na przykład: loks ([luõks], dymka), loks ([lùoks], łuk), logs ([luôgs], okno).

Spółgłoski łotewskie mogą być dźwięczne lub bezdźwięczne, twarde lub miękkie, a ponadto mają różne właściwości zależnie od miejsca i sposobu artykulacji.

Dialekty

Istnieją trzy główne dialekty języka łotewskiego:

Źródło: Wikimedia Commons

Grzeczność (etykieta) językowa

Grzeczny sposób zwracania się do kogoś polega na użyciu zaimka i formy czasownika drugiej osoby liczby mnogiej Jūs („wy”).

Oficjalny sposób grzecznego zwracania się do kogoś polega na użyciu nazwiska tej osoby w dopełniaczu oraz wyrazów kungs (pan) lub kundze (pani), na przykład: Kļaviņa kungs, Liepas kundze. Taka sama konstrukcja stosowana jest przy zwracaniu się do osoby o wyższej pozycji, na przykład: prezidenta kungs, ministres kundze.

Do rodziców mówi się zazwyczaj na „ty”, ale na wsi niekiedy nadal używa się w tym przypadku drugiej osoby liczby mnogiej. Imion używa się w sytuacjach bardziej nieformalnych, nazwisk w bardziej formalnych.

Ciekawe jest, że w języku łotewskim nie ma silnych przekleństw. Jeśli ktoś ma ochotę zakląć, musi użyć określeń negatywnych, jak īkstoņa („zrzęda”), albo korzystać z bogatych źródeł języka rosyjskiego lub angielskiego.

Lingvopedia