Slóivéinis
Slovenski jezik
Slovenski jezik
2.4 milliún
An tSlóvéin, AE
An Ostair, an Iodáil, an Ungáir
An Airgintín, Stáit Aontaithe Mheiriceá, an Astráil
Slavaigh ab ea sinsir na Slóivéanach nua-aimseartha, a chuir fúthu i réigiún sna hAlpa Thoir, ar chríocha na Slóivéine, na hUngáire Theas, na hOstaire Theas agus na hIodáile Thoir-Thuaidh, ag tosú sa 6ú céad. Is sa 10ú céad a scríobhadh na doiciméid is sine sa tSlóvéinis; tá siad freisin ar na téacsanna is sine a scríobhadh i dteanga Shlavach le haibítir na Laidine. Leasaitheoirí Protastúnacha sa 16ú céad a scríobh na chéad 50 leabhar sa tSlóvéinis; ina measc tá an chéad ghraiméar i 1550 agus an chéad aistriúchán den Bhíobla. Rugadh an teanga liteartha nua-aimseartha ó chanúintí Slóivéinise éagsúla agus ó thraidisiún scríbhneoireachta na Slóvéinise leis na céadta bliain anuas.
Lámhscríbhinní Freising ón 10ú céad..
Sa tSlóivéin, tá 6 ghrúpa canúintí agus 46 chanúint i limistéar geografach sách beag. Dá bhrí sin, is í an tSlóivéinis an teanga Shlavach is saibhre ó thaobh líon na gcanúintí. Tá roinnt cúiseanna leis sin. Lonnnaíodh críoch na Slóivéine ó roinnt treonna. Tagann ceithre ghrúpa teanga (Gearmáinic, Fionn-Úgrach, Rómánsach agus Slavach) le chéile san áit seo, agus bíonn gach ceann acu ag dul i bhfeidhm ar a chomharsana. Tá tábhacht leis na dálaí geografacha freisin, toisc gur bhac daingean teagmhálacha idir pobail iad na gleannta Alpacha agus na foraoisí sléibhe ollmhóra. Thug na dálaí sin uile oidhreacht teanga shaibhir, agus stór focal agus gramadach ar leith ina lán áiteanna, a bhíonn deacair a thuiscint do chainteoirí ó réigiúin eile.
Tá an litriú ina mheascán de phrionsabail foghraíochta agus sanasaíochta, agus is é an dara ceann is suntasaí. Ar an ábhar sin, ní léitear an litir chéanna i gcónaí ar an mbealach céanna: mar shampla, L ag deireadh focail agus tar éis guta, fuaimnítear mar W an Bhéarla é: bil [biw]. Fuaimnítear V roimh chonsan freisin mar W: stavba [stawba], vhod [whod]. Scríobhtar 29 bhfuaim na Slóivéinise le 25 litir Laidine, agus tá marc idirdhealaithe ar 3 cinn (č = ch, š = sh, ž = zh).
Is féidir leis an mbéim a bheith ar aon siolla. Ní hionann brí d'fhocail a bhfuil béim ar shiollaí éagsúla iontu.
Chun foirm na haidiachta a chinneadh, tugann sé thuiseal agus trí inscne 18 bhféidearthacht. Réimnítear briathra de réir pearsa (an chéad, an dara agus an tríú pearsa), 4 aimsir (láithreach, fáistineach, foirfe agus ollfhoirfe) agus 3 uimhir (uatha, iolra agus uimhir dhé). Tá go leor briathra neamhrialta, dá bhrí sin, agus is deacair iad a aithint agus ní furasta iad a fhoghlaim. Ní hamháin go bhfuil áit na béime, an uimhir dhé agus an ginideach deacair d'eachtrannaigh, ach fiú do na Slóivéanaigh féin.
Úsáidtear an uimhir dhé fara uatha agus iolra. Má thagraíonn ainmfhocal do bheirt, do dhá rud nó nó dhá choincheap, ba chóir é a dhíochlaonadh san uimhir dhé, atá difriúil ó uatha agus iolra. Úsáidtear an uimhir dhé ní hamháin don ainmfhocal, ach freisin d'aidiachtaí agus forainmneacha, agus réimnítear briathra, ní hamháin san uimhir uatha agus iolra, ach san uimhir dhé chomh maith.
Uatha | Uimhir dhé | Iolra | |
---|---|---|---|
1ad pearsa | grem | greva | gremo |
2ra pearsa | greš | gresta | greste |
3ú pearsa | gre | gresta | gredo |
Uatha | Uimhir dhé | Iolra | |
---|---|---|---|
Ainmneach | mož | moža | možje |
Ginideach | moža | mož | mož |
Tabharthach | možu | možema | možem |
Áinsíoch | moža | moža | može |
Áitreabhach | pri možu | pri možeh | pri možeh |
Uirliseach | z možem | z možema | z možmi |
Uatha | Uimhir dhé | Iolra | |
---|---|---|---|
Ainmneach | deklica | deklici | deklice |
Ginideach | deklice | deklic | deklic |
Tabharthach | deklici | deklicama | deklicam |
Áinsíoch | deklico | deklici | deklice |
Áitreabhach | pri deklici | pri deklicah | pri deklicah |
Uirliseach | z deklico | z deklicama | z deklicami |
Baineann an tSlóivéinis leis na teangacha Slavacha agus coinníodh roinnt gnéithe ársa den Phróta-Shlaivis inti a cailleadh sna teangacha Slavacha eile
Is í an ghné ársa is suntasaí an uimhir dhé, ná húsáidtear ach amháin sa tSlóivéinis agus i dteangacha Sorbacha na Gearmáine. Níl ach iarsmaí den uimhir dhé sna teangacha Slavacha eile.
Gné ársa eile a caomhnaíodh sa tSlóivéinis, sin córas na bhforainmneacha, atá an-rialta. Is beag teanga a bhfuil a leithéid acu.
Ceisteach (K) | Taispeántach (T) | Neamhshonrach (VS) | Diúltach (N) |
---|---|---|---|
kaj
cad |
to
é sin |
vse
gach rud |
nič
faic |
kdo
cé |
ta, tisti
é seo |
vsak
gach |
nihče
éinne |
kakšen
cén cineál |
takšen
a leithéid |
vsakršen
gach cineál |
nikakršen
gan aon |
kje
cá |
tam
ansin |
vsepovsod
gach áit |
nikjer
gan aon áit |
kdaj
cathain, nuair |
takrat / tedaj
ansin |
vedno / vsakokrat
i gcónaí |
nikoli
riamh |
kako
conas |
tako
mar sin |
vsekakor
i ngach slí |
nikakor
gan in aon slí |
koliko
cé mhéad |
toliko
an oiread sin |
- |
nekoliko
roinnt |
Cruthaíonn an tSlóivéinis focail nua atá bunaithe ar a fréamhacha dúchais, dá bhrí sin, is lú líon na bhfocal iasachta inti ná i dteangacha eile. Ach, ar ndóigh, glacann sí freisin le focail iasachta, ach cuirtear in oiriúint do rialacha an teanga iad ("euro", sin evro).
Tugann go leor teangacha CD an Bhéarla ar dhlúthdhioscaí, ach sa tSlóivéinis tugtar zgoščenka orthu (cé go n-úsáidtear CD uaireanta freisin), "ríomhaire", sin računalnik, "fón cliste", sin dlančnik, srl