Gearmáinis

Deutsche Sprache

Líon na gcainteoirí dúchais

95-100 milliún (tíortha inar teanga oifigiúil í), 120 milliún (na tíortha go léir)

Teanga oifigiúil i

An Ghearmáin, an Ostair, an Eilvéis, an Iodáil (an Tioróil Theas), Lichtinstéin, Lucsamburg, An Bheilg, AE, an Chomhairle Nordach

Teanga mhionlaigh i

An Fhrainc (1.2 milliún), an Bhrasaíl (0.9 milliún), an Rúis (850,000), an Afraic Theas (300,000-,500,000), an Chasacstáin (360,000), An Pholainn, an Ungáir, an Rómáin, an Iodáil, Poblacht na Seice, sa Namaib, an Danmhairg, an tSlóvaic, Cathair na Vatacáine (Na Gardaí Eilvéiseacha), Veiniséala (Colonia Tovar)

Teanga diaspóra

SAM, an Airgintín, an Bhrasaíl, Ceanada, Meicsiceo, An Astráil, an Afraic Theas, An tSile, an Bholaiv, an Ísiltír, Peiriú, an Pholainn, Iosrael, Eacuadór, an Úcráin, an Phoblacht Dhoiminiceach, an Ghréig, Éire, an Nua-Shéalainn, an Namaib

Aibítir
26litreacha

Tuisil gramadaí
4

Cód teanga
de, deu, ger

Saintréitheacht theangeolaíoch
infhillte , cumascach , SOV /V2

Fine teangacha
Ind-Eorpach, Iar-Ghearmáinic, Ard-Ghearmáinis

Líon na gcanúintí
Roinnt céadta, mórán agus cóid ISO 639-3 acu, cuid acu ina dteangacha iontu féin, b'fhéidir: Gearmáinis Íochtarach, Lár-Ghearmáinis, Gearmáinis Uachtarach (agus Almáinis), Giúdais, Lucsamburgais, Gearmáinis Pennsylvania.

An focal is sia

Telekommunikationskundenschutzverordnung

treoir chosanta do chustaiméirí teileachumarsáide

Nachrichtenübermittlungsbeschleunigungssystem

córas luasghéaraithe um aistriú nuachta

Focal nó abairt aisteach

Angstschweiß

fuarallas

8 gconsan as a chéile

Batterieeier

uibheacha cúbarnaí

5 ghuta as a chéile

Milieueinflüsse

tionchair timpeallachta

5 ghuta as a chéile

Réamhrá

Tá an Ghearmáinis Iina teanga oifigiúil i seacht dtír in AE, agus is í an teanga is mó san Aontas í. Mar sin féin, ní teanga idirnáisiúnta cosúil le Béarla, Fraincis, Spáinnis nó Portaingéilis í. Ar an gcéad dul síos, bíodh go raibh eisimirce mhór ón nGearmáin chuig ilchríocha eile, ba dhaoine aonair gan tacaíocht stáit a d'imigh, gan tacaíocht chultúrtha nó mhíleata impireachta. Dá bhrí sin, le himeacht ama, easamhlaíodh na deicheanna de mhilliún lonnaitheoirí Gearmánacha i Mheiriceá, san Afraic Theas agus san Aigéine sna náisiúin óstaigh agus chaill siad a dteanga. Sa dara háit, laghdaigh an dá chogadh domhanda na críocha ina labhraítear Gearmáinis agus cailleadh dea-thoil (ar an gcuid is lú) agus dúnadh institiúidí cultúrtha cosúil le scoileanna i dtíortha ar nós na Stát Aontaithe agus na Brasaíle. Eisceacht shuntasach ó mheath ginearálta uimhriúil na Gearmáinise is ea an pobal Amish sna Stáit Aontaithe, a bhfuil ráta fáis bliantúil (!) beagnach 5% acu, ar cheart go teoiriciúil iad a dhéanamh ar an ngrúpa daonra is mó i SAM faoi chasadh an chéid.

Stair

Sean-Ghearmáinis Ard
~ 200 - 900

Aistrithe conasan na hArd-Ghearmáinise
(bdg→ptk, th→d, v→b, k→ch, p→pf, t→ts/ss)
~ 870

Laoi Hildebrand & téacsanna Muspilli

Foinse
Meán-Ghearmáinis Ard
1138 - 1254

Hohenstaufen: Caighdeán liteartha arna bhunú ar an Almáinis
Leathnú soir
~ 1200 - 1400

Stát Ord na dTeotanach sna tíortha Baltacha - Luath-Ghiúdais
(Meán-Ghearmáinis Ard agus litreacha Eabhraise)
Nua Ghearmáinis Ard Luath
~ 1300 - 1600

An Conradh Hainseatach, riarachán san Íseal-Ghearmáinis
1450

Preas clódóireachta (Gutenberg)
1522 - 1534

Aistriúchán den Bhíobla (Luther)

Wikimedia Commons
Nua-Ghearmáinis Ard
1700 - 1900

Eisimirce ollmhór go Meiriceá
1800

Rinneadh teanga labhartha den Ard-Ghearmáinis chaighdeánach (Hochdeutsch)
1852 - 1860

Foclóir Ard-Ghearmáinise caighdeánaí (Grimm)

Wikimedia Commons
1901

Caighdeánú
(2ú Comhdháil faoin Litriú)
1996

Leasú litrithe

Aistrithe conasan na hArd-Ghearmáinise

	Céad bliain	Arna haistriú (Ard-Ghearmáinis)	Gan aistriú (Béarla)
d→t	2-4	gut	good
p→ff	4/5	Schiff	ship
t→ss	4/5	essen	eat
k→ch	4/5	machen	make
t→ts	5/6	Zehe	toe
p→pf	6/7	Apfel	apple
ß→b	7/8	geben	give
b→p	8/9	Rippe	rib
d→t	8/9	Tag	day
dg→ck	8/9	Brücke	bridge
þ→d	9/10	Dorn	thorn

Córas scríbhneoireachta agus fuaimniú

Tá aibítir 26-litir ag an nGearmáinis, ach úsáideann sí umlaut ar a, o agus u (ä, ö, ü), chomh maith le litir speisialta (ß) le haghaidh s éaglóraigh i ndiaidh gutaí fada.

Tá litriú sanasaíochta ag an nGearmáinis ná fuil i dteagmháil le fuaimniú an lae inniu, is féidir fuaimniú (de ghnáth) a thuar ón bhfoirm scríofa, ámh. Seo samplaí de choinbhinsiúin litrithe speisialta sch /ʃ/ (Schale 'babhla'), st /ʃt/ (Stoff 'fabraic'), sp /ʃp/ (Spaß 'spraoi') agus na défhoghair ei /a͡ɪ/ ({sound4 } 'ubh') agus eu /ɔʏ̯/ (Heu 'féar').

Tá amhrán cáiliúil do leanaí a léiríonn córas fuaime na Gearmáinise go seoigh. https://www.youtube.com/watch?v=B9ylfF-sYf4

Shuigh triúr Síneach le holldord ar an tsráid agus bhí siad ag comhrá. Tháinig na póilíní: Anois, cad é seo? - Triúr Síneach le holldord.

Athchantar an t-amhrán, gach uair ag athrú na ngutaí uile leis an nguta nó an défhoghar céanna, mar shampla 'a': Dra Chanasan mat dam Kantrabass ..., 'ö': Drö Chönösön möt döm Köntröböss ..., nó fiú 'au': Drau Chaunausen maut daum Kauntraubauss ....

Gramadach

Tá ceithre thuiseal agus trí inscne gramadaí sa Ghearmáinis, agus tá aontú idir na hailt, na haidiachtaí agus na hainmfhocail. Ní hionann díochlaonadh na n-aidiachtaí ag brath ar cibé an bhfuil an abairt ainmfhoclach cinnte nó éiginnte. Suimiúil go leor, is beag infhilleadh a bhíonn ag ainmfhocail na Gearmáinise féin, is é an t-alt is mó a léiríonn an t-infhilleadh. Tréith ar leith den Ghearmáinis is ea umlaut a úsáid don infhilleadh. Dá bhrí sin léiríonn go leor ainmfhocal Gearmáinise an uimhir iolra trí athrú a dhéanamh ar an nguta atá faoi bhéim: a/o/u → ä/ö/ü.

frása ainmfhoclach cinnte:

	Fireann an mac tíre liath/na mic tíre liatha	Baineann an luch bheag/na lucha beaga	Neodrach an capall tapa/na capaill thapa
Ainmneach	der graue Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde
Ginideach	des grauen Wolf(e)s der grauen Wölfe	der kleinen Maus der kleinen Mäuse	des schnellen Pferd(e)s der schnellen Pferde
Tabharthach	dem grauen Wolf den grauen Wölfen	der kleinen Maus den kleinen Mäusen	dem schnellen Pferd den schnellen Pferden
Áinsíoch	den grauen Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde

frása ainmfhoclach éiginnte:

	Fireann mac tíre liath/mic tíre liatha	Baineann luch bheag/lucha beaga	Neodrach capall tapa/capaill thapa
Ainmneach	ein grauer Wolf grauen Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein scnnelles Pferd schnelle Pferde
Ginideach	eines grauen Wolf(e)s grauer Wölfe	einer kleinen Maus kleiner Mäuse	eines schnellen Pferd(e)s schneller Pferde
Tabharthach	einem grauen Wolf grauen Wölfen	einer kleinen Maus kleinen Mäusen	einem schnellen Pferd schnellen Pferden
Áinsíoch	einen grauen Wolf graue Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein schnelles Pferd schnelle Pferde

Infhilltear na briathra don phearsa agus don uimhir, agus aontaíonn siad leis an ainmní. Seachas foircinn infhillte. tá líon mór tréanbhriathra, mar a thugtar sa Ghearmáinis orthu, a mbíonn athruithe ar ghuta inmheánach acu chun infhilleadh aimsire a léiriú, agus bíonn umlaut sa 2ú agus 3ú pearsa, uimhir uatha, de bhriathra, agus sa mhodh foshuiteach caite.

schlafen (codladh)	Uatha	Iolra
1ad pearsa	Ich schlafe (codlaím ) Ich schlief (chodlaíos )	Wir schlafen (codlaímid) Wir schliefen (chodlaíomar )
2ra pearsa	Du schläfst (codlaíonn tú) Du schliefst (chodlaís )	Ihr schlaft (codlaíonn tú) Ihr schlieft (chodlaís )
3ú pearsa	Er/sie/es schläft (codlaíonn sé/sí) Er/sie/es schlief (chodail sé/sí )	Sie schlafen (codlaíonn siad) Sie schliefen (chodail siad )

Déanmhas focal agus foclóir

Tá clú ar an nGearmáinis as a foclóir mór. Tá sé seo amhlaidh i ngeall ar thraidisiún liteartha fada as a d'eascair comhchiallaigh ó go leor aoiseanna agus canúintí, agus toisc go nglacann an Ghearmáinis le cumasc focal (Apfelsaft), i gcás ina n-úsáideann an Béarla slabhraí ainmfhocal ( apple juice ) agus an Fhraincis frásaí réamhfhoclacha i ndiaidh ainmfhocal ( jus de pomme ). Suimiúil go leor, tá an Vicipéid Gearmáinise ar an 2ra ceann is mó ar domhan, agus tá sé i bhfad níos mó ná mar a mheasfá ó líon na gcainteoirí Gearmáinise.

Cúis eile fós le méid an fhoclóra sa Ghearmáinis is ea maorlathas mór na Gearmáine, ar gá dóibh focal maorlathach ar gach rud ó Postwertzeichen (Briefmarke - stampa) go Personenkraftwagen/PKW (Auto - carr).

Mar sin, nuair a chuirtear isteach ar cheadúnas tiomána, féadfaidh "ní hea" simplí a bheith mar seo: Ihr Antrag auf Einleitung eines Verfahrens zur Erteilung der Erlaubnis zum Führen eines Kraftfahrzeugs auf öffentlichen Straßen wurde abgelehnt. (diúltaíodh d'iarratas ar thionscnamh imeachtaí arb é is aidhm dóibh cead a bhronnadh chun mótarfheithicil a thiomáint ar shráideanna poiblí).

Canúintí

Tá tírdhreach canúna na Gearmáine an-chasta, toisc go raibh ceantar na teanga ina bhreacachan pholaitiúil de mhionríochtaí ceannasacha i rith fhormhór na staire, agus gan iad coinnithe le chéile ach ar bhealach scaoilte ag impire tofa. I dtéarmaí canúna, is í an teorainn is cáiliúla an t-aistriú fuaime thuaidh/theas láimh le Frankfurt, agus b/d/g ó thuaidh agus p/t/k ó dhheas. Ní haistrithe fuaime amháin atá sna difríochtaí canúna áfach, agus tá siad le fáil freisin san fhoclóir. Rollóga, mar shampla, Brötchen sa tuaisceart iad, agus Wecken nó Semmel sa deisceart, a aistríonn trí Weckerl agus Semmerl sa Bhaváir go Weggli agus Semmeli san Eilvéis. I measc na leaganacha eile ó thuaidh tá Schrippe (Beirlín), Luffe (Braunschweig) agus an leagan Danmhairgise Rundstück (da: rundstykke).

Íseal

Sacsainis Íseal
1. Schleswigisch
2. Holsteinisch
3. Nordniedersächsisch
4. Groninger Platt
5. Nordniedersächsische Dialekte in den Niederlanden
6. Westfälisch
7. Ostfälisch
Sacsainis Íseal Thoir
1. Mecklenburgisch-Vorpommersch
2. Nordmärkisch
3. Mittelmärkisch

Lár

Iar-Ghearmáinis Lárnach
1. Ripuarisch
2. Moselfränkisch
3. Letzeburgisch
4. Hessisch
5. Pfälzisch
6. Lothringisch (Fränkisch)
Oir-Ghearmáinis Lárnach
1. Thüringisch
2. Sächsisch
3. Berliner Dialekt
4. Lausitzisch-Schlesisch

Uachtarach

Gearmáinis Uachtarach Thuaidh
1. Ostfränkisch
2. Südfränkisch
Gearmáinis Uachtarach Thiar
1. Schwäbisch
2. Niederalemannisch
3. Elsässisch
4. Hochalemannisch
5. Höchstalemannisch
Gearmáinis Uachtarach Thoir
1. Nordbairisch
2. Mittelbairisch
3. Südbairisch

Naisc

Suíomh gréasáin ilteangach d'fhoghlaim na Gearmáinise:http://deutsch.info

Teangaipéid

Gearmáinis

Líon na gcainteoirí dúchais

Teanga oifigiúil i

Teanga mhionlaigh i

Teanga diaspóra

An focal is sia

Focal nó abairt aisteach

Réamhrá

Stair

Sean-Ghearmáinis Ard

~ 200 - 900

~ 870

Meán-Ghearmáinis Ard

1138 - 1254

~ 1200 - 1400

Nua Ghearmáinis Ard Luath

~ 1300 - 1600

1450

1522 - 1534

Nua-Ghearmáinis Ard

1700 - 1900

1800

1852 - 1860

1901

1996