Rekte al la enhavo

Esperanto

Esperanto lingvo

Nombro da denaskaj parolantoj

Inter 100 000 kaj 2-3 milionoj (100 000 flue parolas kaj 2-3 milionoj studis ĝin)

Oficiala lingvo en

Nur en internaciaj Esperanto-kongresoj kaj kunvenoj

Malplimulta lingvo en

Esperantoparolantoj loĝas en pli ol 120 landoj. Ili estas oficiale agnoskita malplimulto nenie.

Diaspora lingvo en

Eblas kompari la Esperanto-socion kun diasporo. Esperantoparolantoj vivas en la tuta mondo kaj havas propran kulturon, sed neniun leĝan statuson.

Alfabeto
28 literoj
Gramatikaj kazoj
2
Lingvokodo
eo, epo
Lingva tipologio
aglutina kun izolaj trajtoj, libera vortordo
Lingvofamilio
Novlatinida lingvo
Nombro da dialektoj
Neniu dialekto

La plej longa vorto

Tio estas la plej longa vorto iam trovita en teksto, sed eblas krei multe pli longajn vortojn, kiuj obeas la gramatikregulojn de Esperanto, ekzemple: kontraŭkolektivismobatalantoj, gekontraŭdelikventismospecialiĝintoj

Kurioza vorto aŭ frazo

Plursencaj vortoj:

Enkonduko

La lingvon iniciatis Ludwig Lazar Zamenhof, kiu kreis gramatikon surbaze de eŭropaj lingvoj kun minimuma kvanto da esceptoj. La vortoprovizo baziĝas ĉefe sur la latinidaj lingvoj, kvankam ĝi enhavas ankaŭ vortojn el ĝermanaj lingvoj kaj iom el aliaj. La nova lingvo, kies unua lernolibro aperis en 1887, allogis komunumon de parolantoj kaj komenciĝis normala proceso de lingvoevoluo ene de homgrupo, kiu ĝin uzis en multaj vivsferoj kaj en kreado de la propra lingva kulturo. Du jardekojn poste naskiĝis la unuaj infanoj, kiuj denaske parolis kun siaj gepatroj ankaŭ en Esperanto, ili estis la unuaj denaskuloj. Tial eblas diri ke ĝi estas lingvo kreita unue por internacia komunikado, kiu poste kreoliĝis kaj nun estas lingvo de esperantista diaspora komunumo.

Ĝi estis kreita surbaze de la vortoprovizo de hindeŭropaj lingvoj, sed kun la celo, ke ĝi estu facile lernebla. Pro tio, la gramatiko estas aglutina, karakteriza trajto de tjurkaj kaj finn-ugraj lingvoj, kaj en pli profunda nivelo ĝi estas ankaŭ izola, kiel la ĉina kaj la vjetnama. Tio signifas, ke ĝiaj morfemoj povas esti uzataj kiel sendependaj vortoj. Ĝi havas komplete regulan gramatikon kaj ebligas krei multege da vortoj kombinante radikojn kaj proksimume kvardek afiksojn (ekzemple, el la radiko san-, eblas krei vortojn kiel malsana, malsanulo, gemalsanuloj, malsanulejo, sanigilo, saniĝinto, sanigejo, malsaneto, malsanego, malsanegulo, sanstato, sansento, sanlimo, malsankaŭzanto, kontraŭmalsanterapio…). La ĉefaj parolpartoj (substantivoj, verboj, adjektivoj kaj adverboj) havas finaĵojn, kiuj ĉiam montras la parolparton. Ĝia reguleco igas ĝin aparte facile lernebla, kaj ĝia eblo krei novajn vortojn igas ĝin unu el la plej produktemaj lingvoj, kun potenciale senlima nombro da vortoj. Ĝi povas esprimi ĉiajn novajn ideojn aŭ statojn. Ekzemple, oni povas skribi romanon pri fikciaj tabloformaj marsanoj kaj nomi ilin tablo, tablino, tablido… Eblas imagi aparaton, kiu simpligas seksan vivon kaj nomi ĝin sekssimpligilo, homon paŝantan malantaŭen (inversmarŝanto), rimedon kontraŭ dogmismo (maldogmigilo), ktp.

Historio

  • 1878

    La unua praversio de Esperanto, kiun Zamenhof nomis Lingwe Uniwersala, estas finpretigita. Ĝi tamen tre malsamas de moderna Esperanto.

  • 1887

    Zamenhof kun helpo de sia edzino publikigas la Unuan Libron, kiu enkondukas modernan Esperanton.

  • 1889

    La unua Esperanta revuo, La Esperantisto, estas eldonata en Nurenbergo, kaj la unua Esperanto-klubo estas fondita.

  • 1905

    La unuan Universalan Kongreson en Boulogne-sur-Mer partoprenas 688 homoj.
    La Fundamento de Esperanto estas eldonita.

  • 1908

    La Universala Esperanto-Asocio estas fondita.

  • 1954

    Unesko ekigas konsultajn rilatojn kun UEA. Unua Unesko-rezolucio.

  • 1985

    Dua Unesko-rezolucio. Unesko instigas UN-membroŝtatojn al aldono de Esperanto en lernejajn programojn.

  • 1987

    6000 esperantistoj ĉeestas la 72-an Universalan Kongreson en Varsovio okaze de la centjariĝo de Esperanto.

  • 2002

    lernu!, la plej granda senpaga retejo por lerni Esperanton, estas lanĉita.

  • 2008

    La Esperanta versio de Vikipedio, la plej granda reta enciklopedio, atingas 100 000 artikolojn.

  • 2009

    Eblas trapasi internaciajn Esperanto-ekzamenojn je tri niveloj (B1, B2, C1) pri la kvar bazaj kompetencoj: lega kaj aŭda kompreno, skriba kaj parola komunikado, laŭ la Komuna eŭropa referenckadro por lingvoj.

  • 2012

    Google Translate aldonas Esperanton kiel 64-an lingvon.

Skribosistemo kaj prononco

  • a
  • b
  • c
  • ĉ
  • d
  • e
  • f
  • g
  • ĝ
  • h
  • ĥ
  • i
  • j
  • ĵ
  • k
  • l
  • m
  • n
  • o
  • p
  • r
  • s
  • ŝ
  • t
  • u
  • ŭ
  • v
  • z

Esperanto estas legata tiel, kiel ĝi estas skribata. Ĉiu litero ĉiam havas la saman sonon, la saman sonon ĉiam reprezentas la sama litero kaj oni ĉiam akcentas la antaŭlastan silabon. Diftongoj kiel aŭ, eŭ, oŭ kaj aj formas unu silabon.

Kelkaj specialaj literoj de Esperanto estas ĉ, ŝ, ĝ, ĥ, ĵ.

Gramatiko

Ĉiuj substantivoj finiĝas per -o: tabl-o, lamp-o, hom-o.

Ĉiuj adjektivoj finiĝas per -a: bela, granda, malgranda.

La infinitivo de ĉiuj verboj finiĝas per -i: havi, iri.

En la nuna tempo la finaĵo estas -as: mi manĝas, li manĝas, ili estas, mi estas, ŝi estas.

En la pasinta tempo la finaĵo estas -is: li lernis, ili estis, homo estis, li manĝis.

En la estonta tempo la finaĵo estas -os: mi lernos, Marko sidos.

Krom la nominativo ekzistas ankaŭ akuzativo, kiu estas uzata por substantivoj, adjektivoj kaj pronomoj, kaj ununombre, kaj multenombre: -n, ekzemple Mi vidas aŭton. Aŭton mi vidas..

Danke al la akuzativo, la vortordo estas pli libera.

La multenombro de substantivoj kaj adjektivoj estas formata per la finaĵo -j post la finaĵo -o-a: librolibroj.

Estas ĉirkaŭ kvardek prefiksoj kaj sufiksoj, kiuj helpas krei novajn vortojn. Inter la plej oftaj estas la prefikso mal-, kiu inversigas la signifon de vorto. Tiel bona iĝas malbona kaj bela iĝas malbela.

La sufikso -ul signifas “persono”, ekzemple grandnazulo. La sufikso -in kreas inajn formojn kiel grandnazulinoj.

Ununombro Plurnombro
Nominativo Akuzativo Nominativo Akuzativo
Artikolo ((iu) / la) - / la - / la - / la - / la
Adjektivo (granda) granda grandan grandaj grandajn
Substantivo (lupo) lupo lupon lupoj lupojn

Ekzistas du ĉefaj portaloj, kie eblas lerni la lingvon rete. Ĝenerala retejo estas www.lernu.net, dum www.edukado.net ĉefe celas instruistojn.

Vikipedio en Esperanto: eo.wikipedia.org.

Temaj vortoj

Amuzaj aŭ strangaj tradiciaj proverboj aŭ idiomoj

Reiri supren