Przejdź do treści

szwedzki

Svenska

Liczba rodzimych mówców

9 milionów

Oficjalny język

Szwecja, Finlandia, EU, Rada Nordycka

Język diaspory

USA, Wielka Brytania, Kanada, Estonia, Argentyna, Brazylia

Alfabet
29 (26 podstawowych łacińskich + å, ä, ö)
Przypadki
0
Kod językowy
sv, swe
Typologia językowa
umiarkowanie fleksyjny , tworzenie złożeń (compositów) , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejski, północnogermański, wschodnioskandynawski
Liczba dialektów
6 głównych grup: norrlandzkie, fińskie, svealandzkie, gotlandzkie, gautalandzkie (Götaland), południowe (skański)

Najdłuższy wyraz

organizacje ludności rodzimej

Ciekawy wyraz lub zdanie

Siedem pięknie śpiewających pielęgniarek opiekowało się siedemdziesięcioma siedmioma chorymi na chorobę morską żeglarzami na statu „Szanghaj” (łamacz języka).

Wprowadzenie

Nie istnieją wyraźne granice dialektalne między językami skandynawskimi, a różnice między duńskim, szwedzkim i norweskim (Bokmål) są tak niewielkie, że przy odrobinie wprawy i cierpliwości języki te stają się wzajemnie zrozumiałe, szczególnie w piśmie. W związku z tym, w mieszanym towarzystwie Skandynawowie raczej po prostu posługują się własnymi językami, niż lingua franca. Z tej perspektywy szwedzki jest pomostem między Finlandią a innym językami skandynawskimi, z powodu jego statusu jako języka mniejszości w Finlandii. Jednakże mimo więzi historyczno-kulturowych większość Finów woli posługiwać się angielskim niż szwedzkim, nawet w komunikacji z nordyckimi sąsiadami.

Historia

  • I - VII w.

    pranordyjski
    (starszy futhark)

  • VI w.

    Beowulf: wojny gockie

  • VIII - XII w.

    staro-(wschodnio)-nordyjski
    (młodszy futhark)

  • 829

    Ansgar: wczesna chrystianizacja

  • XIII - XV w.

    staroszwedzki
    (pismo łacińskie)

  • 1250

    Västgötalagen (prawo)

  • 1397

    unia kalmarska

  • 1335

    obalenie niewolnictwa i poddaństwa

  • 1520

    krwawa łaźnia sztokholmska

  • XVI - XX w.
    współczesny szwedzki
    (nusvenska)

  • 1526 - 1541

    tłumaczenie Biblii

  • 1618 - 1648

    wojna trzydziestoletnia

  • 1700 - 1721

    Wielka Wojna Północna

  • 1850 - 1910

    1 milion emigruje do USA

  • 1906 - 1917

    reforma ortografii 1906, niepodległość Finlandii 1917

System pisma i wymowa

Od czasu kompleksowej reform ortografii w 1906 szwedzki system jest w zasadzie fonetyczny, co sprawia, że dzieci łatwiej uczą się czytać, natomiast obcokrajowcom trudniej jest rozpoznać wyrazy międzynarodowe, jak np. pjäs (fr. pièce, „folder”, „broszura”). Oprócz 26 standardowych liter łacińskich współczesny szwedzki używa też trzech typowo skandynawskich znaków: å - wariantu a oraz dwóch liter z umlautem: ä oraz ö.

  • a
  • å
  • ä
  • b
  • c
  • d
  • e
  • f
  • g
  • h
  • i
  • j
  • k
  • l
  • m
  • n
  • o
  • ö
  • p
  • q
  • r
  • s
  • t
  • u
  • v
  • w
  • x
  • y
  • z

Protonordyjski i staronordyjski zapisywane były runami (odpowiednio starszym i młodszym futharkiem).

starszy futhark młodszy futhark Litera łacińska IPA (Międzynarodowy Alfabet Fonetyczny)
f /f/
u /u(ː)/
þ /θ/, /ð/
a /a(ː)/
r /r/
k /k/
- g /ɡ/
- w /w/
ᚺ ᚻ h /h/
n /n/
i /i(ː)/
- j /j/
ï / æ /æː/
- p /p/
- z /z/
s /s/
t /t/
b /b/
- e /e(ː)/
m /m/
l /l/
ᛜ ᛝ - ŋ /ŋ/
- o /o(ː)/
- d /d/
- R /R/

Gramatyka

Szwedzki posiada dwa rodzaje gramatyczne: utrum (wspólny/ogólny) i neutrum (nijaki). Tak jak angielski, szwedzki utracił końcówki przypadka inne niż dopełniaczowe –s, które uznawane jest czasem za wyznacznik dzierżawczości a nie przypadka. Czasowniki szwedzkie nie posiadają wyznaczników liczby i osoby. Formy fleksyjne pozostały jednakże dla rodzaju (przymiotniki) i liczby (rzeczowniki i przymiotniki). Szwedzki posiada także enklityczny rodzajnik określony, który komplikuje sprawy, jeśli chodzi o rzeczowniki:

nieokreślone pojedyncze określone pojedyncze nieokreślone mnogie określone mnogie
rodzaj ogólny, -a flicka
dziewczyna
flickan flickor flickorna
rodzaj nijaki, inne stol
krzesło
stolen stolar stolarna
växt
roślina
växten växter växterna
nijaki, kończący się na samogłoskę äpple
jabłko
äpplet äpplen äpplena
nijaki, kończący się na spółgłoskę barn
dziecko
barnet barn barnen
nieregularne man
mężczyzna
mannen män männen

W szwedzkim tylko dwa czasy wyróżnia się końcówkami: teraźniejszy (-r) i przeszły (-de/-te w czasownikach regularnych). Specjalna forma supinum (-it) jest używana z czasownikiem pomocniczym ha w celu utworzenia czasu przeszłego perfektywnego wskazującego na istotność danej czynności w momencie mówienia: han har tagit det (on to wziął, por. ang. he has taken it). Czas przyszły wyrażany jest przy użyciu czasownika pomocniczego ska z bezokolicznikiem: han ska arbeta (on będzie pracował).

Zwyczajowy szyk w zdaniu to podmiot-orzeczenie-dopełnienie. W obrębie grup syntaktycznych lekkie elementy (rodzajniki, wyrazy określające, przymiotniki, przysłówki) stoją po lewej, natomiast po prawej znajdują się elementy ciężkie (zdania podrzędne, imiesłowy i frazy przyimkowe).

Słowotwórstwo i słownictwo

Szwedzki może tworzyć wyrazy złożone, np. regionutvecklingssekretariatet (sekretariat rozwoju regionalnego), co w teorii oznacza, że jego leksykon jest nieograniczony. Język ten eksportował kilka słów, w większości „jadalnych” – niektórych bardziej (lingon(berry) przeszło do angielskiego jako „lingon(berry)”), niektórych mniej (surströmming czyli kiszony śledź) – ale też kilka terminów naukowych, jak angström (jedna dziesiąta nanometra) czy tungsten (dosł. „ciężki kamień”). Interesujący gramatycznie jest sufiks rzeczownikowy „-is”, który używany jest do tworzenia nowych terminów kulturowych od innych rdzeni rzeczownikowych: dagis (dzień+is, dzienne przedszkole), kompis (kumpel), godis (dobry+is, słodycze), regionutvecklingssekretariatet (listonosz, „poczciarz”), kändis (znany+is, celebryta) i jego antonim, doldis (schowany+is).

Dialekty

Oprócz różnic językowych granice szwedzkich dialektów wyznaczają także historię Szwecji jako imperium i jednoczącego się kraju. Dlatego też fiński szwedzki (również na Wyspach Alandzkich) oraz estoński szwedzki (niemal wymarły) są pozostałościami szwedzkiego osadnictwa i administracji w basenie Morza Bałtyckiego, a południowe odmiany, które używane są na byłym terytorium duńskim zachowały cechy duńskie (np. przesuwka spółgłoskowa śródgłosowych p, t, k do b, d, g).

Źródło: Wikimedia Commons

Wyrazy tematyczne

Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy

Powrót na górę strony