hiszpański

Español

Liczba rodzimych mówców

około 450 milionów

Oficjalny język

Meksyk (110 milionów), Kolumbia (47 milionów), Hiszpania (46 milionów), Argentyna (40 milionów), Peru (28 milionów), Wenezuela (27 milionów), Chile (17 milionów), Gwatemala, Ekwador, Kuba, Republika Dominikany, Boliwia, Honduras, Paragwaj, Salwador, Nikaragua, Kostaryka, Portoryko, Panama, Urugwaj, Gwinea Równikowa, Sahara Zachodnia, UE

Język mniejszości

USA, Belize, Andora, Gibraltar, Izrael

Język diaspory

USA, Kanada, Australia, Wielka Brytania, Francja, Szwajcaria, Niemcy, Brazylia, Maroko, Izrael, Włochy, Algieria

Alfabet
27 litery

Przypadki
0

Kod językowy
es, spa

Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO

Rodzina językowa
indoeuropejski, romański

Liczba dialektów
kilkaset dialektów (europejskie: z północy Półwyspu, z centralno-południowej części Półwyspu, z południa Półwyspu, kanaryjski; amerykańskie: meksykański, karaibski, andyjsko-pacyficzny, z La Platy, chilijski, z Centralnej Ameryki)

Najdłuższy wyraz

ciclopentanoperhidrofenantreno

chemia, Cyklopentanoperhydrofenantren

Ciekawy wyraz lub zdanie

otorrinolaringología

otolaryngologia

ferrocarrilero

kolejarz

Parangaricutirimícuaro

miasto w Meksyku, wyraz używany jako łamaniec językowy

Wprowadzenie

Język hiszpański (español), zwany także kastylijskim (castellano), to język romański, który powstał w regionie Kastylii w Hiszpanii. Podobnie jak inne języki romańskie, rozwinął się z mówionego języka łacińskiego, po przybyciu Rzymian na Półwysep Iberyjski (218 p.n.e.). Kolonizacja Ameryki, rozpoczęta w XVI wieku, spowodowała rozprzestrzenienie się języka hiszpańskiego na rozległych obszarach obu kontynentów amerykańskich. Po uzyskaniu niepodległości nowe państwa amerykańskie rozpoczęły proces językowej unifikacji.

Hiszpański jest językiem rodzimym dla około 450 mln użytkowników, co oznacza, że zajmuje drugie miejsce, po mandaryńskim chińskim, jeśli chodzi o liczbę rodzimych mówców. Poza tym 60 milionów osób używa go jako języka drugiego, a 20 mln osób uczy się go i używa jako języka obcego. Jest trzecim co częstości językiem używanym w Internecie (182 mln użytkowników). Stanowi jeden z 6 oficjalnych języków ONZ, ponadto używany jest jako język urzędowy w Unii Europejskiej, a także przez Wspólny Rynek Południa, organizację FIFA i wiele innych organizacji międzynarodowych.

Historia

Przed III w. p.n.e.

Wpływy preromańskie
III wiek p.n.e. - I wiek n.e.

Romanizacja Półwyspu Iberyjskiego, łacina zaczyna wpływać na języki preromańskie
409 – 711

Okres migracji - wpływy Wizygotów
711

Inwazja Maorysów – wpływy arabskie
722

Początek Rekonkwisty
XIII wiek

Alfons X Kastylijski – początek szerokiego używania języka kastylijskiego (założenie Szkoły tłumaczy w Toledo)

Wikimedia Commons
X – XIV wiek

Średniowieczny hiszpański
XII – XIV wiek

Język poetów lirycznych
1492

Koniec Rekonkwisty
1492

Publikacja Gramatyki autorstwa Antonio de Nebrija – pierwszej książki poświęconej strukturze języków Europy Zachodniej poza łaciną

Wikimedia Commons
1208

Pierwszy uniwersytet w Hiszpanii (Uniwersytet de Palencia)
XV – XVII wiek

Początek nowoczesnego hiszpańskiego (hiszpański klasyczny)

z szeregiem zmian fonologicznych i gramatycznych, które przekształciły stary hiszpański w nowoczesny hiszpański
XV – XVII wiek

Odkrycia, język handlu i misjonarzy, ekspansja języka w Imperium hiszpańskim (wpływy rdzennych języków Ameryki)

Ewolucja językowa na Półwyspie Iberyjskim

Źródło: Wikimedia Commons

Podobnie jak inne języki romańskie, język hiszpański w trakcie swojej ewolucji z łaciny podlegał licznym systematycznym zmianom dźwięków. Pojawiły się dyftongi, a co ciekawe, zbitki PL-, CL-, FL- na początku wyrazów przekształciły się w palatalne /ʎ/, pisane ll e.g.: plorare → llorar.

System pisma i wymowa

Język hiszpański używa alfabetu łacińskiego z jedną dodatkową spółgłoską, palatalną nosową ñ. Pięć samogłosek może występować z akcentem ostrym (silnym).

Jest 5 digrafów (digraf to dwa połączone znaki wyrażające jeden dźwięk): ch, ll, rr, gu i qu.

Gramatyka

Istnieje ważna, systemowa różnica między trybem oznajmującym a łączącym. Tryb oznajmujący odnosi się o zdarzeń realnych lub pozornie realnych, natomiast łączący używany jest do wyrażenia wątpliwości lub niepewności co do hipotetycznych sytuacji.

Llegaré aunque mi coche no funciona.
Przyjadę, chociaż mój samochód nie działa. (oznajmujący).
(nadawca wie, że samochód nie działa)
Llegaré aunque mi coche no funcione.
Przyjadę, nawet gdyby mój samochód nie działał.
(nadawca nie jest pewien, czy samochód będzie działał, czy nie)
Quizás lo pueden hacer.
Może oni mogą to zrobić.
(nadawca wie, że mogą, ale nie wie, czy zrobią)
Quizás lo puedan hacer.
Może oni mogliby to zrobić.
(nadawca nie jest pewien, czy mogą to zrobić)

Odmiany grup rzeczownikowych:

	Rodzaj męski	Żeński
	czarny kot	okrągły stół
Liczba pojedyncza	el gato negro	la mesa redonda
Liczba mnoga	los gatos negros	las mesas redondas

Odmiany czasowników

W hiszpańskim są trzy regularne koniugacje (-ar, -er, oraz -ir), np. hablar (mówić), comer (jeść) i dormir (spać), oraz kilkadziesiąt nieregularnych czasowników lub grup czasowników. Cechą częściowo nieregularną jest zmiana samogłoski w zależności od tego, czy występuje ona w formach z akcentowanym rdzeniem, czy z akcentowaną końcówką.

	Z akcentowanym rdzeniem	Z akcentowaną koncówką
querer chcieć/kochać	quiero chcę/kocham	queremos chcemy/kochamy
dormir spać	duermo śpię	dormimos śpimy

Paradygmat koniugacji dla czasowników zakończonych na -er

Tryb oznajmujący
	Liczba pojedyncza			Liczba mnoga
	1. osoba	2. osoba	3. osoba	1. osoba	2. osoba	3. osoba
Czas teraźniejszy	como	comes	come	comemos	coméis	comen
Czas przeszły niedokonany	comía	comías	comía	comíamos	comíais	comían
Czas przeszły historyczny	comi	comiste	comió	comimos	comisteis	comieron
Czas przyszły	comeré	comerás	comerá	comeremos	comeréis	comerán
Tryb łączący
Czas teraźniejszy	coma	comas	coma	comamos	comáis	coman
Czas przeszły niedokonany	comiera / comiese	comieras / comieses	comiera / comiese	comiéramos / comiésemos	comierais / comieseis	comieran / comiesen
Czas przyszły	comiere	comieres	comiere	comiéremos	comieres	comieren
-
Tryb warunkowy	comería	comerías	comería	comeríamos	comeríais	comerían
Tryb rozkazujący		come	coma	comamos	comed	coman

Ponadto następujące czasy złożone tworzone są za pomocą czasownika pomocniczego haber. Przykłady podane w pierwszej osobie liczby pojedynczej:

	Tryb oznajmujący	Tryb łączący
Czas przeszły historyczny złożony dokonany	he comido	haya comido
Czas zaprzeszły złożony	había comido	hubiera comido/hubiese comido
Czas przyszły uprzedni	habré comido	hubiere comido
Tryb warunkowy złożony	habría comido	-

Słowotwórstwo i słownictwo

Około 60% słownictwa hiszpańskiego pochodzi z łaciny, około 10% z greki, 10% z języka gockiego, 10% z arabskiego i 10% z innych języków (takich jak języki germańskie, język baskijski, iberyjski, kataloński, język maja, nahuatl, keczua, ajmara i inne).

Wyrazy arabskie w języku hiszpańskim

Wpływy arabskie w języku hiszpańskim są znaczące na skutek obecności muzułmanów na Półwyspie Iberyjskim w latach 711 – 1492. Wyrazy pochodzenia arabskiego są często rozpoznawalne dzięki początkowemu ‘al-’ (arabski rodzajnik określony).

aceituna
oliwka
albornoz
płaszcz kąpielowy
alboroto
hałas, zamęt
alcalde
burmistrz
enchufar
podłączyć
naranja
pomarańcza

Wpływy języków Indian amerykańskich

Gdy zdobywcy hiszpańscy odkrywali nowe lądy, brakowało im słownictwa nazywającego przyrodę amerykańską, dlatego nazwy tysięcy zwierząt, roślin i miejsc zostały zapożyczone z języków Indian amerykańskich. Użycie niektórych z tych słów jest ograniczone jedynie do pewnych części świata hiszpańskojęzycznego, ale inne stały się powszechnie znane (jak np. chocolate, tequila lub puma).

Wyrazy hiszpańskie pochodzące z języka nahuatl

Udokumentowane wyrazy z języka nahuatl w hiszpańskim (używane głównie w Meksyku i Ameryce Środkowej) to obszerna lista nazw zwierząt, roślin, owoców i warzyw, jedzenia i napojów, a także sprzętów domowych.

Wiele z nich w języku nahuatl kończy się sufiksem „-tl”. Jest on trudny do wymówienia dla użytkowników języka hiszpańskiego, i przekształcił się w hiszpańskim w końcówkę „-te” (np. axolotl = ajolote).

chapulín
pasikonik
guajalote
indyk
ocelote
ocelot
cacao
kakao
chile
chili
tomate
pomidor
chocolate
czekolada
tequila
tequila
papalote
latawiec

Wyrazy hiszpańskie pochodzące z języka keczua

pampa
pampa
llama
lama
cancha
boisko
puma
puma
cóndor
kondor
coca
koka
guano
guano

Dialekty

Regionalne odmiany hiszpańskiego różnią się od siebie, bardziej pod względem wymowy i słownictwa, niż gramatyki. Największe różnice występują między europejskim hiszpańskim (zwanym także „półwyspowym hiszpańskim”) a hiszpańskim latynoamerykańskim, niemniej różnice istnieją także wewnątrz Hiszpanii i wewnątrz hiszpańskiej Ameryki.

hiszpański

Liczba rodzimych mówców

Oficjalny język

Język mniejszości

Język diaspory

Najdłuższy wyraz

Ciekawy wyraz lub zdanie

Wprowadzenie

Historia

Przed III w. p.n.e.

Wpływy preromańskie

III wiek p.n.e. - I wiek n.e.

409 – 711

711

722

Początek Rekonkwisty

XIII wiek

X – XIV wiek

Średniowieczny hiszpański

XII – XIV wiek

1492

Koniec Rekonkwisty