Przejdź do treści

rosyjski

Русский язык

Liczba rodzimych mówców

> 150 000 000

Oficjalny język

Rosja, Białoruś, Kazachstan, Kirgistan, Tadżykistan

Język mniejszości

Ukraina, USA, Rumunia

Język diaspory

Uzbekistan, Izrael, Łotwa, Mołdawia, Turkmenistan, Niemcy, Kanada, Brazylia, Finlandia, Litwa, Francja, Australia, Zjednoczone Emiraty Arabskie, Kuba, Wielka Brytania, Estonia, Azerbejdżan, Gruzja, Armenia, Norwegia

Alfabet
33 litery
Przypadki
6
Kod językowy
ru, rus
Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejska, bałtosłowiańska, słowiańska, wschodniosłowiańska
Liczba dialektów
2 grupy, wiele odmian

Najdłuższy wyraz

o długości tysiąca dziewięciuset osiemdziesięciu dziewięciu milimetrów

Ciekawy wyraz lub zdanie

umarł i niech spoczywa w pokoju
ten sam zapis i znaczenie w obu kierunkach (palindrom)

Wprowadzenie

Według danych Komisji Europejskiej językiem rosyjskim mówi 6% populacji Unii Europejskiej (około 30 mln osób). Jest to siódmy co do powszechności użycia język w UE i ósmy na świecie.

Gramatyka

Czasowniki rosyjskie dzielą się na dwie kategorie zwane aspektami, w zależności od tego, czy odnoszą się do procesu trwającego (czasowniki niedokonane), czy do działania zakończonego (czasowniki dokonane). Czasowniki niedokonane mają trzy czasy (przyszły, teraźniejszy i przyszły), a dokonane mają jedynie czas przeszły i przyszły.

  • Что делать?
    Robić coś (działanie nie jest zakończone, proces)
  • Что сделать?
    Skończyć robienie czegoś, zrobić coś (działanie jest zakończone, skutek)
Czas przeszły Czas teraźniejszy Czas przyszły
Что делал?
Co robiłeś?
Я писал письмо
Pisałem list.
Что делаю?
Co robię?
Пишу
Piszę.
Что буду делать?
Co będę robić?
Буду писать
Będę pisać.
Что сделал?
Co zrobiłeś?
Написал
Napisałem.
-
Что сделаю?
Co zrobię?
Напишу
Napiszę.

W rosyjskim jest 6 przypadków. Są one ukazywane za pomocą końcówek i wskazują rolę, jaką rzeczownik (lub inna część mowy) pełni w zdaniu. To, w jakim przypadku występuje wyraz, zależy od znaczenia (i od odpowiadającego mu pytania: kto, komu itp.). W zależności od typów końcówek rzeczowniki i imienne części mowy są pogrupowane w deklinacje.

  • мама видит кошкумаму видит кошка
    Mama widzi kota. ‒ Mamę widzi kot.
  • мама подошла к кошкек маме подошла кошка
    Mama podeszła do kota. ‒ Do mamy podszedł kot.

Rosyjski jest bogatym językiem. Używa się różnych jego odmian (rejestrów). Na przykład w oficjalnych dokumentach lub listach stosuje się konstrukcje i wyrażenia, których nie używa się w codziennym życiu (nawet w całkiem poważnych rozmowach). Trzeba dobrze opanować subtelne zasady kultury języka, aby dokonywać wyboru właściwego słowa i nie popełnić błędu. Sposób, w jaki dana osoba używa różnych stylów języka, może odzwierciedlać jej umiejętności, styl życia i często także sposób, w jaki chce być postrzegana i oceniana przez innych.

W rosyjskim na pełną nazwę osoby składają się trzy elementy: imię, imię odojcowskie oraz nazwisko.

imię imię odojcowskie nazwisko
Иван
Ivan
Владимирович
Vladimirovich
Петров
Petrov
Анна
Anna
Ильинична
Il'inichna
Сидорова
Sidorova

Imię odojcowskie jest tworzone od imienia ojca:

imię ojca imię odojcowskie męskie imię odojcowskie żeńskie
Иван
Ivan
Иванович
Ivanovich
Ивановна
Ivanovna
Владимир
Vladimir
Владимирович
Vladimirovich
Владимировна
Vladimirovna
Илья
Il'ya
Ильич
Il'ich
Ильинична
Il'inichna

Połączenia imienia z imieniem odojcowskim (Иван Владимирович, Анна Ильиничена) używa się podczas zwracania się do osób starszych (lub o wyższej pozycji) oraz w sytuacjach formalnych.

Zwracanie się do kogoś po nazwisku praktykowane jest rzadko, jedynie w bardzo formalnych sytuacjach. Nauczyciele w szkole często zwracają się do uczniów po nazwisku: Сидоров, иди к доске! (Sidorov, idi k doske! – „Sidorow, do tablicy!”), a szczególnie często używają nazwisk, gdy karcą uczniów nieposłusznych: Сергеев, опять ты не сделал домашнее задание! (Sergeev, opjat' ty ne sdelal domašnee zadanie! – „Siergiejew, znowu nie odrobiłeś zadania domowego!”).

Prawie wszystkie imiona rosyjskie można zdrabniać:

  • СергейСережаСереженька
  • АннаАняАннушка, Анюта

Na ogół do dzieci mówi się przy użyciu zdrobnień: Сереженька [Serezhen'ka] (zdrobnienie od Сергей, [Sergej]), Ирочка [Irochka] (zdrobnienie od Ирина, [Irina]). Dzieci nazywa się pełnym imieniem zwykle wtedy, jeśli zrobiły coś złego.

Imiona odojcowskie nie są popularne poza Rosją. Rosjanie mieszkający za granicą często wolą być nazywani za pomocą zdrobniałych form ich imion, np. Дима [Dima] zamiast Дмитрий [Dmitrij], Надя [Nadya] zamiast Надежда [Nadezhda].

System pisma i wymowa

W dawnej Rusi używano dwóch języków: cerkiewnosłowiańskiego i staroruskiego. Był jeden alfabet – cyrylica. Co ciekawe, litery oznaczały w tamtych czasach nie tylko dźwięki, ale także liczby (patrz tabela poniżej). Co więcej, sposoby pisania nie były ujednolicone, reguły były różne w różnych miejscach. Niemniej jednak, już w XI wieku ten sam dźwięk mógł być oznaczany przez kilka liter, np. dźwięk [u] był oznaczany poprzez “y”, “Ѹ” (uk), “Ѫ” (duży jus). Chociaż było wiele liter, dodawano nad nimi w indeksie górnym różne symbole, a wyrazy nie zawsze były pisane w całości. Pomimo pewnych zmian nauka pisania w języku rosyjskim nie stała się o wiele łatwiejsza aż do reformy ortografii w 1918 roku.

Litera Wartość liczbowa Nazwa
А а 1 азъ (azŭ)
Б б боукы (buky)
В в 2 вѣдѣ (vědě)
Г г 3 глаголи (glagoli)
Д д 4 добро (dobro)
Є є 5 єсть (estĭ)
Ж ж живѣтє (živěte)
Ѕ ѕ / Ꙃ ꙃ 6 ѕѣло (dzělo)
З з / Ꙁ ꙁ 7 земля (zemlja)
И и 8 ижє (iže)
І і / Ї ї 10 и/ижеи (i/ižei)
К к 20 како (kako)
Л л 30 людиѥ (ljudije)
М м 40 мыслитє (myslite)
Н н 50 нашь (našĭ)
О о 70 онъ (onŭ)
П п 80 покои (pokoi)
Р р 100 рьци (rĭci)
С с 200 слово (slovo)
Т т 300 тврьдо (tvrdo)
Оу оу / Ꙋ ꙋ (400) оукъ (ukŭ)
Ф ф 500 фрьтъ (frtŭ)
Х х 600 хѣръ (xěrŭ)
Ѡ ѡ 800 отъ (otŭ)
Ц ц 900 ци (ci)
Ч ч 90 чрьвь (črvĭ)
Ш ш ша (ša)
Щ щ шта (šta)
Ъ ъ ѥръ (jerŭ)
Ꙑ ꙑ ѥры (jery)
Ь ь ѥрь (jerĭ)
Ѣ ѣ ять (jatĭ)
Ꙗ ꙗ я (ja)
Ѥ ѥ ѥ (je:)
Ю ю ю (ju)
Ѧ ѧ (900) ѧсъ (ęsŭ)
Ѩ ѩ ѩсъ (jęsŭ)
Ѫ ѫ ѫсъ (ǫsŭ)
Ѭ ѭ ѭсъ (jǫsŭ)
Ѯ ѯ 60 кси (ksi)
Ѱ ѱ 700 пси (psi)
Ѳ ѳ 9 фита (fita)
Ѵ ѵ 400 ижица (ižica)

Obecnie alfabet rosyjski zawiera 33 litery (niektóre z nich wyglądają jak litery alfabetu greckiego i można je rozpoznawać dzięki ich użyciu w matematyce):

  • а
  • б
  • в
  • г
  • д
  • е
  • ё
  • ж
  • з
  • и
  • й
  • к
  • л
  • м
  • н
  • о
  • п
  • р
  • с
  • т
  • у
  • ф
  • х
  • ц
  • ч
  • ш
  • щ
  • ъ
  • ы
  • ь
  • э
  • ю
  • я

Alfabet rosyjski zawiera 10 liter oznaczających samogłoski, 21 oznaczających spółgłoski i 2 znaki. Pisownia rosyjska odzwierciedla wymowę bardziej niż język angielski. Wyrazy rosyjskie na ogół będą zrozumiałe, jeśli zostaną przeczytane litera po literze.

Jest 6 samogłosek /i/, /ɛ/, /a/, /o/, /u/, /ɨ/. Nie są one klasyfikowane według długości.

Akcent w języku rosyjskim jest zmienny: водá [vodá] – вóды ['vodɨ] «woda – wody». Samogłoski nieakcentowane [o] i [e] zmieniają się odpowiednio w [a] oraz [i], np. мóре ['morʲe] – м[a]ря [ma'rʲa], «morze – morza»; лес [lʲes] – л[и]сá [lʲi'sa], «las – lasy». Jest to tzw. redukcja. W języku rosyjskim akcent oznacza się wyłącznie w słownikach.

Spółgłoski rosyjskie mogą być miękkie (palatalizowane) i twarde (niepalatalizowane), oraz dźwięczne (struny drgają podczas mówienia) i bezdźwięczne (struny głosowe nie drgają podczas mówienia). Twardość i miękkość spółgłosek jest zaznaczana w pisowni poprzez samogłoskę lub symbole – znak twardy (ъ) i znak miękki (ь). Miękkość spółgłosek ma także wartość semantyczną. Przykłady: мел [mel] (kreda) – мель [mel'] (mielizna) – miękkość M jest zaznaczona przez następującą po niej literę e, miękkość л w słowie мель – za pomocą znaku miękkiego (ь). Spółgłoski tworzą pary dźwięczna/bezdźwięczna oraz twarda/miękka.

Dźwięczne Bezdźwięczne
Pary Б
В
Г
Д
Ж
З
П
Ф
К
Т
Ш
С
Bez par Л, М, Н, Р, Й Х, Ц, Ч, Щ
Twarde Miękkie
Litery „а”, „о”, „у”, „ы”, „ъ” oraz brak znaku miękkiego na końcu wyrazu wskazują, że poprzednia spółgłoska jest twarda. Litery „и”, „е”, „ё”, „ю”, „я”, „ь” wskazują, że poprzednia spółgłoska jest miękka (palatalizowana).
Б - бык Бʼ - бег
В - волк Вʼ - век
Г - год Гʼ - геолог
Д - дом Дʼ - дед
З - зола Зʼ - земля
К - кукла Кʼ - киоск
Л - луна Лʼ - люди
М - мама Мʼ - миска
Н - нож Нʼ - небо
П - папа Пʼ - пять
Р - рот Рʼ - река
С - сон Сʼ - сено
Т - ток Тʼ - тетя
Ф - фантик Фʼ - фея
Х - хобот Хʼ - хитрец
Zawsze twarde Zawsze miękkie
Ш, Ж, Ц Ч, Щ, Й

Wyrazy tematyczne

Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy

Powrót na górę strony