Przejdź do treści

rumuński

Limba română

Liczba rodzimych mówców

około 24 milionów (Rumunia i Mołdawia)

Oficjalny język

Rumunia, Mołdawia (Transnistria), UE

Język mniejszości

Serbia, Węgry

Język diaspory

Włochy, Hiszpania, Portugalia, USA, Niemcy, Wielka Brytania, Kanada, Austria, Francja, Belgia, Cypr, Australia, Irlandia

Alfabet
alfabet łaciński / 31 liter; cyrylica jest nadal używana w Transnistrii
Przypadki
2
Kod językowy
ro, rum, ron
Typologia językowa
fleksyjny , opuszczający zaimki w podmiocie (pro-drop) , SVO
Rodzina językowa
indoeuropejski, romański
Liczba dialektów
3 główne grupy (arumuński, meglenorumuński, istrorumuński)

Najdłuższy wyraz

krzemica, rodzaj pylicy płuc
44 litery

Ciekawy wyraz lub zdanie

amalgamat
8-literowe słowo z tylko jedną spółgłoską

Wprowadzenie

Termin „język rumuński“ jest niekiedy używany w znaczeniu bardziej ogólnym, które obejmuje cztery języki lub dialekty: dakorumuński, arumuński, meglenorumuński i istrorumuński. Stopień wzajemnej zrozumiałości tych czterech języków jest niski. Stanowią one pochodne odmian romańskich używanych zarówno na północ, jak i południe od Dunaju, przed osadzeniem się plemion słowiańskich na południe od tej rzeki. Te cztery języki bywają także określane jako języki wschodnioromańskie. Kiedy terminu „język rumuński“ używa się w takim szerszym znaczeniu, termin dakorumuński jest używany dla określenia właściwego języka rumuńskiego.

Historia

Język rumuński wywodzi się z łaciny ludowej, przyjętej w Dacji w pierwszych wiekach naszej ery. Historia języka wschodnioromańskiego między trzecim wiekiem a rozwojem języka protorumuńskiego do X wieku, kiedy obszar ten był włączony do sfery wpływów Imperium Bizantyjskiego, jest nieznana.

Język rumuński nie był poświadczany w czasach średniowiecza, pierwsze zapisy w tym języku datują się dopiero na początek XVI wieku.

Najstarszym istniejącym dokumentem pisanym po rumuńsku jest list Neacșu (1521 rok), pisany cyrylicą. Cyrylicę stosowano (obok pisma łacińskiego) do 1860 roku, kiedy oficjalnie wprowadzono rumuńską ortografię łacińską.

Związek z językiem mołdawskim

Ujęcie, zgodnie z którym język mołdawski jest językiem odrębnym od rumuńskiego, było silnie propagowane w Mołdawskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (ustanowionej w 1924 roku). Elementem takich działań było używanie cyrylicy do zapisywania tego języka. W 1932 roku system pisma został oficjalnie zmieniony na alfabet łaciński, a ortografię ujednolicono ze standardowym językiem rumuńskim. Trendy te uległy zmianie w 1938 roku, kiedy to cyrylica stała się ponownie oficjalnym alfabetem i była nim w Mołdawskiej Socjalistycznej Republice Radzieckiej (do której włączono w 1940 Besarabię zaanektowaną od Rumunii) w latach 1940 do 1989, kiedy to znowu jako oficjalny ustanowiono alfabet łaciński (ponownie identyczny jak w rumuńskim). W roku 1991 nazwę republiki zmieniono z Republica Sovietică Socialistă Moldovenească (Mołdawska Socjalistyczna Republika Radziecka) na Republica Moldova (Republika Mołdawii lub Mołdowa), co jest przyczyną podwójnej nazwy Mołdawia/Mołdowa w wielu językach.

Odrębny region Naddniestrza (Transnistrii) nadal używa cyrylicy i określa swój język jako mołdawski.

System pisma i wymowa

  • a
  • ă
  • â
  • b
  • c
  • d
  • e
  • f
  • g
  • h
  • i
  • î
  • j
  • k
  • l
  • m
  • n
  • o
  • p
  • q
  • r
  • s
  • ș
  • t
  • ț
  • u
  • v
  • w
  • x
  • y
  • z
  • Ă ă – a z brewisem (znakiem krótkości) – dla dźwięku /ə/
  • Â â – a z akcentem przeciągłym (cyrkumfleksem, daszkiem) – dla dźwięku /ɨ/
  • Î î – i z akcentem przeciągłym (cyrkumfleksem, daszkiem) – dla dźwięku /ɨ/
  • Ș ș – s z przecinkiem – dla dźwięku /ʃ/
  • Ț ț – t z przecinkiem – dla dźwięku /t͡s/

Litera â jest używana wyłącznie w środku słowa, jej wersja pisana wielką literą występuje wyłącznie w napisach pisanych w całości wielkimi literami.

Litery î oraz â są identyczne fonetycznie i mają taką samą funkcję. Używa się obu z przyczyn historycznych, wskazujących łacińskie pochodzenie języka.

Mołdawski alfabet cyryliczny

A Б В Г Д Е Ж Ӂ З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ы Ь Э Ю Я

а б в г д е ж ӂ з и й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш ы ь э ю я

Gramatyka

Rumuński jest jedynym językiem romańskim, w którym rodzajniki określone są enklityczne, czyli dołączane na końcu rzeczownika (jak w skandynawskim, bułgarskim i macedońskim) a nie na początku (proklityczne). Zostały one ukształtowane, jak w innych językach romańskich, z łacińskich zaimków wskazujących.

Rzeczowniki w języku rumuńskim występują w trzech rodzajach: męskim, żeńskim i nijakim. Rzeczowniki w rodzaju nijakim zachowują się jak męskie w liczbie pojedynczej, a jak żeńskie w liczbie mnogiej, inaczej niż łacińskie rzeczowniki rodzaju nijakiego, które odróżniały się od pozostałych rodzajów.

Rzeczowniki, które w swej podstawowej formie (liczba pojedyncza, mianownik, brak rodzajnika) kończą się spółgłoską lub samogłoską/półsamogłoską -u, są najczęściej rodzaju męskiego bądź nijakiego; jeśli kończą się one na lub na -a, są zwykle rodzaju żeńskiego.

Rodzaj męski Żeński Rodzaj nijaki
om
człowiek
bunică
babcia
drum
droga
bou
wół
carte
książka
cadou
prezent
copac
drzewo
cafea
kawa
exemplu
przykład

Język rumuński odziedziczył z łaciny pięć przypadków: mianownik, dopełniacz, celownik, biernik i wołacz. Morfologicznie mianownik i biernik są identyczne w przypadku rzeczowników; podobnie, dopełniacz i celownik mają wspólną formę (pary te są jednak różne w odmianie zaimków osobowych). Wołacz jest zwykle ograniczony do rzeczowników denotujących ludzi lub przedmioty, do których zwracamy się bezpośrednio, a współcześnie istnieje tendencja do używania mianownika zamiast wołacza.

Z rodzajnikiem określonym

Liczba pojedyncza Liczba mnoga
Mianownik
Biernik
Rodzaj męski
băiatul
chłopiec
băieții
Żeński
mama
matka
mamele
Rodzaj nijaki
oul
jajko
ouăle
Dopełniacz
Celownik
Rodzaj męski
băiatului băieților
Żeński
mamei mamelor
Rodzaj nijaki
oului ouălor

Bez rodzajnika określonego

Liczba pojedyncza Liczba mnoga
Mianownik
Biernik
Rodzaj męski
băiat băieți
Żeński
mamă mame
Rodzaj nijaki
ou ouă
Dopełniacz
Celownik
Rodzaj męski
băiat băieți
Żeński
mame mame
Rodzaj nijaki
ou ouă
Liczba pojedyncza Liczba mnoga
Wołacz Rodzaj męski
băiatule/băiete băieților
Żeński
mamo mamelor
Rodzaj nijaki
oule ouălor

Dialekty

Odmiany języka rumuńskiego różnią się przede wszystkim pod względem fonetycznym. Sami Rumuni określają te różnice jako różne akcenty lub mowy.

Dialekty rumuńskie można podzielić na dwa główne typy, dialekty południowe i północne:

  • Do grupy dialektów południowych należy tylko jeden subdialekt:
    • subdialekt wołoski
  • Grupa północna składa się z kilku subdialektów:
    • subdialekt mołdawski
    • subdialekt banacki
    • grupa drobno podzielonych i przejściowych odmian siedmiogrodzkich

Łamańce językowe

  • Pipotele priponite în panoplia paralelipipedelor pompau pipăind pampoanele laptopurilor.
  • Mormolocii momiți mimetic comemoraseră ramificațiile milimetrice în magazin în dendometacinul lucidității memorialisticii înmărmurite numismatic.
  • Am o vâjâitoare care vâjâie ca un avion vâjâitor. Vâjâie tare vâjâitoarea, dar mai tare vâjâie avionul vâjâietor.
  • Când am zis c-am zis c-om zice, că tu zici c-am zis c-om zice, nici n-am zis c-am zis c-om zice, da tu zici c-am zis c-om zice.
  • Știu că știu că știu că-i știucă şi mai știu că știu că muşcă.

Wyrazy tematyczne

Zabawne lub dziwne przysłowia i idiomy

Powrót na górę strony