Polityka językowa

W wielu społeczeństwach mówi się więcej niż jednym językiem lub używa się więcej niż jednej odmiany języka. Społeczeństwa takie mają charakter wielojęzyczny i muszą podejmować decyzje dotyczące polityki językowej. Polityka jezykowa to zbiór środków i działań wspierających lub hamujących użycie poszczególnych języków. Wiele narodów posługuje się polityką językową w celu promowania jednego języka oficjalnego jako języka narodowego, kosztem innych. Inne kraje starają się chronić i promować języki regionalne i etniczne. Niektóre państwa, jak np. Szwajcaria, która ma cztery języki oficjalne, lub Kanada z językami francuskim i angielskim, wybierają model wielojęzyczny. Taka polityka językowa wspiera dwujęzyczność zarówno na poziomie instytucjonalnym, jak i indywidualnym.

Języki narodowe i języki mniejszości

Kiedy jeden język staje się językiem narodowym, inne stanowią języki mniejszości. Niekiedy polityka językowa wspiera i chroni języki mniejszości poprzez ustawodawstwo narodowe i międzynarodowe. Niekiedy natomiast stosuje się dyskryminację językową i ograniczanie praw językowych w celu ograniczenia lub nawet zakazania używania języków mniejszości. Niektóre mniejszości stanowią efekt rozszerzenia terytoriów językowych z krajów sąsiadujących (jak Słoweńcy lub Niemcy w Północnych Włoszech), inne są skutkiem imigracji (Albańczycy i Chorwaci w Południowych Włoszech lub Romowie w różnych krajach) albo istnieją w wyniku wydarzeń historycznych (takich, jak wypędzenie Żydów lub kolonizowanie terenów bałkańskich przez Rzymian: Wołosi, Arumuni).

Mniejszości w swoich własnych krajach

Przykładem mniejszości językowych są także społeczności Friulów i Ladynów we Włoszech, posługujące się innymi językami, niż włoski, ale mające tak samo romańskie korzenie, jak Włosi. Włochy są właściwie kolebką wielu języków romańskich i być może stanowią najbogatszy językowo kraj w Europie. Przykładami takich miejscowych języków są m.in. sardyński, piemoncki, neapolitański, które rozwinęły się niezależnie z łaciny w taki sam sposób, jak język toskański. Nie są one w zasadzie dialektami języka włoskiego, lecz stanowią języki regionalne. Mają odrębną tożsamość typologiczną i historyczną, ale z różnych przyczyn nie są uznawane za języki mniejszości. Jedną z przyczyn może być brak potrzeby takiego klasyfikowania przez samych użytkowników. Jednakże przynajmniej w pewnej mierze jest to rezultat monolingwalnego modelu polityki językowej, który narzuca język włoski jako jedyny oficjalny język państwa.

Dialekty

Użytkownicy języka nie zawsze posługują się jego standardową odmianą, zamiast niej używają dialektu, czyli odmiany języka związanej z regionem lub grupą społeczną, o nieco odmiennym słownictwie, wymowie lub gramatyce. Użytkownicy mogą również mieć tzw. akcent, który jest odmianą języka różniącą się od standardu głównie wymową. Akcent jako termin dotyczący odmiany języka może odnosić się do akcentu dialektalnego (dialekty różnią się lokalnie) albo do odmiany jezyka ogólnego, która jest po prostu dialektem o najwyższym prestiżu społecznym, rozwiniętym dla różnych celów komunikacji społecznej: formalnych bądź nieformalnych, pisanych bądź mówionych. Wymowa, słownictwo, gramatyka i zasady pisania w języku standardowym są wyraźnie ustalone jako mniej lub bardziej obowiązkowe normy dla wszystkich użytkowników, przynajmniej w komunikacji formalnej. Język może mieć również wiele odmian w zależności od pozycji społecznej użytkowników. Ludzie należący do klasy robotniczej mówią inaczej niż ci należący do klasy wyższej (zarówno w dialekcie, jak i w języku standardowym). Mogą również wystąpić różnice ze względu na wiek, płeć lub inne podziały społeczne. Młodzi ludzie i grupy zawodowe używają języków specjalistycznych, takich jak żargon prawników, lekarzy lub złodziei, tzw. język ulicy albo slang młodzieżowy. Fachowym określeniem tej formy języka jest socjolekt, czyli społeczna odmiana języka.

Dobrym ćwiczeniem byłoby przeczytanie lub obejrzenie sztuki Bernarda Shaw Pigmalion.