Języki ewoluują, podobnie jak organizmy żywe. Języki pochodzące od jednego wspólnego języka-przodka (nazywane „prajęzykami”) są częściami jednej rodziny językowej. Rodzina taka może dzielić się na podrodziny. Na przykład język polski i język słowacki należą do grupy języków zachodniosłowiańskich, gałęzi języków słowiańskich, które z kolei są częścią znacznie większej rodziny języków indoeuropejskich.

Językoznawstwo porównawcze (komparatywne), jak wskazuje nazwa, porównuje języki w celu ustalenia historycznych powiązań między nimi. Badania polegają na porównywaniu fonologii, gramatyki oraz słownictwa, nawet w przypadkach, gdy nie ma żadnych źródeł pisanych ich języków-przodków.

Im bardziej odległe od siebie są dane języki, tym trudniej określić ich genetyczny związek. Na przykład, żaden językoznawca nie wątpi w pokrewieństwo języka hiszpańskiego z językiem włoskim, ale istnienie ałtajskiej rodziny językowej (do której należałyby języki turecki i mongolski) jest dla niektórych badaczy sprawą kontrowersyjną. Stwierdzenie, czy wszystkie języki pochodzą od jednego przodka, jest obecnie po prostu niemożliwe. Jeśli rzeczywiście istniał jeden pierwotny język, musiałby funkcjonować dziesiątki tysięcy lat temu (jeśli nie dawniej), co czyni porównania zadaniem bardzo trudnym, a nawet niemożliwym do wykonania.

Mapa największych językowych rodzin świata

Source: Wikimedia Commons

Lista rodzin językowych

Językoznawcy zidentyfikowali ponad sto pierwotnych rodzin językowych (rodzin języków, pomiędzy którymi nie stwierdzono pokrewieństwa). Niektóre z nich zawierają tylko kilka języków, inne ponad tysiąc. Oto lista głównych rodzin językowych świata.

Rodzina języków Obszar Języki
Indoeuropejskie Od Europy po Azję, obecnie wszystkie kontynenty Ponad 400 języków, którymi posługują się prawie 3 miliardy ludzi. Należą do nich: języki romańskie (hiszpański, włoski, francuski…), języki germańskie (angielski, niemiecki, szwedzki…), języki bałtyckie i słowiańskie (rosyjski, polski…), języki indoaryjskie (perski, hindi, kurdyjski, bengalski oraz wiele innych, używanych od Turcji aż po Indie Północne), jak również inne języki, takie jak grecki i ormiański.
Chińsko-tybetańskie (sino-tybetańskie) Azja Języki chińskie, tybetański i birmański
Nigerokongijskie Afryka subsaharyjska suahili, joruba, shona, zulu
Afrozajatyckie Bliski Wschód, Afryka Północna języki semickie (arabski, hebrajski…), somalijski
Austronezyjskie Południowo-Wschodnia Azja, Tajwan, Pacyfik, Madagaskar Ponad 1000 języków, w tym indonezyjski, filipiński, malgaski, hawajski, fidżyjski...
Uralskie Centralna, Wschodnia i Północna Europa, Północna Azja węgierski, fiński, estoński, języki lapońskie, niektóre języki Rosji (udmurcki, maryjski, komi...)
Ałtajskie (grupa kontrowersyjna) Od Turcji po Syberię Języki tureckie (turecki, kazachski...), języki mongolskie (mongolski...), języki tungusko-mandżurskie (mandżurski...), niektórzy językoznawcy włączają nawet japoński i koreański.
Drawidyjskie Południowe Indie tamilski, malajalam, kannada, telugu
Taj-kadaj (dajskie) Południowo-wschodnia Azja tajski, laotański
Austroazjatyckie Południowo-wschodnia Azja wietnamski, khmerski
Na-dene Ameryka Północna tlingit, nawaho
Tupi Ameryka Południowa guarani
Kaukaskie (grupa sporna) Kaukaz Trzy rodziny językowe. Najczęściej używanym językiem kaukaskim jest język gruziński.

Przypadki szczególne

Języki izolowane

Język izolowany jest „sierotą”: jest to język, który nie został zaklasyfikowany do żadnej znanej rodziny języków. Najlepszym przykładem jest język baskijski, używany w Hiszpanii i Francji. Pomimo że jest on otoczony przez języki indoeuropejskie, znacznie się od nich różni. Językoznawcy porównywali baskijski z innymi językami używanymi w Europie, na Kaukazie i nawet w Ameryce, ale nie wykazali żadnego pokrewieństwa.

Koreański jest kolejnym dobrze znanym językiem izolowanym, chociaż niektórzy lingwiści wskazywali na jego związki z językami ałtajskimi lub japońskimi. Sam japoński także czasem uznaje się za język izolowany, jednakże najlepiej został on opisany jako należący do małej rodziny języków japońskich, która zawiera kilka spokrewnionych z nim języków, takich jak język okinawski.

Pidżyny i języki kreolskie

Pidżyn jest to uproszczony system komunikacji, powstający w komunikacji pomiędzy dwiema lub więcej grupami, które nie mają żadnego wspólnego języka. Nie pochodzi on bezpośrednio z pojedynczego języka, ale może zawierać cechy kilku. Kiedy dzieci zaczynają nabywać pidżyn jako język ojczysty, staje się on pełnym, trwałym językiem określanym jako język kreolski.

Większość współcześnie używanych języków pidżynowych i kreolskich stanowi efekt kolonizacji i bazuje na języku angielskim, francuskim lub portugalskim. Jednym z najpopularniejszych języków kreolskich jest tok pisin, oficjalny język używany w Papui-Nowej Gwinei. Bazuje on na angielskim, ale jego gramatyka jest inna, a słownictwo zawiera wyrazy zapożyczone z niemieckiego, malajskiego, portugalskiego i kilku języków lokalnych.