Slovaaks
Slovenský jazyk
Aantal moedertaalsprekers
ongeveer 4,6 miljoen moedertaalsprekers in Slowakije plus emigranten en diaspora's
Officiële taal in
Slowakije, EU; kan ook gebruikt worden in vrijwel alle niveaus van officiële communicatie in de Tsjechische Republiek.
Minderheidstaal in
Hongarije, Servië, Oekraïne, Kroatië
Taal van diaspora
Groot-Brittannië, Duitsland, Ierland, Oostenrijk, Oekraiene, de VSA, Canada, Argentinië, Australië
Alfabet
46 letters
46 letters
Grammaticale naamvallen
6
6
Taalcode
sk, slo, slk
sk, slo, slk
Taalkundige tipologie
flexief , pro-drop , SVO
flexief , pro-drop , SVO
Taalfamilie
Indo-Europese familie (Westelijke tak van de Slavische talen, samen met het Tsjechisch, Pools, Sorbisch(e) en twee uitgestorven talen, Polabisch en Slovincisch)
Indo-Europese familie (Westelijke tak van de Slavische talen, samen met het Tsjechisch, Pools, Sorbisch(e) en twee uitgestorven talen, Polabisch en Slovincisch)
Aantal dialecten
3 hoofdgroepen, 6 subgroepen, meer dan 30 dialecten
3 hoofdgroepen, 6 subgroepen, meer dan 30 dialecten
Langste woord
najneskomercionalizovávateľnejšieho
niet in staat om te worden gecommercialiseerd in de overtreffende trap, mannelijk geslacht, enkelvoud, tweede naamval
Eigenaardig woord of zin
Strč štvrťprst skrz krk.
Steek een kwart vinger door de hals.
Eigenaardige details
Woorden met alleen medeklinkers
Het Slowaaks heeft syllabische l, r en hun lange equivalenten, ĺ en ŕ. In zulke lettergrepen lijken er klinkers te ontbreken en dat kan leiden tot interessante woorden. Ze zijn echter gemakkelijk uitspreekbaar door moedertaalsprekers.
Het woord štvrť (kwart) is vooral nuttig, omdat het kan worden gebruikt in samengestelde woorden. Sommige van langste woorden (opgenomen in het corpus) zijn štvrťstoročie (kwart eeuw), štvrťstrana (kwart bladzijde) en štvrťhrsť (kwart handvol).
Omdat werkwoorden in de gebiedende wijze soms alleen het stammorfeem behouden, is er een handvol imperatieven die alleen bestaan uit een medeklinker:
blč
Ontplof
plň
vul
prď
prot
mlč
wees stil
vrč
grol
(z)drž
houd
strč
zet
(s)krč
verfrommel
prš
regen
Er is een traditionele zin om de syllabische r (gedeeld met het Tsjechisch) te tonen:
Strč prst skrz krk.
Steek een vinger door de hals.
Het kan echter nog wat uitgebreid worden met een werkwoordelijk voorvoegsel, verandering van het laatste woord met een samenstelling štvrť :
Vstrč prst skrz štvrťhrsť.
Steek een vinger door een kwart handvol.
En met een realistische imperatief (vrč) en een rechtstreekse aanspraak:
Vrč, vstrč prst skrz štvrťhrsť, chrt.
Grol, steek vinger door kwart handvol, windhond.
Het is zelfs mogelijk een beetje te spelen met woordverbindingen en woorden zoals de volgende (waarvan niet bekend is of ze gebruikt werden) te maken:
štvrťkrk
kwart nek
štvrťprst
kwart vinger
štvrťsmršť
kwart wervelwind
štvrťžblnk
kwart slikgeluid
štvrťžblnknutie
kwart van een slok
Moeilijk uitspreekbare woorden
hmla
mist
zmrzlina
ijsje
prstoklad
vingerzetting
sprostredkovateľ
verdeler
Geschiedenis
-
10de eeuw
Afscheiding van West-Slavische talen weg van Proto-Slavische is in volle gang.
-
Boeken, brieven en Bijbelvertalingen geschreven in het Oudslavisch (in Glagolisch en Cyrillisch alfabet) waren de eerste geschreven documenten op het grondgebied van het hedendaagse Slowakije. Proglas (geschreven door Constantijn de Filosoof) wordt beschouwd als het eerste originele literaire werk in de Oudslavische taal.
-
Middeleeuwen
Documenten in het Slowaaks uit dat tijdperk ontbreken. Slowaakse plaatsnamen komen voor in Latijnse teksten.
-
1493
De eerst geregistreerde samenhangende tekst in het Slowaaks.
-
einde van de 18-de eeuw
Creatie van de eerste varianten boven de dialecten.
-
1763 - 1813
Eerste pogingen om het stabiele geschreven Slovaaks te gebruiken: Romuald Hadvabný (Latijns-Slowaaks woordenboek, 1763) en Jozef Ignác Bajza (eerste Slovaakse roman, korte verhalen en gedichten, 1782 – 1813)
-
1787
Anton Bernolak begon te werken aan zijn (vandaag beschouwd als eerste gestandaardiseerd) Slowaaks (woordenboeken, grammatica's).
Anton Bernolák -
1843
"Tegen"-standardisatie-poging van Ludevít Štúr. Zijn taal is later bewerkt door Michal Miloslav Hodza, Martin Hattala en Samo Czambel en uiteindelijk uitgegroeid tot het hedendaagse Slowaaks.
Ludevít Štúr -
1850
De versie van Jan Kollár (ja, nog een andere) wordt goedgekeurd als officiële taal, maar stoot op protest bij de Slowaakse intelligentsia (vanwege zijn archaïsch uiterlijk en de overeenkomsten met het Tsjechisch).
Jan Kollár -
1920
Het Tsjechoslowaaks wordt de officiële taal van Tsjechoslowakije; passieve tweetaligheid van de Tsjechische en Slowaakse wordt bevorderd.
-
1931
De regels van de Slowaakse Orthografie werden gepubliceerd, wat het Tsjechoslowaaks richting geeft
-
1953
De laatste noemenswaardige spellingshervorming, de huidige Slowaakse spelling dateert vanaf dan.
-
1993
Splitsing van Tsjecho-Slowakije; het Tsjechische taalmedium blijft belangrijk in Slowakije.
-
Vanaf 2003
Naslagwerken van gestandaardiseerd Slowaaks en andere taalkundige hulpmiddelen zijn beschikbaar in de elektronische versie
Schrijfsysteem en uitspraak
- a
- á
- ä
- b
- c
- č
- d
- ď
- dz
- dž
- e
- é
- f
- g
- h
- ch
- i
- í
- j
- k
- l
- ĺ
- ľ
- m
- n
- ň
- o
- ó
- ô
- p
- q
- r
- ŕ
- s
- š
- t
- ť
- u
- ú
- v
- w
- x
- y
- ý
- z
- ž
De moderne Slowaakse spelling mag er zich over roemen het grootste aantal letters te hebben onder de Europese talen die het Latijnse schrift gebruiken - 46 letters. Het Slowaakse alfabet maakt veelvuldig gebruik van diakritische tekens en beschikt over een aantal unieke letters. Ľ/ľ en Ĺ/ĺ (L met háček en l met aigu) zijn letters die alleen in het Slowaaks voorkomen, de letters Ď/ď en Ť/ť zijn eigen aan Slowaaks en Tsjechisch, en had het Turkmeens Ň/ň niet aangenomen in de hervorming van 1995, dan zou het ook een letter geweest zijn, die alleen in het Slowaaks en Tsjechisch bestaat.
Er is een interessante visuele weergave van mäkčeň - meestal heeft het een wigvorm (ˇ), boven de letter, maar voor ď, ť, ľ en Ľ wordt het anders weergegeven - het ziet er bijna als een afkapteken uit aan de rechter kant van de letter. Dit is slechts een variant en het diakritische teken is eigenlijk de háček, en zo wordt het altijd weergegeven in handschrift. Omdat deze letters alleen in het Slowaaks en Tsjechisch voorkomen, blijft dit onderscheid grotendeels onbekend in het buitenland, wat resulteert in verwarrende vervangingen en verwisselingen door buitenlanders, die vaak overbodige afkaptekens invoegen.
De dubbelletters (ch, dz, dz) worden beschouwd als letters op zichzelf. Deze letters zijn evenwel nogal "zwak" - in verticaal schrift, nemen ze twee posities in, maar in kruiswoordraadsels neemt ch meestal één positie, maar “dz” en “dž” tellen soms voor twee. Als hoofdletters bestaan ze in twee vormen, hoofdletters en titelletters: CH en Ch, DZ en Dz, DŽ en Dž, afhankelijk van de erop volgende letters.
Dialecten
De nabijheid van het Slowaaks en Tsjechisch is ruim bekend. Hun onderlinge verstaanbaarheid wordt afwisselend vergeleken met die van Italiaans-Napolitaans, Portugees-Galicisch, Noors-Zweeds en soortgelijke dichte taalparen. De afstand is misschien wel groter dan Servisch-Kroatisch of VK-Amerikaans Engels, maar kleiner dan Duits-Nederlands of Russisch-Oekraïens. Een andere dicht bij het Slowaaks liggende taal is het Pools, maar de verschillen zijn in dit geval groter en de onderlinge verstaanbaarheid is beperkt.
Er is een dialect-continuüm van Tsjechische naar Oost-Slowaakse dialecten, met overgangsdialecten naar Russyn (Lemko) en Pools (Góral). De dialecten van zowel West- als Oost-Slavische talen zijn met elkaar verbonden door een keten van verstaanbaarheid en zij kunnen geklasseerd worden als onderdeel van een Noord-Slavische dialect-continuüm. Een hypothetische reiziger die start in de westelijke Tsjechische stad (Aš) en stopt in elk volgende dorp zal in het lokale dialect lichte verschillen merken, maar het blijft er nog steeds dicht bij. En zo kan de reiziger in Vladivostok aankomen zonder een duidelijke taalgrens te vinden langs de route - maar de uiterst oostelijke en westelijke talen zullen sterk verschillend zijn.
Woordvorming en lexicon
In het Slowaaks worden nieuwe woorden voornamelijk gevormd door het toevoegen van affixen (afleiding) en door het aannemen van leenwoorden (vooral uit het Engels)l.
- afleiding: voorvoegsel vy- + werkwoord hodiť = vyhodiť (tweggooien); substantief pohár + suffix -ik = pohárik (glaasje)
- samenstelling: les + park = les-o-park (bospark); zem + guľa = zem-e-guľa (wereldbol)
- Afleiding in combinatie met samenstelling: dlhý + noha = dlhonohý (lang-benig); drevo + rúbať = drevorubač (houthakker)
Een groot aantal affixen wordt gebruikt in het Slowaaks. Ze kunnen een woordbetekenis modificeren, bijvoorbeeld:
- kresliť (tekenen): po-kresliť (optekenen), za-kresliť (intekenen), pre-kresliť (hertekenen), od-kresliť (overtekenen)
- chodiť (gaan): chod-iev-a-ť (blijven gaan); behať (rennen): beh-áv-a-ť (blijven rennen); prerokovať (overleggen): prerok-úv-a-ť (blijvend overleggen)
- múdry (wijs): múdr-ejš-í (wijzer), pracovitý (vlijtig): pracovit-ejš-í (vlijtiger); unavený (vermoeid): unaven-ejš-í (vermoeider)
Verwijzingen
Veeltalige webstek om Slovaaks te leren: http://slovake.eu
Themawoorden
Grappige of vreemde traditionele spreekwoorden en uitdrukkingen
