Inleiding

Het Romani (Romani čhib, Romane/s/, Romano/s/) is de enige Europese vertegenwoordiger van de Indo-Arische tak van de Indo-Europese talen. Ze wordt in een uitgestrekt gebied van Sinkiang in China en Iran gesproken tot in vrijwel alle Europese en vele overzeese landen.

Hoewel sommige Europese Roma nog steeds mobiel leven, woont het merendeel van de Roma en Sinti vandaag sedentair. Rond de 10-de eeuw begonnen Roma van Noord-West-India en Pakistan (er zijn veel sporen van contact met de talen van dit gebied te vinden in het Romani) naar het westen te trekken. Op hun weg naar Europa leenden zigeuners diverse Perzische, sommige Armeense en veel Griekse woorden, waarschijnlijk toen ze aan de oostelijke grenzen van Byzantium verbleven. Later verhuisden ze verder naar het westen, mogelijk als gevolg van de invallen van de Turken. Wanneer hun aanwezigheid werd vastgesteld in Servië en Kroatië in de 14-de eeuw, was hun taal al sterk beïnvloed door het Grieks, niet alleen het lexicon, maar ook de grammatica. Later onderging ze sterke invloeden van Slavische talen, het Roemeens, Hongaars, Duits en in het Zuid-Oosten ook het Turks.

Alle zigeuners zijn twee- of meertalig en de snelheid waarmee de taal verloren gaat, is enorm. Toch is Romani nog steeds springlevend, vooral in Oost-, Zuid-Oosten en Midden-Europa. Het aantal sprekers is moeilijk te bepalen, maar het is waarschijnlijk 3 à 4 miljoen, verspreid over bijna alle landen van Europa, wat het tot de wijdst verspreide taal in Europa maakt. Het Romani is ook een geschreven taal met een vrij rijke hedendaagse literatuur, maar zonder een algemeen aanvaarde spelling of eengemaakte grammatica en lexicon. Er zijn verschillende pogingen om een soort standaardtaal te maken, die een eerder beperkt succes kende. In Slowakije, Macedonië, Bulgarije en Roemenië (en in mindere mate ook elders) ontwikkelen zich regionale normen, maar het belangrijkste obstakel voor de verdere verspreiding en acceptatie is het lage niveau van geletterdheid onder de Roma. De Roma hebben helaas andere, meer vitale problemen dan de zorg voor hun mooie en oude taal, de dichtste Europese verwante van het Sanskriet. Het gebruik van Romani op het internet toont enkele tendensen van eenwording, die misschien een doorslaggevende rol zal spelen in de toekomstige ontwikkeling van een standaardtaal. Het Romani heeft een zekere mate van erkenning als minderheidstaal in Kosovo, Macedonië, Roemenië, Kroatië, Slowakije, Slovenië, Duitsland, Finland, Hongarije, Noorwegen, Zweden en Oostenrijk.

Dialecten

De grootste concentraties van Roma zijn nu te vinden in Oost-Europa, in Slowakije, Hongarije, Roemenië, Bulgarije, Macedonië en Servië, maar ook elders in Europa, waar ze een aantal dialecten spreken, die kunnen worden onderverdeeld in twee grote groepen: die, welke zwaar beïnvloed werden door het Roemeens (Vlach: Lovari, Kalderash, Gurbet) en de andere, die Sinti, Karpatian en twee verschillende groepen van Balkan-dialecten omvatten.

De Sinti-dialecten worden gesproken door Roma in Noord-en West-Europa, en de Karpatische in de Tsjechische Republiek en Slowakije. De Arli/Erli dialecten worden gesproken in Macedonië, Bulgarije en Zuid-Servië, Kosovo en Albanië. Een andere groep van verschillende Balkan-dialecten (Ursari, Drindari, Bugurdzi, enz) verschilt aanzienlijk van Erli/Arli en is duidelijk beïnvloed door vrij recente contacten met Griekse fonetiek en lexicon. Er zijn ook veel geïsoleerde en archaïsche taalvarianten, zoals het Romano van Burgenland of het Dolenski-Romani dialect in Slovenië, waarschijnlijk verwant met de Hravati (Istriani) taal van de Roma in de omgeving van Brescia in Italië.