Duits

Deutsche Sprache

Aantal moedertaalsprekers

95-100 miljoen (in landen met die officiële taal), 120 miljoen (alle landen)

Officiële taal in

Duitsland, Oostenrijk, Zwitserland, Italië (Zuid-Tirol), Liechtenstein, Luxemburg, België, EU, Noordse Raad

Minderheidstaal in

Frankrijk (1,2 miljoen), Brazilië (0,9 miljoen), Rusland (850.000), Zuid-Afrika (300.000 - 500.000), Kazachstan (360.000), Polen, Hongarije, Roemenië, Italië, Tsjechië, Namibië, Denemarken, Slowakije, Vaticaanstad (Zwitserse Garde), Venezuela (Colonia Tovar)

Taal van diaspora

VSA, Argentinië, Canada, Mexico, Australië, Chili, Paraguay, Nieuw-Zeeland, Bolivia, Nederland, UK, Peru, Spanje, Polen, Israël, Noorwegen, Ecuador, Oekraïne, Dominicaanse Republiek, Griekenland, Ierland, Belize

Alfabet
26 letters

Grammaticale naamvallen
4

Taalcode
de, deu, ger

Taalkundige tipologie
flexief , woordsamenstelling , SOV /V2

Taalfamilie
Indo-Europees, West-Germaans, Hoogduits

Aantal dialecten
Enkele honderden, dozijnen met ISO 639-3 codes, sommigen ervan misschien wel aparte talen: Nederduits, Centraal Duitse, Hoogduits (met Alemannisch), Jiddisch, Luxemburgs, Pennsylvania-Duits.

Langste woord

Telekommunikationskundenschutzverordnung

telecommunicatieklantenbeschermingsrichtlijn

Nachrichtenübermittlungsbeschleunigungssystem

nieuwsoverdrachtversnellingssysteem

Eigenaardig woord of zin

Angstschweiß

koud zweet

8 opeenvolgende medeklinkers

Batterieeier

legbatterij-eieren

5 opeenvolgende klinkers

Milieueinflüsse

milieu-invloeden

5 opeenvolgende klinkers

Inleiding

Duits is een officiële taal in zeven EU-landen, en de grootste taal van de unie. Het is echter geen internationale taal, zoals het Engels, Frans, Spaans of Portugees. Ten eerste was de Duitse emigratie naar andere continenten, hoewel aanzienlijk, individueel en zonder militaire of culturele ondersteuning van een imperium. Zo zijn, na verloop van tijd, tientallen miljoenen Duitse kolonisten in Amerika, Zuidelijk Afrika en Oceanië opgeslorpt door hun gastlanden en verloren ze daarbij hun taal. Ten tweede, hebben twee wereldoorlogen de Duitstalige gebieden gereduceerd, wat leidde tot het verlies van goede wil (op zijn zachtst gezegd) en de sluiting van culturele instellingen zoals scholen in landen zoals de VSA en Brazilië. Een opmerkelijke uitzondering van de algemene numerieke daling van het Duits is de Amish-gemeenschap in de VSA, met een jaarlijkse (!) groei van bijna 5%, die ze in theorie de grootste Amerikaanse bevolkingsgroep zou moeten maken rond de eeuwwisseling.

Geschiedenis

Oudhoogduits
~ 200 - 900

Hoogduitse medeklinkerverschuivingen
(bdg→ptk, th→d, v→b, k→ch, p→pf, t→ts/ss)
~ 870

Hildebrandslied en Muspilli-tekst

Bron
Middelhoogduits
1138 - 1254

Hohenstaufen: letterkundige norm gebaseerd op Westopperduits
Uitbreiding oostwaarts
~ 1200 - 1400

Teutoonse-Ordensstaat in het Baltische Vroeg Jiddisch
(Middelhoogduits met Hebreeuwse letters)
Vroegnieuwhoogduits
~ 1300 - 1600

Hanzeliga Nederduitse administratie
1450

Drukpers (Gutenberg
1522 - 1534

Bijbelvertaling (Luther)

Wikimedia Commons
Nieuwhoogduits
1700 - 1900

Massale emigratie naar Amerika
1800

Het Hoogduits (Hochdeutsch) wordt een gesproken taal
1852 - 1860

Woordenboek in het standaard Hoogduits (Grimm)

Wikimedia Commons
1901

Normalisatie
Tweede spellingsconferentie
1996

Spellingshervorming

Hoogduitse medeklinkerverschuivingen

	Eeuw	Verschoven (Hoogduits)	Onverschoven (Engels)
d→t	2-4	gut	good
p→ff	4/5	Schiff	ship
t→ss	4/5	essen	eat
k→ch	4/5	machen	make
t→ts	5/6	Zehe	toe
p→pf	6/7	Apfel	apple
ß→b	7/8	geben	give
b→p	8/9	Rippe	rib
d→t	8/9	Tag	day
dg→ck	8/9	Brücke	bridge
þ→d	9/10	Dorn	thorn

Schrijfsysteem en uitspraak

Het Duits heeft een 26-letterig alfabet, maar gebruikt umlautsteken-diacrieten op a, o en u (ä, ö, ü), evenals een speciale letter (ß) voor een stemloze s na lange klinkers.

Het Duits heeft een etymologische spellingstijl die de huidige uitspraak niet dekt. Toch kan de uitspraak (bijna) altijd voorspeld worden op grond van de geschreven vorm. Voorbeelden van speciale spelling zijn sch /ʃ/ (Schale 'kom'), st /ʃt/ (Stoff 'stof'), sp /ʃp/ (Spaß 'plezier') en de tweeklanken ei /a͡ɪ/ (Ei 'ei') en eu /ɔʏ̯/ (Heu 'hooi').

Er is een bekend kinderlied dat mooi het Duitse klanksysteem demonstreert: https://www.youtube.com/watch?v=B9ylfF-sYf4

Drie Chinezen met een contrabas zaten op de straat en praatten. Daar kwam de politie aan: Wel, wat is dit? - Drie Chinezen met een contrabas.

Het lied wordt vele malen herhaald, telkens vervangt men alle klinkers met een en dezelfde klinker of tweeklank, bijvoorbeeld 'a': Dra Chanasan mat dam Kantrabass ..., 'ö': Drö Chönösön möt döm Köntröböss ..., of zelfs 'au': Drau Chaunausen maut daum Kauntraubauss ....

Grammatica

Het Duits heeft vier naamvallen en drie grammaticale geslachten, met overeenkomst tussen lidwoorden, bijvoeglijke en zelfstandige naamwoorden. De verbuiging van bijvoeglijke naamwoorden is afhankelijk van de vraag of de nominale constituent bepaald of onbepaald is. Interessant is, dat Duitse substantieven zelf bijna geen naamvalsverbuiging hebben, de verbuigingsmarkeerder zit vooral in het lidwoord. Een bijzondere eigenschap van het Duits is het gebruik van umlaut voor verbuigingen. Zo merken veel Duitse naamwoorden de meervoudsvorm door het veranderen van de beklemtoonde klinker: a/o/u → ä/ö/ü.

uitrukking met een bepaald substantief:

	Mannelijk de grijze wolf/wolven	Vrouwelijk de kleine muis/muizen	Onzijdig het snelle paard/ de snelle paarden
Nominatief	der graue Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde
Genitief	des grauen Wolf(e)s der grauen Wölfe	der kleinen Maus der kleinen Mäuse	des schnellen Pferd(e)s der schnellen Pferde
Datief	dem grauen Wolf den grauen Wölfen	der kleinen Maus den kleinen Mäusen	dem schnellen Pferd den schnellen Pferden
Accusatief	den grauen Wolf die grauen Wölfe	die kleine Maus die kleinen Mäuse	das schnelle Pferd die schnellen Pferde

uitdrukking met een onbepaald substantief:

	Mannelijk een grijze wolf/ grijze wolven	Vrouwelijk een kleine muis/ kleine muizen	Onzijdig een snel paard/ snelle paarden
Nominatief	ein grauer Wolf grauen Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein scnnelles Pferd schnelle Pferde
Genitief	eines grauen Wolf(e)s grauer Wölfe	einer kleinen Maus kleiner Mäuse	eines schnellen Pferd(e)s schneller Pferde
Datief	einem grauen Wolf grauen Wölfen	einer kleinen Maus kleinen Mäusen	einem schnellen Pferd schnellen Pferden
Accusatief	einen grauen Wolf graue Wölfe	eine kleine Maus kleine Mäuse	ein schnelles Pferd schnelle Pferde

Werkwoorden worden vervoegd naar persoon en getal, en komen overeen met het onderwerp. Naast flexie-uitgangen hebben een groot aantal Duitse zogenaamd sterke werkwoorden een interne klinkerwijziging om de flexie te merken en komt een umlaut voor in de 2e en 3e persoon enkelvoud van werkwoordvormen, evenals in de verleden conjunctief.

schlafen (slapen)	Enkelvoud	Meervoud
1-ste persoon	Ich schlafe (ik slaap) Ich schlief (ik sliep)	Wir schlafen (wij slapen) Wir schliefen (wij sliepen)
2-de persoon	Du schläfst (jij slaapt) Du schliefst (jij sliep)	Ihr schlaft (jullie slapen) Ihr schlieft (jullie sliepen)
3-de persoon	Er/sie/es schläft (hij/zij/het slaapt) Er/sie/es schlief (hij/zij/het sliep)	Sie schlafen (zij slapen) Sie schliefen (zij sliepen)

Woordvorming en lexicon

Het Duits is bekend voor zijn uitgebreid lexicon. Dit is deels te danken aan een lange literaire traditie van verzamelen van synoniemen uit vele tijden en dialecten, evenals aan het feit dat het Duits woordsamenstelling toelaat (Apfelsaft), waar het Engels gebruik maakt van kettingen van naamwoorden (apple juice) en het Frans voorzetselgroepen gebruikt na zelfstandige naamwoorden (jus de pomme). Interessant is dat de Duitse Wikipedia de 2de grootste in de wereld is, en veel groter dan men zou verwachten uitgaande van het aantal Duitstaligen.

Nog een andere reden voor de omvang van de Duitse lexicon is de machtige Duitse bureaucratie, die een bureaucratisch woord nodig heeft voor alles, van Postwertzeichen (Briefmarke - postzegel) naar Personenkraftwagen / PKW (Auto - auto).

Dus, bij het aanvragen van een rijbewijs, kan een eenvoudig "neen" zo klinken: Ihr Antrag auf Einleitung eines Verfahrens zur Erteilung der Erlaubnis zum Führen eines Kraftfahrzeugs auf öffentlichen Straßen wurde abgelehnt. (Uw aanvraag voor de inleiding van de procedure met het oog op de toekenning van een vergunning om een voertuig te besturen op de openbare weg werd geweigerd).

Dialecten

Het Duitse dialectenlandschap is zeer ingewikkeld, gedeeltelijk omdat het taalgebied voor de langste tijd van zijn geschiedenis een politiek lappendeken was van soevereine gebieden, slechts losjes bij elkaar gehouden door een gekozen keizer. In dialecttermen is de bekendste grens een noord/zuid klankenverschuiving, die grofweg door Frankfurt loopt, met b/d/g ten noorden en p/t/k ten zuiden. Dialectverschillen stoppen niet bij klankverschuivingen alleen, maar zijn ook te vinden in het lexicon. Rollen, bijvoorbeeld, zijn Brötchen in het Noorden, en Wecken of Semmel in het zuiden, ze wisselen via Weckerl en Semmerl in Beieren naar Weggli en Semmeli in Zwitserland. Verder noordelijke varianten omvatten Schrippe (Berlijn), Luffe (Braunschweig) en het Deense equivalent Rundstück (da: rundstykke).

Neder

Nedersaksisch
1. Schleswigisch
2. Holsteinisch
3. Nordniedersächsisch
4. Groninger Platt
5. Nordniedersächsische Dialekte in den Niederlanden
6. Westfälisch
7. Ostfälisch
Oost-Nederduits
1. Mecklenburgisch-Vorpommersch
2. Nordmärkisch
3. Mittelmärkisch

Middel

Westmiddelduits
1. Ripuarisch
2. Moselfränkisch
3. Letzeburgisch
4. Hessisch
5. Pfälzisch
6. Lothringisch (Fränkisch)
Oostmiddelduits
1. Thüringisch
2. Sächsisch
3. Berliner Dialekt
4. Lausitzisch-Schlesisch

boven

Noord-Opperduits
1. Ostfränkisch
2. Südfränkisch
West-Opperduits
1. Schwäbisch
2. Niederalemannisch
3. Elsässisch
4. Hochalemannisch
5. Höchstalemannisch
Oost-Opperduits
1. Nordbairisch
2. Mittelbairisch
3. Südbairisch

Verwijzingen

Veeltalige webstek om Duits te leren: http://deutsch.info

Lingvopedia

Duits

Aantal moedertaalsprekers

Officiële taal in

Minderheidstaal in

Taal van diaspora

Langste woord

Eigenaardig woord of zin

Inleiding

Geschiedenis

Oudhoogduits

~ 200 - 900

~ 870

Middelhoogduits

1138 - 1254

~ 1200 - 1400

Vroegnieuwhoogduits

~ 1300 - 1600

1450

1522 - 1534

Nieuwhoogduits

1700 - 1900

1800

1852 - 1860

1901

1996