Fins

Suomen kieli

Aantal moedertaalsprekers

4 994 490 waarvan 4 700 000 in Finland

Officiële taal in

Finland, EU

Minderheidstaal in

Zweden, Karelië (Russische Federatie)

Taal van diaspora

Zweden, Estland, Noorwegen, Verenigde Staten, Russische Federatie, Canada

Alfabet
29 (26 Latiijnse + ä, ö, å)

Grammaticale naamvallen
15

Taalcode
fi, fin

Taalkundige tipologie
agglutinerend , woordsamenstelling , klinkerharmonie , pro-drop , SVO

Taalfamilie
Oeralse, Fins-Oegrische, Fins

Aantal dialecten
3 hoofdgroepen van dialecten: Noordelijke dialecten (Keski- ja pohjoispohjalaiset murteet, peräpohjalaiset murteet), Oostelijke dialecten (savolais- ja kaakkoismurteet) en westerse dialecten (lounaismurteet, lounaiset välimurteet, hämäläismurteet, Etelä-Pohjanmaan murre).

Langste woord

epäjärjestelmällistyttämättömyydelläänsäkäänköhän

zelfs niet door haar gebrek aan organisatie, veronderstel je

Eigenaardig woord of zin

Vasta vastaa vasta vastaavasta vastavastaavasta.

De badzweep is alleen verantwoordelijk voor de desbetreffende persoon die verantwoordelijk is voor de badzweep.

Geschiedenis

Fins is een Finoegrische taal. Samen met de Samojedische talen vormen Finoegrische talen de Oeralische taalfamilie. Het volgende figuur is een grafische weergave van de historische ontwikkeling van de Oeralische taalfamilie.

Historische ontwikkeling van de Oeralische taalfamilie (bron: http://www.regulytarsasag.hu/madartavlatbol verwijst naar: Finnougor Kalauz, bewerkt door Martha Csepregi, Medicina Publishing Co, 2001)

Veel mensen veronderstellen dat de Finse en verwante talen 'Scandinavisch' zijn. In feite is het Fins niet genetisch verwant met het Zweeds of Noors. De enige grote Europese taal die gemeenschappelijke voorouders heeft met het Fins is het Hongaars. Om voor te stellen hoe dicht deze relatie is: het Fins is zo nauw verwant aan het Hongaarse als het Engels met, zeg maar, Albanees of Russisch. De nauwste verwanten van het Fins zijn andere Baltisch-Finse talen: Ests, Karelisch, Vepsisch, Livvi, Ingrisch, enz. Sprekers van het Fins zijn in staat Karelisch, en in zekere mate ook Ests te begrijpen. De Finse taal is een van de machtigste van de Finoegrische talen. Ze heeft een officiële status in Finland en de EU, en heeft bijna 5 miljoen sprekers. De meeste van haar zustertalen worden gesproken in de Russische Federatie. Veel van deze talen worden met uitsterven bedreigd. De onderstaande tabel toont 15 verwante woorden in het Fins en andere Finoegrische talen.

Verwante woorden in de Fins-Oegrische taalfamilie

	fi	ee	ve	sa	ma	er	ud	ko	kp	ha	ma	hu
oog	silmä	silm	sil’m	čalbmi	шинча	сельме	син	син	син	сэм	сам	szem
tong	kieli	keel	kel'	giella	йылме	кель	кыл	кыв	кыв	ньалəм	нēлым	nyelv
hart	sydän	süda	südäin	válbmu	шӱм	cедей	сюлэм	сьöлöм	сьöлöм	сăм	сым	szív
bloed	veri	veri	veri	varra	вӱр	вeрь	вир	вир	вир	ўр	кēлп	vér
gal	sappi	sapp	sap	sáhppi	шекш	сэпе	сэп	сöп	сöп	сып	восьрам	epe
ijs	jää	jää	jä	jiekŋa	ий	эй	йö	йы	йи	йэк	яӈк	jég
wolk	pilvi	pilv	pil’v	balva	пыл	пeль	пилем	кымöp	пив	пăлəӈ	тул	felhő
rivier	joki	jõgi	jogi	johka	эҥep	ёв	шур	ю	ю	йŏхан	я	folyó
nest	pesä	pesa	peza	beassi	пыжаш	пизэ	kap	пoз	пoз	тыхəл	пити	fészek
één	yksi	üks	üks’	okta	ик	вейке	одиг	öтік	öти	ит	акв	egy
twee	kaksi	kaks	kaks’	guokte	кoк	кaвтo	кык	кык	кык	кăтəн	кит	kettő
drie	kolme	kolm	koume	golbma	кум	колмо	куинь	куим	куим	хулəм	хȳpӯм	három
vier	neljä	neli	nel’	njeallje	ныл	нилe	ньыль	нёль	нёль	ньăл	нилa	négy
vijf	viisi	viis	viž	vihtta	вич	вете	вить	вит	вит	вeт	ат	öt

Dialecten

Er zijn drie hoofdgroepen van dialecten: de noordelijke, oostelijke en westelijke dialecten.

Dialecten van het Fins

Lounaismurteet
Hämäläismurteet
Etelä-Pohjanmaan murre
Keski- ja pohjoispohjalaiset murteet
Peräpohjalaiset murteet
Savolaismurteet
Kaakkoismurtee

Bron: Wikimedia Commons

In vergelijking met andere Europese talen zijn de dialectische onderverdelingen van het Fins vrij groot. Het belangrijkste onderscheid tussen de dialecten van het Fins is dat tussen de oostelijke en westelijke dialecten. Dialectverschillen hebben vooral betrekking op de fonetiek en fonologie, maar er zijn ook een aantal interessante lexicale verschillen. Bijvoorbeeld, het woord voor berkentakken gebruikt voor sauna-baden is vihta in West-en vasta in oostelijke en noordelijke delen van Finland.

Verdeling van vasta and vihta.

Schrijfsysteem en uitspraak

Het Fins gebruikt het basis-Latijnse alfabet met drie diakritische tekens: ä, ö en å. Ä en ö zijn vrij algemeen, terwijl å alleen gebruikt wordt in Zweedse leenwoorden, zoals skål ('gezondheid', wens bij het drinken). Het Fins maakt onderscheid tussen lange en korte klanken. Het is heel belangrijk dit te onthouden, want een fout in de lengte van een klinker of medeklinker kan de betekenis van een woord veranderen. Bijvoorbeeld, moet het duidelijk zijn wat men bedoeld, of men spreekt over recessie (lama) of een lama (laama). Er zijn significante verschillen in betekenis in de volgende fonetisch en visueel zeer vergelijkbare reeks Finse woorden:

tili
rekening
tiili
baksteen
tilli
dille

De klemtoon ligt in het Fins op de eerste lettergreep. Het is een taal waar de basisregel is 'zeg het zoals u het schrijft'. Als u een geschreven Fins woord ziet, zal u het waarschijnlijk juist uitspreken. Hier is een internetartikel over de mooiste Finse woorden.

Grammatica

Het Fins is een agglutinerende taal waar één morfeem (de kleinste linguïstische eenheid die betekenis overbrengt) staat voor één grammaticale betekenis. Woorden vormen in een agglutinerende taal, zoals het Fins, is zoals kralen op een draad steken. Het Fins vaimollenikin is meestal maar vertaalbaar in het Nederlands door meerdere woorden te gebruiken: 'aan mijn vrouw ook':

vaimo-lle-ni-kin

vrouw-aan-mij-ook

In het algemene deel aan het begin staat het langste Finse woord dat geen samengesteld woord is — epäjärjestelmällistyttämättömyydelläänsäkäänköhän. Het is ook opgebouwd uit morfemen opgebouwd volgens de agglutinatieregels. Het woord heeft echter nauwelijks zin, en betekent min of meer: 'ook niet door haar gebrek aan organisatie, veronderstel je'.

Een ander interessant kenmerk van het Fins is het aantal naamvallen. Afhankelijk van de benadering ziet men 14 tot 17 naamvallen in het Fins. Zes ervan zijn locatieve naamvallen: ze geven de beweging aan naar een plaats, het zijn in een plaats en het weggaan uit een plaats. Als een persoon wil zeggen dat hij in het huis is (talo), is de vorm talossa, waarbij de -ssa-component betekent 'in'. Het achtervoegsel -sta wordt toegevoegd aan de stam om uit te drukken 'er uit', terwijl -on in taloon betekent '(er in)'. In het Fins is het belangrijk onderscheid te maken tussen inwendige en uitwendige locatieven. Als iets een open ruimte is (zoals een tafel of een dak) worden verschillende naamvalsuitgangen gebruikt dan de hierboven genoemde drie, omdat het Fins grammaticaal onderscheid maakt tussen bijvoorbeeld 'er in' en 'er op'. Katto betekent 'dak' in het Fins. Katolle wordt gebruikt om de actie op het dak opgaan te beschrijven en katolta - van het dak afkomen:

Finse locatieve naamvallen

Woordvorming en lexicon

Het Fins is bekend om zijn inventaris aan onomatopeeën. Woorden, die geluiden in het Fins weergeven, verschillen naar gelang wie of wat ze maakt.

Finse onomatopeeën

zoemen

hurista
van een machine
suhista
het geluid in iemands oor (gesuis)

fluiten

sihistä
van een slang
suhista
van wind
sähistä
van een kat