turski

Türk dili

Broj izvornih govornika

više od 70 milijuna

Službeni jezik u

Tuskoj, na Cipru

Manjinski jezik u

Makedoniji, Rumunjskoj, Bosni i Hercegovini, Grčkoj i u Kosovu

Jezik dijaspore u

Bugarskoj, Rumunjskoj, Grčkoj, Njemačkoj, Austriji, Nizozemskoj, Švedskoj, Francuskoj, SAD, Saudi Arabiji, Švicarskoj, Australiji, Rusiji, Danskoj, Britaniji, Kanadi, Belgiji, Italiji, Azerbejdžanu...

Abeceda
Latinička abeceda, 29 slova, 21 suglasnik i 8 samoglasnika

Gramatički padeži
6

Jezični kod
tr, tur

Lingvistička tipologija
Aglutinativan , Samoglasnička harmonija , pro-drop , SOP

Jezične porodice
Oguška grana turkijskih jezika

Broj dijalekata
Broj dijalekata nije službeno utvrđen.

Najduža riječ

ademimerkeziyetçilik

suprotnost centralizacije

Čudna riječ ili rečenica

muvaffakiyetsizleştiricileştiriveremeyebileceklerimizdenmişsinizcesine

Kao da tebe ne bismo mogli lako prebaciti u proizvođače neuspjeha.

Najduža riječ (sa svim sufiksima) ima 70 slova:

Uvod

Prema popularnom turskom gledištu postoji jedan zajednički turski jezik (Türkçe) podijeljen na velike dijalekte (lehçe), kao što su kazaški turski (Kazak Türkçesi), uzbečki turski (Özbek Türkçesi) i turski u Turskoj (Türkiye Türkçesi). Po tom stajalištu koje ne dijeli većina lingvista, turski (tj. zajednički turski jezik) je jedan od najpopularnijih jezika svijeta sa skoro 200 milijuna govornika.

Pismo i izgovor

Latinička abeceda je uvedena 1928. g. Raniji sistemi pisanja kao runska abeceda ujgura ili arapsko pismo ne odgovoraju modernom turskom alfabetu koji se sastoji od 21 suglasnika i 8 kratkih samoglasnika. Nema dugih samoglasnika niti dvoglasa. Cilj Atatürkove reforme je bio da se ostvari bliži odnos između pisanja i govora Benim adım Mustafa [benim adɯm Mustafa] ("Moje ime je Mustafa.").

Jedno od najkarakterističnijih svojstava turskog je samoglasnička harmonija koja uključuje i opozicije.

prednja i stražnja: temizleyeceğim "Očistit ću.")
niska i visoka: ısıtıcı (grijanje)
zaokružena i nezaokružena: görüşürüz ("do viđenja")

	Prednji		Stražnji
	Nezaokruženi	Zaokruženi	Nezaokruženi	Zaokruženi
Visoki -o	i	ü	ı	u
Niski -o	e	ö	a	o

Npr izraz görüşürüz (do viđenja, doslovce: vidjet ćemo se) se sastoji od korijena gör- (vidjeti) i tri različita sufiksa od kojih svaki ima 4 verzije: -ış/iş/uş/üş (međusobno) -ır/ir/ur/ür (aorist) -ız/iz/uz/üz (prvo lice množine). Samoglasnici u sufiksima se mijenjaju prema samoglasniku u korijenu. Isti slijed sufikasa dodan na različite korjenove proizvodi različite verzije.

al- (uzeti: alışırız (naviknut ćemo se na)
sev- (ljubiti): sevişiriz: (vodit ćemo ljubav)
konuş- (govoriti): konuşuruz (govorit ćemo)

Gramatika

Turski je za razliku od najpopularnijih jezika aglutinativan jezik. To znači da se gramatički sufiksi dodaju na nepromijenjivi korijen riječi. Svaki sufiks ima vlastito gramatičko značenje. Na korijen se može dodavati više od jednog sufiksa kao u slijedećem primjeru:

ev
kuća
evler
kuće
evlenmek
oženiti se
evim
moja kuća
evlerim
moje kuće
evlendik
Mi smo se vjenčali.
evimde
u mojoj kući
evlerimde
u mojim kućama
evlendirecekler
Oni su se vjenčali.

Na turskom nema gramatičkog roda pa se riječ arkadaş (prijatelj) može koristiti i kao muška i kao ženska. Nema određenog člana, ali se broj bir (jedan) može koristiti kao neodređeni član. Množinu pokazuje sufiks -lar/ler (ovisno o harmonijskom samoglasniku kao u evler (kuće) i atlar (konji). Postoji 6 padeža na turskom: nominativ, genitiv, dativ, akuzativ, lokativ i ablativ. Samoglasnik u sufiksu ovisi o vokalnoj harmoniji.

	kuća	konj	liječnik	glumac
Nominativ	ev	at	doktor	aktör
Genitiv	evin	atın	doktorun	aktörün
Dativ	eve	ata	doktora	aktöre
Akuzativ	evi	atı	doktoru	aktörü
Lokativ	evde	atta	doktorda	aktörde
Ablativ	evden	attan	doktordan	aktörden

Glagolski oblici slijede šablonu korijen-aspekt/ vrijeme-osobni sufix, npr. oyna-dı-m (igrao sam se). Negiranje nastaje pomoću sufiksa negacije -ma/me koji se dodaje iza korijena npr. oyna-ma-dı-m (nisam se igrao). Za pitanje se upotrebljava rječica mı/mi/mu/mü, npr. oynadım mı? (Da li se igram?). Postoji pet osnovnih vremena: sadašnje, buduće, aorist, određena prošlost i prošlost slijeđenja. Zadnja od njih koju zovemo i prošlost izvještavanja se koristi da opišemo situacije o kojima je govornik izvješten ili, drugim riječima, kad govornik ne zna da li je rečenica istinita ili ne, npr. Ali evlenmiş (Govore da se Ali oženio.)

yapmak (činiti)

	Jednina			Množina
	1. lice	2. lice	3. lice	1. lice	2. lice	3. lice
Sadašnje vrijeme	yapıyorum	yapıyorsun	yapıyor	yapıyoruz	yapıyorsunuz	yapıyorlar
Buduće vrijeme	yapacağım	yapacaksın	yapacak	yapacağız	yapacaksınız	yapacaklar
Aorist	yaparım	yaparsın	yapar	yaparız	yaparsınız	yaparlar
Određena prošlost	yaptım	yaptın	yaptı	yaptık	yaptınız	yaptılar
Pretpostavljena prošlost	yapmışım	yapmışsın	yapmış	yapmışız	yapmışsınız	yapmışlar

Tvorba riječi i rječnik

Nepromjenjivi korjenovi predstavljaju srž leksike. Najstariji korjenovi su obično jednosložni po tipu VC, CV, CVC ili CVCC a broj korjenova je ograničen. Nove se riječi tvore dodatkom sufikasa na korjenove ili na već postojeće riječi, npr.

sev-
ljubiti, voljeti
sevmek
ljubiti, voljeti
sevişmek
voditi ljubav
sevinmek
veseliti se
sevinç
veselje
sevindirici
veseo
sevgi
ljubav
sevgili
ljubljen, drag
sevimli
zgodan
sevecen
ljubak
sevici
gejovka

Reduplikacija u turskom

Reduplikacija je vrlo popularan način da se pojača značenje riječi na turskom. Postoje mnogi tipovi:

ponavljanjem afiksa: beyaz (bijel) - bembeyaz (blješćeće bijel), mavi (plav) - masmavi (lazurno plav)
ponavljanjem iste riječi: parça (komad) - parça parça (u komadićima), yavaş (sporo) - yavaş yavaş (jako usporeno)
ponavljanjem iste riječi s promjenom prvog glasa u m: kahve (kava) - kahve mahve (kavovine), çanta (torba) - çanta manta (predmeti u kojima se nešto nosi)
dodajući sličnu riječ: kırık (rastrgan) - kırık dökük (rasjeckan)
dodajući sličnu ali do sad nepostojeću riječ: eğri (iskošen) - eğri büğrü (uvrnjen)
kombinirajući dvije nepostojeće riječi: abur cubur (nezdrava hrana), ıvır zıvır (rukotvorina, artefakt), cicili bicili (kičasta stvar)

Reduplikacija se koristi i kod onomatopeja: çıtır çıtır (zvuk kad se jede nešto što pucketa), şapır şapır (mljackanje, zvuk kad netko glasno jede ili ljubi). Može se koristiti i kod nekih vidljivih svojstava stvari: pırıl pırıl (sjajan). Iako su ovdje spomenute tvorbe vrlo popularne, šablone su čvrsto utvrđene (osim grupe C) i stvaranje novih elemenata je ograničeno.

Lingvopedija