Spáinnis
Español
Español
thart ar 450 milliún
Meicsiceo (110 milliún), An Cholóim (47 milliún), An Spáinn (46 milliún), An Airgintín (40 milliún), Peiriú (28 milliún), Veiniséala (27 milliún), An tSile (17 milliún), Guatamala, Eacuadór, Cúba, an Phoblacht Dhoiminiceach, an Bholaiv, Hondúras, Paragua, El Salvador, Nicearagua, Costa Ríce, Pórtó Ríce, Panama, Uragua, an Ghuine Mheánchriosach, An Sahára Thiar, AE
Na Stáit Aontaithe, an Bheilís, Andóra, Giobráltar, Iosrael
Na Stáit Aontaithe, Ceanada, an Astráil, an Ríocht Aontaithe, an Fhrainc, an Eilvéis, an Ghearmáin, an Bhrasaíl, Maracó, Iosrael, an Ailgéir.
Spáinnis (español), ar a dtugtar freisin Caistílis (castellano), is teanga Rómánsach í a thosaigh i réigiún Castilla na Spáinne. Amhail na teangacha Rómánsacha eile, shíoraigh sí ón Laidin labhartha, tar éis theacht na Rómhánach go Leithinis na hIbéire (218 RC). Coilíniú Mheiriceá, arna thionscnamh sa 16ú céad, faoi deara an Spáinnis a scaipeadh thar limistéir mhóra i Meiriceá Theas agus Thuaidh. Tar éis dóibh a gcuid neamhspleáchais a fháil, thosaigh tíortha nua Mheiriceá an próiseas um aontú teanga.
Tá an Spáinnis mar theanga dhúchais ag thart ar 450 milliún duine, rud a chiallaíonn gurb í an dara teanga sa domhan í, tar éis Mhandairínis na Síne, maidir le líon na gcainteoirí dúchais. Tá sí freisin ag 60 milliún cainteoir mar dhara teanga agus ag 20 milliún mac léinn mar theanga iasachta. Is í an tríú teanga is mó a úsáidtear ar an Idirlíon í (agus 182 milliún úsáideoir aici). Tá Spáinnis ar cheann de sé theanga oifigiúla na Náisiún Aontaithe agus úsáidtear freisin mar theanga oifigiúil in AE, Mercosur, FIFA agus go leor eagraíochtaí idirnáisiúnta eile í.
Rómhánú Leithinis na hIbéire, tógann an Laidin ionad na dteangacha réamh-Rómhánacha
Tréimhse imirce - tionchar na Viseagotach
Ionradh na Múrach - tionchar na hAraibise
Alfons X Castilla - tús á chur le húsáid na Caistílise go forleathan (Scoil Aistritheoirí Toledo arna bunú)
Teanga na bhfilí liriciúla
foilsiú Grammatica le Antonio de Nebrija - an chéad leabhar a dhírigh ar struchtúr teanga Iar-Eorpach eile seachas an Laidin
An chéad ollscoil sa Spáinn (Universidad de Palencia)
sraith na n-athruithe fóineolaíocha agus gramadaí a chlaochlaigh an tSean-Spáinnis go Nua-Spáinnis
Fionnachtana, teanga na trádála agus na misinéirí, leathnú na teanga ar fud Impireacht na Spáinne (tionchar theangacha dúchasacha Mheiriceá)
Éabhlóid Teanga i Leithinis na hIbéire
Foinse: Wikimedia Commons
Ar nós na dteangacha Rómánsacha eile, chuaigh an Spáinnis trí roinnt athruithe córasacha fuaime le linn a héabhlóide ón Laidin. Thug sé défhoghair isteach uaireanta, agus rud suimiúil, d'athraigh na cnuasaigh thosaigh PL-, Cl-,FL- go dtí an / ʎ / caol, a scríothtar ll e.g: plorare → llorar.
Úsáideann an Spáinnis aibítir na Laidne fara consan breise amháin, ñ, a léiríonn consan caol srónach. Tógann na cúig ghuta an síneadh fada.
Tá 5 dhéghraf (péirí de charachtair a úsáidtear le chéile chun fuaim amháin a léiriú): ch, ll, rr, gu agus qu.
Rud suimiúil, tá difríocht ríthábhachtach, chórasach idir an modh táscach agus an modh foshuiteach. Tagraíonn an táscach d'imeachtaí fíora, nó imeachtaí is cosúil a bheith fíor; úsáidtear an foshuiteach chun amhras nó éiginnteacht faoi chásanna hipitéiseacha a chur in iúl.
Fireann | Baineann | |
---|---|---|
an cat dubh | an bord cruinn | |
Uatha | el gato negro | la mesa redonda |
Iolra | los gatos negros | las mesas redondas |
Tá 3 réimniú rialta ag briathar na Spáinnise (-ar, -er, agus -ir), .e.g. hablar (caint), comer (ithe) agus dormir (codladh), chomh maith le roinnt dosaen briathra neamhrialta nó grúpaí briathra. Gné leath-neamhrialta is ea athrú guta idir foirmeacha ina bhfuil béim ar an bhfréamh agus foirmeachta ina bhfuil béim ar an bhfoirceann.
Béim ar an bhfréamh | Béim ar an bhfoirceann | |
---|---|---|
querer
teastaíonn ó/gráigh |
quiero
teastaíonn uaim/tá grá agam do |
queremos
teastaíonn uainn/tá grá againn do |
dormir
codail |
duermo
codlaím |
dormimos
codlaímid |
Uatha | Iolra | |||||
---|---|---|---|---|---|---|
1ad pearsa | 2ra pearsa | 3ú pearsa | 1ad pearsa | 2ra pearsa | 3ú pearsa | |
Táscach | ||||||
Láithreach | como | comes | come | comemos | coméis | comen |
Neamhfhoirfe | comía | comías | comía | comíamos | comíais | comían |
Caite | comi | comiste | comió | comimos | comisteis | comieron |
Fáistineach | comeré | comerás | comerá | comeremos | comeréis | comerán |
Foshuiteach | ||||||
Láithreach | coma | comas | coma | comamos | comáis | coman |
Neamhfhoirfe | comiera / comiese | comieras / comieses | comiera / comiese | comiéramos / comiésemos | comierais / comieseis | comieran / comiesen |
Fáistineach | comiere | comieres | comiere | comiéremos | comieres | comieren |
- | ||||||
Coinníollach | comería | comerías | comería | comeríamos | comeríais | comerían |
Ordaitheach | come | coma | comamos | comed | coman |
Ina theannta sin, is féidir na haimsirí cumaisc seo a leanas a dhéanamh leis an mbriathar cúnta haber, agus samplaí sa chéad phearsa uatha:
Táscach | Foshuiteach | |
---|---|---|
Comhchaite foirfe | he comido | haya comido |
Comh-ollfhoirfe | había comido | hubiera comido/hubiese comido |
Fáistineach foirfe | habré comido | hubiere comido |
Comhchoinníollach | habría comido | - |
Tagann thart ar 60% d'fhoclóir na Spáinnise ón Laidin, tagann thart ar 10% ón nGréigis, 10% ón nGotais, 10% ón Araibis agus 10% ó theangacha eile (amhail Gearmáinic, Bascais, Ibéiris, Catalóinis, Máigis, Nachuáitlis, Ceatsuais, Aidhmiris agus teangacha eile).
Tá tionchar mór ag an Araibis ar an Spáinnis toisc go raibh ceannas ag Moslamaigh i Leithinis na hIbéire idir 711 agus 1492. Bíonn na focail sin inaitheanta go minic ón 'al-' (an t-alt Araibise) tosaigh.
Nuair a d'fhionnadar tailte nua, ní raibh stór focal ag na hionróirí Spáinneacha le plé leis an dúlra Meiriceánach, mar sin tógadh na mílte ainmneacha ar ainmhithe, plandaí agus ar áiteanna ar iasacht ó theangacha Meiriceá-Indiacha. Ní úsáidtear cuid de na focail sin ach amháin i limistéir shrianta i ndomhan na Spáinnise, ach tá cáil idirnáisiúnta ar chuid eile acu (mar shampla seacláid, tequila nó {púma).
I measc na bhfocal Nachuáitlise atá doiciméadaithe sa Spáinnis (a labhraítear den chuid is mó i Meicsiceo agus Lár Mheiriceá) tá liosta fada de na focail a léiríonn ainmhithe, plandaí, torthaí agus glasraí, bianna agus deochanna, agus fearais tí.
Críochnaíonn go leor de na focail sin leis an iarmhír -tl i Nachuáitlis. Is deacair do Spáinniseoirí an foirceann sin a fhuaimniú, agus d'athraigh sé sa Spáinnis go -te (e.g. axolotl = ajolote).
Tá leaganacha réigiúnacha na Spáinnise difriúil óna chéile, níos mó ná san fhoghraíocht agus sa stór focal ná sa ghramadach. Tá na difríochtaí is mó le fáil idir an Spáinnis Eorpach (ar a dtugtar freisin Spáinnis na Leithinse) agus Spáinnis Mheiriceá Laidinigh, ach bíonn difríochtaí freisin laistigh den Spáinn agus Meiriceá Laidineach.