Rómáinis

Limba română

Líon na gcainteoirí dúchais

thart ar 24 milliún (an Rómáin agus an Mholdóiv)

Teanga oifigiúil i

An Rómáin, an Mholdóiv, (Tras-dnístria), AE

Teanga mhionlaigh i

an tSeirbia, an Ungáir

Teanga diaspóra

An Iodáil, an Spáinn, Stáit Aontaithe Mheiriceá, an Ghearmáin, an Ríocht Aontaithe, Ceanada, an Ostair, an Fhrainc, an Bheilg, an Phortaingéil, an Chipir, an Astráil, Éire

Aibítir
Laidin / 31 litir; an aibítir Choireallach fós in úsáid i dTras-dnístria

Tuisil gramadaí
2

Cód teanga
ro, rum, ron

Saintréitheacht theangeolaíoch
infhillte , forainm ar lár , SVO

Fine teangacha
Ind-Eorpach, Rómánsach

Líon na gcanúintí
3 mhórghrúpa (Aromáinis, Megleno-Rómáinis, Istro-Rómáinis)

An focal is sia

pneumonoultramicroscopicsilicovolcaniconioză

pneumonoultramicroscopicsilicovolcanoconóis

44 litir

Focal nó abairt aisteach

acioaiei

malgam

focal 8-litir agus gan ach consan amháin ann

Réamhrá

Úsáidtear an téarma Rómáinis uaireanta freisin i gciall níos ginearálta, a thagraíonn do cheithre theanga: Daco-Rómáinis, Aromáinis, Megleno-Rómáinis, agus Istro-Rómáinis . Tá an intuigtheacht fhrithpháirteachIs deacair eatarthu agus is sliocht iad ar na cineálacha Rómánsacha a labhartaí ó thuaidh agus ó dheas den Danóib, sular lonnaigh na treibheanna Slavónacha ó dheas den abhainn. Tugtar teangacha Oir-Rómánsacha orthu freisin. Nuair a bhíonn an téarma Rómáinis in úsáid i gciall leathan, úsáidtear an téarma Daco-Rómáinis don Rómáinis féin.

Stair

Shíolraigh an Rómáinis ó Laidin na ndaoine, a glacadh i nDáicia go luath sa tréimhse AD. Níl eolas faoi stair na dteangacha Oir-Rómánsacha idir an 3ú céad agus forbairt na Próta-Rómáinise sa 10ú céad, nuair a tháinig an limistéar faoi thionchar na hImpireachta Biosántaí,

D'fhan an Rómáinis neamhfhianaithe le linn na Meánaoiseanna, agus níor tháinig sí isteach i dtaifead na staire go dtí go luath san 16ú céad.

Is é litir Neacșu (1521) an doiciméad ar marthain is sine atá scríofa sa Rómáinis sa script Choireallach. Lean úsáid na scripte Coireallaí (taobh le script na Laidine) go dtí 1860, nuair a tugadh isteach aibítir na Laidine go hoifigiúil.

Gaol leis an Moldóivis

Cuireadh chun cinn go mór an tuairim gur teanga í an Mholdóivis atá éagsúil ón Rómáinis sa Poblacht Shóisialach Uathrialach Shóivéadach Mholdóvach (a bunaíodh i 1924). D'úsáidtí an aibítir Choireallach chun an teanga a scríobh. Sa bhliain 1932, athraíodh an script go hoifigiúil go Laidin agus b'ionann an litriú leis an Rómáinis chaighdeánach. Aisiompaíodh an treocht i 1938, nuair a fógraíodh an script Choireallach oifigiúil arís. Lean sé sin ar aghaidh tar éis 1940 sa Phoblacht Shóisialach Shóivéadach Mholdóvach (lena n-áirítear Bessarabia, a nasc-ghabhadh i 1940 ón Rómáin) go dtí 1989, nuair a fógraíodh oifigiúil script na Laidine (arís mar an gcéanna leis an Rómáinis). Sa bhliain 1991, athraíodh ainm na poblachta ó Republica Sovietică Socialistă Moldovenească (an Phoblacht Shóisialach Shóivéadach Mholdóvach) go Republica Moldova (Poblacht na Moldóive),

Úsáideann réigiún Tras-dnístria an aibítir Choireallach fós agus tagraíonn sé don teanga mar Mholdáivis.

Córas scríbhneoireachta agus fuaimniú

Ă ă – a fara breve - don fhuaim /ə/
Â â – a fara cuairín - don fhuaim /ɨ/
Î î – i fara cuairín - don fhuaim /ɨ/
Ș ș – s fara camóg - don fhuaim /ʃ/
Ț ț – t fara camóg - don fhuaim /t͡s/

Ní úsáidtear an litir â i lár na bhfocal; ní bhíonn sí i gceannlitreacha ach amháin i inscríbhinní uilecheannlitreacha.

Is ionann na litreacha î agus â ó thaobh foghraíochta agus feidhme. Ar chúiseanna stairiúla atá an dá cheann ann. ó thionscnamh na teanga sa Laidin.

Aibítir Choireallach na Moldóivise

A Б В Г Д Е Ж Ӂ З И Й К Л М Н О П Р С Т У Ф Х Ц Ч Ш Ы Ь Э Ю Я

а б в г д е ж ӂ з и й к л м н о п р с т у ф х ц ч ш ы ь э ю я

Gramadach

Is í an Rómáinis an t-aon teanga Rómánsach ina bhfuil na an t-alt sonrach {iarchlaonach: is é sin, ag gabháil le foirceann an ainmfhocail (mar atá sna teangacha Lochlannacha, sa Bhulgáiris agus sa Mhacadóinis), in ionad a bheith chun tosaigh (réamhchlaonach). Rinneadh iad, mar atá sna teangacha Rómánsacha eile, as forainmneacha taispeánacha na Laidine.

Aicmítar ainmfhocail na Rómáinise ina dtrí inscne, firinscneach, baininscneach, agus neodrach. Bíonn ainmfhocail neodracha mar ainmfhocail fhirinscneachs san uatha agus mar ainmfhocail bhaininscneacha san uimhir iolra. Ní hamhlaidh a bhíodh sa Laidin.

Má chríochnaíonn ainmfhocail atá ina mbunfhoirm {/ b} (uatha, ainmneach, gan aon alt) le consan nó le leathghuta -u, is gnách iad a bheith firinscneach nó neodrach; má chríochnaíonn siad in -ă or -a, de ghnáth bíonn siad baininscneach.

Fireann	Baineann	Neodrach
om fear	bunică seanmháthair	drum bóthar
bou damh	carte leabhar	cadou bronntanas, féirín
copac crann	cafea caife	exemplu sampla

Fuair an Rómáinis cúig thuiseal : ainmneach, ginideach, tabharthach, áinsíoch, agus gairmeach mar oidhreacht ón Laidin. Ó thaobh na deilbhíochta, is ionann an t-ainmneach agus an t-áinsíoch in ainmfhocail; mar an gcéanna, is ionann foirm don ghinideach agus don tabharthach (ní hionann iad sna forainmneacha pearsanta, áfach). Bíonn an gairmeach teoranta de ghnáth do dhaoine nó do rudaí a labhraítear leo, agus tá claonadh nua-aimseartha an t-ainmneach a úsáid ina ionad.

Fara alt sonrach

	Uatha	Iolra
Ainmneach Áinsíoch	Fireann
	băiatul buachaill	băieții
	Baineann
	mama máthair	mamele
	Neodrach
	oul ubh	ouăle
Ginideach Tabharthach	Fireann
	băiatului	băieților
	Baineann
	mamei	mamelor
	Neodrach
	oului	ouălor

Gan alt sonrach

	Uatha	Iolra
Ainmneach Áinsíoch	Fireann
	băiat	băieți
	Baineann
	mamă	mame
	Neodrach
	ou	ouă
Ginideach Tabharthach	Fireann
	băiat	băieți
	Baineann
	mame	mame
	Neodrach
	ou	ouă

	Uatha	Iolra
Gairmeach	Fireann
	băiatule/băiete	băieților
	Baineann
	mamo	mamelor
	Neodrach
	oule	ouălor

Canúintí

Difríochtaí foghraíochta is mó a idirdhealaíonn cineálacha na Rómáinise. Tugann na Rómánaigh féin cineálacha nó urlabhraí ar na difríochtaí.

Roinntear canúintí na Rómáinise ina dhá bpríomhchineál, theas agus thuaidh:

Níl ach ball amháin sa chineál theas:
- Fochanúint Wallachia
Tá roinnt fochanúintí sa chineál thuaidh:
- Fochanúint na Moldóive
- Fochanúint Banat
- grúpa de chineálacha Trasalvánacha mín-roinnte, trasdula

Rabhlóga

Pipotele priponite în panoplia paralelipipedelor pompau pipăind pampoanele laptopurilor.
Mormolocii momiți mimetic comemoraseră ramificațiile milimetrice în magazin în dendometacinul lucidității memorialisticii înmărmurite numismatic.
Am o vâjâitoare care vâjâie ca un avion vâjâitor. Vâjâie tare vâjâitoarea, dar mai tare vâjâie avionul vâjâietor.
Când am zis c-am zis c-om zice, că tu zici c-am zis c-om zice, nici n-am zis c-am zis c-om zice, da tu zici c-am zis c-om zice.
Știu că știu că știu că-i știucă şi mai știu că știu că muşcă.

Teangaipéid