Laitvis

Latviešu valoda

Líon na gcainteoirí dúchais

thart ar 1.7 milliún duine

Teanga oifigiúil i

Poblacht na Laitvia, AE

Teanga diaspóra

Stáit Aontaithe Mheiriceá (100,000), Éire (50,000), an Bhreatain Mhór (40 000), Ceanada (28,000), an Bhrasaíl (25,000), an Rúis (20,000), an Astráil (20 000), an Nua-Shéalainn (20,000), an Liotuáin, an Eastóin, an Úcráin, an Bheilg,

Aibítir
33litreacha

Tuisil gramadaí
7

Cód teanga
lv, lav

Saintréitheacht theangeolaíoch
infhillte , SVO

Fine teangacha
Ind-Eorpach, brainse Balta-Shlavach, grúpa Baltach, foroinn Bhaltach an Oirthir

Líon na gcanúintí
trí chanúint: Livóinis, Meánach (bonn na teanga liteartha) agus Uachtarach

An focal is sia

pretpulksteņrādītājvirziens

treo tuathalach gluaiseachta

Focal nó abairt aisteach

trīsšķautņains

tríhéidreach

Tá sé fíordheacair é a fhuaimniú

ieeja

bealach isteach

ar bhealach níl aon chonsain aige

Stair

Tá an Laitvis ar cheann de dhá theanga Bhaltacha an Oirthir, den fhine Ind-Eorpach. Murab ionann agus Liotuáinis, is beag foirm ársa a choinnigh an Laitvis.

Léiríonn taighde go raibh na teangacha Baltacha ina mbrainse ar leith de na teangacha Ind-Eorpacha faoin 10ú céad RC. Scar na teangacha Baltacha Oirthearacha ó Theangacha Baltacha an Iarthair (nó na Teangacha Baltacha) thart ar an 5ú céad AD. Thosaigh an difríocht idir an Liotuáinis agus Laitvis tar éis an 9ú céad, cé gur fhan siad fós ina gcanúintí den aon teanga ar feadh i bhfad.

Gramadach

Bíonn ord na bhfocal saor, braitheann sé ar an bhfocal is tábhachtaí san abairt. Mar shampla, cloistear an frása "Tá uisce sa ghloine" mar: Glāzē ir ūdens, agus "Tá an t-uisce sa ghloine" - mar: Ūdens ir glāzē. Níl ailt sa Laitvis ach bíonn cáilíocht sonracht/neamhfhonracht ag aidiachtaí.

Ag ainmfhocail sa Laitvis bíonn inscne, uimhir agus tuiseal. Seacht dtuiseal atá ann:

	Fireann			Baineann
Uatha
Ainmneach	Draug-s cara	Vēj-š gaoth	Kuģ-is long	Liep-a crann teile	Pas-e pas
Ginideach	Draug-a	Vēj-a	Kuģ-a	Liep-as	Pas-es
Tabharthach	Draug-am	Vēj-am	Kuģ-im	Liep-ai	Pas-ei
Áinsíoch	Draug-u	Vēj-u	Kuģ-i	Liep-u	Pas-i
Uirliseach	Draug-u	Vēj-u	Kuģ-i	Liep-u	Pas-i
Áitreabhach	Draug-ā	Vēj- ā	Kuģ-ī	Liep- ā	Pas-ē
Gairmeach	Draug-s!	Vēj-š!	Kuģ-i!	Liep-a!
Iolra
Ainmneach	Draug-i	Vēj-i	Kuģ-i	Liep-as	Pas-es
Ginideach	Draug-u	Vēj-u	Kuģ-u	Liep-u	Pas-u
Tabharthach	Draug-iem	Vēj-iem	Kuģ-iem	Liep- ām	Pas-ēm
Áinsíoch	Draug-us	Vēj-us	Kuģ-us	Liep- as	Pas-es
Uirliseach	Draug-iem	Vēj-iem	Kuģ-iem	Liep- ām	Pas-ēm
Áitreabhach	Draug-os	Vēj-os	Kuģ-os	Liep- ās	Pas-ēs

Infhilltear aidiachtaí d'inscne, uimhir agus tuiseal; dá bhrí sin, aontaíonn siad leis an ainmfhocal a cháilíonn siad.

Gné shuntasach d'aidiachtaí na Laitvise go bhfuil foirmeacha iomlána agus gearra acu.

Cuireann briathra na Laitvise faí, aimsir (caite, láithreach agus fáistineach) agus modh in iúl, agus infhilltear de réir pearsa agus uimhreach iad. Is iomaí rangabháil a bhíonn ag briathra freisin.

Samplaí den rangabháil

ziedošs koks
crann faoi bhláth
noziedējis koks
crann a chaill a chuid bláthanna
lasāma grāmata
an leabhar atá á léamh
izcepta maize
arán bácáilte
viņš iet domādams
Tá sé ag siúl agus ag smaoineamh

Córas scríbhneoireachta agus fuaimniú

Tá 33 litir in aibítir na Laitvise.

Bíonn gutaí sa Laitvis fada nó gearr. Tá an dá cheann neamhspleách agus is féidir leo idirdhealú a dhéanamh idir focail agus foirmeacha focal, mar shampla: kazas - gabhair, kāzas - pósadh, kase - scipéad, kasē - sa scipéad. Is ionann mar a fhuaimnítear gutaí faoi bhéim agus gutaí gan bhéim. Léirítear fad na ngutaí sa Nua-Laitvis le síneadh fada os cionn na litreach: ā, ē, ī, ū.

Défhoghair: {/ b} ai, ei, ui, o [uo], au, ie. Is féidir leis an leathchonsan j i ndiaidh gutaí défhoghair a chruthú, mar shampla: klajš [klaiʃ] "go hiomlán", zvejnieks [zveinieks] "iascaire", šuj [ʃui] "fuáil". Cruthaíonn an consan v défhoghair freisin, mar shampla: tev [teu] "duit".

Sa Laitvis léiríonn na litreacha Ļ ļ, Ņ ņ, Ķ ķ, Ģ ģ 4 chonsan bhoga. Fuaimnítear consain ghlóracha go neamhghlórach nuair a bhíonn siad go díreach roimh chonsain neamhghlóracha. Fuaimnítear na foircinn chonsanda -ds (gads = bliain) agus -ts (lakats = ciarsúr) de ghnáth mar [ts], -žs (spožs = geal), -šs (svešs = eachtrannach) cosúil le "sh". Fuaimnítear consain ghlóracha ag deireadh na bhfocal i gcónaí glórach.

Bíonn béim ar an gcéad siolla go socair sa Laitvis, ach tá le roinnt eisceachtaí. Tá trí chineál toin: cothrom(stieptā), ag titim (krītošā) agus briste (lauztā intonācija). Mar shampla, loks ([luõks], oinniún earraigh), loks ([lùoks], crann bogha), logs ([luôgs], fuinneog).

Bíonn consain na Laitvise glórach nó neamhghlórach, leathan nó caol, agus freisin bíonn tréithe éagsúla acu de réir áit agus slí a ráite.

Canúintí

Trí phríomhchanúint atá sa Laitvis:

Foinse: Wikimedia Commons

Béasaíocht urlabhra

Is é an bealach múinte le labhairt le duine úsáid a bhaint as an bhforainm 2ra pearsa iolra den bhriathar Jūs ("sibh").

Foirm oifigiúil mhúinte le labhairt le duine, sin úsáid a bhaint as sloinne an duine sa tuiseal ginideach agus na focail kungs (A Uasail) nó kundze (A Bhean Uasal), mar shampla: Kļaviņa kungs, Liepas kundze . Is mar sin a labhraítear le daoine i bpoist shinsearacha, mar shampla: prezidenta kungs, ministres kundze.

Úsáidtear "tú" san uimhir uatha chun labhairt le tuismitheoirí. Úsáidtear "sibh" iolra uaireanta faoin tuath. Úsáidtear ainmneacha pearsanta go neamhfhoirmiúil agsu sloinnte go foirmeálta.

Suimiúil go leor, níl focail eascainí láidre sa Laitvis. Iad siúd a bhraitheann fonn eascainí, bíonn orthu díspeagadh na Laitvise a úsáid, amhail īkstoņa ("cnáimhseálaí") nó ollacmhainní na Rúisise nó an Bhéarla.

Teangaipéid