Stair

Teanga Fhionn-Úgrach is ea an Fhionlainnis. In éineacht leis na teangacha Samaéadacha, déanann na teangacha Fionn-Úgracha an fhine teanga Úralach. Tá an figiúr a leanas ina léiriú grafach ar fhorbairt stairiúil na fine teanga Úralaí.

Forbairt stairiúil na fine teanga Úralaí (foinse:http://www.regulytarsasag.hu/madartavlatbol a luann Finnougor Kalauz., a chuir Martha Csepregi in eagar. Medicina Publishing Co, 2001.)

Measann a lán daoine go bhfuil an Fhionlainnis agus teangacha eile na Fionlainne 'Lochlannach'. Go deimhin, níl aon ghaol ag an bhFionlainneis le Sualainnis nó le hIoruais. Níl aon mhórtheanga Eorpach eile a bhfuil comhshinsearacht aici leis bhFionlainnis ach an Ungáiris. Lena léiriú cé chomh gar atá an gaol, ní cosúla an Fhionlainnis leis an Ungáiris ná an Ghaeilge le hAlbáinis nó Rúisis, abraimis. Na teangacha is cosúla leis an bhFionlainnis, sin na teangacha Bailt-Fhionlainneacha eile: Eastóinis, Cairéilis, Veipsis, Livvis, Ingris. srl. Tá cainteoirí Fionlainnise in ann Cairéilis a thuiscint agus, go pointe áirithe, Eastóinis. Tá an Fhionlainnis ar cheann de na teangacha Fionn-Úgracha is cumhachtaí. Tá stádas oifigiúil san Fhionlainn agus in AE aici, agus tá beagnach 5 milliún cainteoir aici. Formhór na dteangacha comhchosúla, is i gCónaidhm na Rúise a labhraítear iad. is iomaí teanga acu atá i mbaol díothaithe. Taispeánann an tábla thíos 15 fhocal as Fionlainnis agus i dteangacha eile Fionn-Úgracha.

Canúintí

Tá trí phríomhghrúpa canúintí: canúintí an Tuaiscirt, an Oirthir agus an Iarthair.

Canúintí na Fionlainnise

1. Lounaismurteet
2. Hämäläismurteet
3. Etelä-Pohjanmaan murre
4. Keski- ja pohjoispohjalaiset murteet
5. Peräpohjalaiset murteet
6. Savolaismurteet
7. Kaakkoismurtee

Foinse: Wikimedia Commons

I gcomparáid le teangacha eile na hEorpa, tá ranna canúna na Fionlainnise mór go leor. Is í an roinnt is mó idir na canúintí Fionlainnise an ceann idir canúintí an Oirthir agus an Iarthair. Baineann na difríochtaí i gcanúintí den chuid is mó le foghraíocht agus fóineolaíocht, ach tá roinnt difríochtaí foclóireachta suimiúla. Mar shampla, is é an focal ar chraobh na beithe a úsáidtear sa sabhna vihta san Iarthar agus vasta i dTuaisceart agus in Oirthear na Fionlainne.

Dáileadh vasta agus vihta. .

Gramadach

Is teanga ghleanúna í an Fhionlainnis, áit a seasann moirféim (an t-aonad is lú teanga a thugann brí) amháin do bhrí ghramadaí amháin. Is cosúil focail a chumadh i dteanga ghleanúna ar nós na Fionlainnise agus coirníní a chur ar théad, ceann i ndiaidh a chéile. Is féidir vaimollenikin na Fionlainnise a chur i nGaeilge le roinnt focal mar 'do mo bhean chéile, freisin':

Sa réamhrá ag an tús tá an focal Fionlainnise is sia nach focal cumaisc é - epäjärjestel­mällistyttämättö­myydelläänsäkäänköhän . Tá sé curtha le chéile le moirféimí de réir rialacha na gleanúna. Is ar éigean atá ciall leis an bhfocal, ámh, mar a chonaiceamar thuas.

Gné shuimiúil san Fhionlainnis is ea líon na dtuiseal gramadaí. Ag brath ar an gcur chuige, deirtear go bhfuil 14 go 17 dtuiseal san Fhionlainnis. Tá sé cinn acu ina dtuisil áitreabhacha: cuireann siad in iúl an bhrí gluaiseacht chuig áit, a bheith in áit agus bogadh ar shiúl ó áit. Más mian le duine a rá go bhfuil sé sa teach (talo), deirtear talossa, 'i' a chiallaíonn an mhír -ssa-. Cuirtear {-sta leis an bhfréamh chun 'amach as' a chur in iúl, ach ciallaíonn -on i taloon '(isteach) i'. As Fionlainnis is tábhachtach idirdhealú a dhéanamh idir na tuisil áitreabhacha laistigh agus lasmuigh. Má tá rud éigin i spás oscailte (cosúil le bord nó le díon), ní hionann na foircinn a úsáidtear agus na trí cinn thuasluaite mar déanann an Fhionlainnis idirdhealú gramadaí idir, mar shampla, 'isteach' agus 'aníos ar an'. Ciallaíonn Katto 'díon' san Fhionlainnis. Ciallaíonn Katolle an gníomh teacht aníos ar an díon agus katolta - dul síos ón díon:

Tuisil áitreabhacha na Fionlainnise