Sveda
Svenska
Nombro da denaskaj parolantoj
9 milionoj
Oficiala lingvo en
Svedio, Finlando, EU, Nordia Konsilio
Diaspora lingvo en
Usono, Britio, Kanado, Estonio, Argentino, Brazilo
Alfabeto
29 (26 bazaj latinaj + å, ä, ö)
29 (26 bazaj latinaj + å, ä, ö)
Gramatikaj kazoj
0
0
Lingvokodo
sv, swe
sv, swe
Lingva tipologio
modere fleksia , vortkunmetado , SVO
modere fleksia , vortkunmetado , SVO
Lingvofamilio
Hindeŭropa, nordĝermana, orientskandinava
Hindeŭropa, nordĝermana, orientskandinava
Nombro da dialektoj
6 ĉefaj dialektgrupoj: Nordlanda (Norrland), finlanda, svealanda, gotlanda, geatlanda/gaŭtlanda (Götaland), sudsveda (skania)
6 ĉefaj dialektgrupoj: Nordlanda (Norrland), finlanda, svealanda, gotlanda, geatlanda/gaŭtlanda (Götaland), sudsveda (skania)
La plej longa vorto
ursprungsbefolkningsorganisationerna
la organizaĵoj de indiĝenaj popoloj
Kurioza vorto aŭ frazo
Sju skönsjungande sjuksköterskor skötte sjuttiosju sjösjuka sjömän på skeppet.
Ses bele kantantaj flegistinoj zorgis pri sepdek sep marmalsanaj maristoj sur la ŝipo “Ŝanhajo”.
Enkonduko
Ne ekzistas klaraj dialektlimoj inter la skandinavaj lingvoj kaj la diferencoj inter dana, sveda kaj Bokmål-norvega estas tiom malgrandaj, ke kun iom da praktiko kaj pacienco la lingvoj estas interkompreneblaj, ĉefe skribe. Tiel, en miksitaj grupoj skandinavoj simple parolas ĉiu sian propran lingvon prefere ol uzi tiun de alia aŭ komunan lingvafrankaon. Tiucele la sveda agas kiel ponto inter Finnlando kaj la aliaj skandinavaj lingvoj pro la oficiala statuso de malplimulto de tiu lingvo en Finnlando. Sed malgraŭ la historiaj kaj kulturaj ligoj la plej multaj finnlingvanoj hodiaŭ preferas la anglan ol la svedan eĉ por komuniki kun siaj nordlandaj najbaroj.
Historio
-
1-a ĝis 7-a jarcento
Pranorda lingvo
(Malnova runa alfabeto) -
8-a ĝis 12-a jarcento
(Okcidenta) malnovnordlanda lingvo
(Nova runa alfabeto) -
13-a ĝis 15-a jarcento
Malnova sveda lingvo
(Latina alfabeto) -
1335
Abolo de sklaveco kaj servuto
-
1520
Stokholma sangobano
-
16-a ĝis 20-a jarcento
Moderna sveda
(Nusvenska) -
1618 - 1648
30-jara milito
-
1700 - 1721
Granda norda milito
-
1850 - 1910
1 miliono elmigras al Usono
-
1906 - 1917
Ortografia reformo en 1906, Finnlando sendependiĝas en 1917
Skribosistemo kaj prononco
Depost iom radikala literumadreformo en 1906 la sveda skribsistemo estas sufiĉe fonetika, faciligante al infanoj legolernadon kaj malfaciligante al eksterlandanoj la rekonon de internaciaj vortoj kiel ekz. pjäs (france pièce, “broŝuro”). Krom la 26 ordinaraj latinaj literoj, la moderna sveda ankaŭ uzas tri tipe skandinavajn literojn: å (variaĵon de a) kaj la dupunktajn ä kaj ö.
- a
- å
- ä
- b
- c
- d
- e
- f
- g
- h
- i
- j
- k
- l
- m
- n
- o
- ö
- p
- q
- r
- s
- t
- u
- v
- w
- x
- y
- z
La proto-nordia kaj norena lingvoj estis skribitaj per runoj (malnova kaj nova Futhark-alfabetoj, respektive).
| Malnova runa alfabeto | Nova runa alfabeto | Latina litero | IFA |
|---|---|---|---|
| ᚠ | ᚠ | f | /f/ |
| ᚢ | ᚢ | u | /u(ː)/ |
| ᚦ | ᚦ | þ | /θ/, /ð/ |
| ᚨ | ᚨ | a | /a(ː)/ |
| ᚱ | ᚱ | r | /r/ |
| ᚲ | ᚴ | k | /k/ |
| ᚷ | - | g | /ɡ/ |
| ᚹ | - | w | /w/ |
| ᚺ ᚻ | ᚼ | h | /h/ |
| ᚾ | ᚾ | n | /n/ |
| ᛁ | ᛁ | i | /i(ː)/ |
| ᛃ | - | j | /j/ |
| ᛇ | ᛅ | ï / æ | /æː/ |
| ᛈ | - | p | /p/ |
| ᛉ | - | z | /z/ |
| ᛊ | ᛋ | s | /s/ |
| ᛏ | ᛏ | t | /t/ |
| ᛒ | ᛒ | b | /b/ |
| ᛖ | - | e | /e(ː)/ |
| ᛗ | ᛗ | m | /m/ |
| ᛚ | ᛚ | l | /l/ |
| ᛜ ᛝ | - | ŋ | /ŋ/ |
| ᛟ | - | o | /o(ː)/ |
| ᛞ | - | d | /d/ |
| - | ᛦ | R | /R/ |
Gramatiko
La sveda havas du gramatikajn genrojn, gean kaj neŭtran. Kiel la angla, ĝi perdis ĉiujn kazmarkilojn krom la genitiva S, kiun kelkaj nuntempe konsideras ne kiel kazon, sed kiel posed-markilon. La sveda ankaŭ ne markas personon aŭ nombron. Tamen restas fleksiaj formoj por genro (ĉe adjektivoj) kaj nombro (ĉe substantivoj kaj adjektivoj) kaj ekzistas enklitika artikolo komplikanta la situacion por substantivoj:
| Nedifinita ununombro | Difinita ununombro | Nedifinita multenombro | Difinita multenombro | |
|---|---|---|---|---|
| Gea genro, -a |
flicka
knabino |
flickan | flickor | flickorna |
| Gea genro, alia |
stol
seĝo |
stolen | stolar | stolarna |
|
växt
kreskaĵo |
växten | växter | växterna | |
| Neŭtra, finiĝas per vokalo |
äpple
pomo |
äpplet | äpplen | äpplena |
| Neŭtra, kun konsonanto |
barn
infano |
barnet | barn | barnen |
| Neregula |
man
viro |
mannen | män | männen |
La sveda markas nur 2 tempojn fleksie: as-tempo (-r) kaj is-tempo (-de/-te). Speciala supina formo (-it) uziĝas kun la helpverbo ha por krei perfektivan is-tempon indikantan aktualecon je la parolmomento: han har tagit det (li prenis ĝin). Os-tempon oni esprimas per la helpverbo ska plus infinitivo: han ska arbeta (li laboros).
La normala vortordo en la sveda estas subjekto-verbo-objekto. Ene de sintaksaj grupoj, malpeza materialo (artikoloj, determinantoj, adjektivoj, adverboj) lokiĝas maldekstre, peza materialo (subpropozicioj, participoj kaj prepoziciaj sintagmoj) lokiĝas dekstre.
Vortformado kaj leksikono
La sveda povas krei vortojn per kunmetado, ekz. regionutvecklingssekretariatet (la sekretario pri regiona evoluigo), do teorie la sveda vortprovizo estas senlima. La sveda eksportis malmultajn vortojn, ĉefe manĝeblaĵojn, kelkajn pli manĝeblajn (lingon(berry)), kelkajn malpli (surströmming), sed ankaŭ sciencajn terminojn kiel angström (anstromo, dekono de nanometro) aŭ tungsten (laŭlitere “peza ŝtono”). Gramatike interesa estas la substantiva afikso “-is”, uzata por krei novajn kulturajn vortojn el aliaj substantivaj radikoj: dagis (tago+is, infanĝardeno), kompis (amiko), godis (bona+is, dolĉaĵoj), postis (leterportisto), kändis (fama+is, famulo), kaj ĝia antonimo, doldis (kaŝita+is). En Esperanto, la sveda is-afikso do pli malpli kovras areon de sufiksoj -ul- (personoj), -aĵ- (tuŝeblaĵoj) kaj -ej- (lokoj).
Dialektoj
Krom lingvaj diferencoj, la svedaj dialektaj limoj ankaŭ markas la historion de Svedio kiel imperio kaj stabiliĝanta nacio-ŝtato. Tiel, la Finnland-sveda (inkl. Alando) kaj la (preskaŭ formortinta) estonia sveda lingvo estas postrestaĵoj de sveda setlado kaj administrado ĉirkaŭ la Balta Maro, dum la sudsveda estas parolata en antaŭe danaj teritorioj, kaj konservis danajn trajtojn (kiel ekz. konsonantŝovon de en-vorta p, t, k al b, d, g).
Fonto: Wikimedia Commons
Temaj vortoj
Amuzaj aŭ strangaj tradiciaj proverboj aŭ idiomoj
