Interesaj faktoj

Eblas scii, ĉu virino estas edzino laŭ la formo de ŝia familia nomo, sed por viroj tio ne validas. Needzinaj virinoj havas familiajn nomojn kun la finaĵoj -aitė, -iūtė kaj -ytė kaj la nomoj de edziniĝintaj virinoj ĉiam finiĝas je -ienė. Nova finaĵo uzebla de ĉiuj virinoj, -ė, plipopulariĝis en la lastaj jaroj, sed necesos tempo, ĝis ĝi iĝos vaste uzata. Nun ĝi estas uzata nur de edziniĝintaj virinoj, ĉefe famulinoj.

Interese, la litova ne havas fortajn fivortojn. Oni uzas ekzemple rupūžė (bufo). Kiam litovoj emas sakri, ili uzas rusajn aŭ anglajn fivortojn.

La litova estas tiel taŭga por dancado…

Tri virinoj unuafoje iris al Vilno, en Litovio. Reveninte hejmen, ili parolas pri sia sperto kun amiko:
— La litova estas tiel muzika, kiel danco…
— Kial?
— Ĉar ĉiufoje, kiam buso haltas, la veturantoj diras “Lipsi, lipsi, čia-čia-čia”…

“Lipsi, lipsi, čia-čia-čia” Tio ne estas dancnomoj, sed mallongigo de “ar Jūs lipsite čia?” (Ĉu vi eliras ĉi tie?) .

Historio

La plej malnova konata teksto en la litova estis preĝo manskribita en ekzemplero de la libro "Tractatus sacerdotalis" en 1503.

Fonto: Wikimedia Commons

La litova estas unu el la du plu vivantaj baltaj lingvoj, kune kun la latva. Hodiaŭ, la litova estas la plej arkaika el ĉiuj vivantaj hindeŭropaj lingvoj. Oni pensas, ke inter la modernaj lingvoj, la litova estas la plej proksima al la prahindeŭropa lingvo.

“Ĉiu, kiu deziras aŭdi, kiel parolis prahindeŭropanoj, devus veni aŭskulti litovan kamparanon”, diris la fama franca lingvisto Antoine Meillet.

Kiam fakuloj pri hindeŭropa lingvoscienco klopodas rekonstrui la prahindeŭropan lingvon, ili trovas, ke la nuna litova estas tiel utila, kiel malnovaj lingvoj kiel la latina, greka aŭ sanskrita.

Paul Thieme, en 1958, komparis la litovan proverbon Dievas davė dantis; Dievas duos ir duonos kaj ĝian latinan tradukon Deus dedit dentes; Deus dabit et panem (“Dio donis dentojn, Dio donos ankaŭ panon”) kun tio, kion li nomas malnova formo de Sanskrito: Devas adadā t datas; Devas dā t (aŭ dadā t) api dhā nā s.

Sanskrito kaj la litova lingvo

Ĉar Sanskrito kaj la litova estas tre arkaikaj, estas multe da parencaj kaj similaj vortoj kun sama aŭ tre simila signifo. Ekzemple:

Aldone estas similaĵoj en morfologio: asmi, asi, asti (“mi estas, vi estas, ili estas”) sanskrite similas al la litova.

La lingva simileco ne devenas de proksima parenceco (la litova estas balto-slava lingvo, Sanskrito estas hind-arja), sed de tio, ke ambaŭ lingvoj konservis multajn prahindeŭropajn elementojn. Sanskrito, kiel religia lingvo, ne ŝanĝiĝis post sia kreiĝo, kaj ankaŭ la litova relative malmulte ŝanĝiĝis en historiaj kaj kulturaj kuntekstoj.

Gramatiko

La litova havas nur du nombrojn (ununombron kaj multenombron) kaj du genrojn (viran kaj inan).

La litova havas kvar tempojn (pasintan, adan pasintan, nunan kaj estontan) kaj tri konjugaciojn.

La ada pasinta tempo esprimas daŭran agon en la pasinteco: imdavau ir skaitydavau (mi decidadis kaj legadis (ne nur unufoje)).

Estas 7 kazoj (nominativo, genitivo, dativo, akuzativo, instrumenta, lokativo, vokativo), kvin deklinacioj por substantivoj kaj tri por adjektivoj.

Adjektivo en la litova lingvo povas havi ĝis 147 formoj: 2 genroj × 6 kazoj × 2 nombroj × 2 formoj × 3 kompargradoj + 3 sengenraj formoj.

Pronomaj formoj de adjektivoj estas speciala trajto de la litova. La pronoma formo de adjektivo signifas, ke la eco estas aparta kaj samtempe emfazas ĝin: gražus - gražusis (bela - tiu bela). Pronomaj formoj de adjektivoj estas nekonataj angle, germane kaj france kaj en multaj aliaj lingvoj.

Dialektoj

Fonto: Wikimedia Commons